Köln Katedrali
 Katedralin ön cephesi | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Köln, Almanya |
| Koordinatlar | 50°56′29″K 6°57′30″D / 50.94139°K 6.95833°D |
| Mezhep | Roma Katolik |
| Durum | Aktif |
| Dünya miras yılı | |
| Tür | Kültürel |
| Kriter | i, ii, iv |
| Belirleme | 1996 (20. oturum) |
| Parçası | Köln Katedrali |
| Referans no. | 292 |
| Ülke |  Almanya |
| Bölge | Avrupa |
| Mimari | |
| Mimari tür | Katedral |
| Mimari biçim | Gotik mimari |
| Tamamlanma | 1248–1560 1842–1880 1950–günümüz (restorasyon) |
| Özellikler | |
| Yükseklik | 144.5m[1] |
| Genişlik | 86.25m[1] |
Köln Katedrali (Almanca: Kölner Dom), Almanya'nın Köln kentinde bulunan tarihi katedral. Hristiyanlığın Katolik mezhebi için açılmış bir ibadethanedir. 1248 yılında yapımına başlanan katedralin yapımı 632 yıl sürmüş ve 1880 yılında tamamlanmıştır. Gotik tarzdaki katedral 7000 m² alanda, 157 m'yi bulan yüksekliği ile Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Dünya Mirası arasında yer alır.[2]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Antik ve geç antik dönem mimarisi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Katedralin altında kazılar sonucu 1. yüzyıldan 4. yüzyıla kadar uzanan Roma İmparatorluğu döneminde kalma evler bulunmuştur. 4. ve 5. yüzyıllarda bugün katedral içinde koronun konumlandığı bölgenin altında 30 ila 40 metre uzunluğunda apsidiyal bir yapı bulundu. Bu yapının bölgede inşa edilen ilk kilise olması muhtemeldir. Bu yapı 5. yüzyılın sonları ya da 6. yüzyılın başlarına doğru bir başka yapı eklemesi ile değişti. Bu yapıya keza 530'lu yıllarda zengin frank kraliyet ailesinden üyeler gömüldü. Bu yapının üzerinde ise 6. yüzyılın ikinci yarısına doğru, konuşma kürsüsü ambon ile dikkat çeken bir başka yapı bulunuyordu. Bu kilise tahminen 800 yılına kadar kullanımda kaldı ve batı yönünde geliştirildi.[3]
Tüm bu buluntuların dışından kilisenin dışında batı yönünde 6. yüzyıla tarihlenen bir vaftizhane bulunmuştur. Eski dönemlerde Hristiyanlığa yeni girenlerin vaftiz edilmeden kiliseye alınmadıkları bilindiği için, bu vaftizhanenin neden kilise dışında ve yakınında ancak ayrı bir yapı olarak konumlandırıldığı anlaşılabilir. Bu vaftizhanenin 8 köşeli piscinası bulunmaktadır. İlk aşamalarda dikdörtgen bir planı bulunan vaftizhane, sonraları haç planına sahip olacak şekilde geliştirilse de son kullanım hali yine dikdörtgen planlı bir yapı ortaya koymaktadır. Bu vaftizhane muhtemelen 9. yüzyılda eski Köln Katedrali'nin inşasından itibaren bir daha kullanılmadı.[4] Katedralin korosu 1322'de tamamlanarak kutsanmış ve yapının en erken tamamlanan ana bölümü olmuştur. Bu bölüm, Fransız yüksek gotiğinin Almanya'daki en saf uygulamalarından biri olarak değerlendirilir.[5] 14. ve 15. yüzyıllar boyunca nef, transept ve batı cephesinin alt bölümleri inşa edilmiş; ancak 16. yüzyıl ortasından itibaren siyasi ve ekonomik nedenlerle inşaat tamamen durmuştur. Batı cephesindeki iki dev kule yüzyıllar boyunca yarım kalmış ve katedral “tamamlanmamış gotik yapı” kimliği kazanmıştır.
19. yüzyılda Almanya'da gelişen romantik tarihçilik ve ulusal birlik düşüncesi katedralin tamamlanmasını bir ulusal proje hâline getirmiştir. 1842'de Prusya Kralı I. Friedrich Wilhelm’in desteğiyle Orta Çağ planları temel alınarak çalışmalar yeniden başlatılmış; 1880 yılında iki kulenin tamamlanmasıyla katedral resmen tamamlanmıştır.[6] Bu tarihte Köln Katedrali Avrupa'nın en yüksek yapılarından biri hâline gelmiştir.
II. Dünya Savaşı sırasında çevresi ağır bombardımanlarla tamamen yıkılırken, katedral ağır hasara rağmen ayakta kalmış; savaş sonrası başlatılan kapsamlı restorasyon çalışmaları günümüze kadar aralıksız sürmüştür.[7] 1978 yılında mimari bütünlüğü, tarihi rolü ve hac geleneğindeki merkezi konumu nedeniyle UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınmıştır.[8]
Eski Katedral "Hildebold Katedrali"
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hildebold Katedrali olarak da bilinen eski katedral bugünkü katedral öncesi kullanımda olan yapıydı. 27 Eylül 873 de açılan yapının adı yapıya maddi katkılarda bulunduğu düşünülen başpiskopos Hildebold'dan gelmektedir. Yapının inşasına tam olarak ne zaman başlandığı bilinmemektedir. Tarihsel sınırlama olarak başpiskopos Hildebold'un ölüm tarihi olan 818 ile 857 yılındaki tarihsel bir aktarım kabul edilmektedir. Fulda ve Bertin yıllıklarının aktardığı bilgilere göre 857 yılında kiliseye yıldırım düşmüş, bu yıldırım sonucunda kilisede görevli bir rahip dahil olmak üzere üç kişi ölmüştür.[9] Orta Çağ'da bu tip olaylar dinî açıklamalar ile yorumlandığından ötürü, yapının muhtemelen tanrı tarafından lanetlendiği düşüncesi hakim olmuştu. Otto Doppelfeld 1948 yılında yaptığı kazı çalışmalarında buluntular ışığında bu yapıyı 800 yılına tarihlemiştir. Aynı yapı 810 yılında bir yangında hasar görmüş ve sonrasında Hildebold tarafından yıktırılmıştır.[10] Bu konu hakkındaki en eski kaynak Heinrich von Beeck tarafından 1469 ila 1472 yılları arasında yazılan "Agrippina" adlı eserde bulunur. Bu eserde Hildebold eski katedrali inşa eden kişi olarak verilmektedir.[11] Bu kaynağa karşı çıkan ilk iddia ise 1958 yılında ifade edilmiştir. Buna göre eski katedral Otto zamanında başpiskopos Bruno döneminde inşa edilmiştir.[12] Yine de kaynakların zayıf olması sebebiyle binanın ne zaman inşa edilmeye başlandığı bilgileri zayıftır.
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]
Köln Katedrali, Avrupa yüksek gotiğinin en kapsamlı ve en tutarlı şekilde uygulanmış örneklerinden biri kabul edilir. Yapı, 1248'de başlayan ilk inşa kampanyası ile 19. yüzyıldaki ulusal tamamlanma hareketinin birleşmesi sonucu çok katmanlı bir mimari karakter kazanmıştır.[13] Katedralin tasarımı, Fransız yüksek gotiğinin mekânsal idealini Almanya'da dikey vurgu ve taş süslemelerine dayalı bölgesel bir yaklaşımla birleştirir.[14]
_b.jpg)
Katedral, üç nefli bazilika düzeni, çift ambulatoriumlu geniş bir koro ve çevresel şapel dizileriyle yüksek gotik plan şemasının klasik bir uygulamasıdır. Koro bölümü 1322'de tamamlanmış olup yüksek gotiğin Almanya'daki en saf yorumlarından biri sayılır.[15] Yapının iç yüksekliği yaklaşık 43 metre, toplam uzunluğu ise 144 metredir ve bu oranlar yapıyı Orta Çağ'ın en büyük kilise kompleksleri arasına yerleştirir. Nef bölümü, yüksek gotiğe özgü ince nervürlü tonozlarla örtülüdür. Tonoz kemerleri, yükleri dış cepheye aktaran payanda sistemiyle birleşir ve böylece nef boyunca geniş pencereler için büyük yüzeyler açılmıştır.[16] Katedralde Drachenfels bölgesinden getirilen bazalt ve Schlaitdorf kumtaşı kullanılmıştır. Bu taşların dayanıklılığı kulelerdeki ağır taş süslemeleri için elverişlidir.[17] Modern dönemde yapılan 3D taramalar, taş yüzey bozulmalarını belgelemek ve koruma programlarını yönlendirmek amacıyla kullanılmıştır.[7]
Koro
[değiştir | kaynağı değiştir]Köln Katedrali'nin korosu, hem mimari hem de vitray programı bakımından Avrupa'nın en anıtsal koro düzenlerinden biridir. Uzun, ince pencereler geniş bir ışık yüzeyi oluştururken, dış cephesi karmaşık bir uçan payanda sistemiyle desteklenir.[18] Koro vitraylarının büyük bölümü 13. yüzyılın teolojik ikonografisini yansıtır.
Kuleler
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Batı cephesindeki iki kule, 157 metrelik yükseklikleriyle tamamlandıkları 1880 yılında dünyanın en yüksek yapıları arasında yer almıştır.[19] Kulelerin süslemeleri, geç gotik ağ örgülü taş işçiliğinin en gelişmiş örneklerindendir. Alt bölümleri 13.–15. yüzyıllar arasında inşa edilmiş, üst bölümleri ise 19. yüzyılda Orta Çağ planlarına sadık kalınarak tamamlanmıştır.
Hazine
[değiştir | kaynağı değiştir]Köln Katedrali Hazinesi (Almanca: Domschatz), Orta Avrupa'nın en zengin litürjik koleksiyonlarından biri olarak kabul edilir ve büyük bölümü Orta Çağ boyunca Köln Başpiskoposluğu tarafından biriktirilmiştir.[20] Koleksiyonun merkezinde, 1190–1220 yılları arasında Nikolaus von Verdun atölyesiyle ilişkilendirilen görkemli Üç Kral Sandukası (Dreikönigsschrein) bulunur. Bu anıtsal relikyer, altın levhalar, mine panelleri, değerli taş kakmaları ve peygamberler ile havarileri içeren figürlü kompozisyonlarıyla Avrupa'daki en büyük ve en ayrıntılı Orta Çağ sandukasıdır.[21] Hazinede ayrıca 10. ve 11. yüzyıllara tarihlenen ayin kapları, altın haçlar, antik gem taşlarıyla süslü relikyerler, Roma camlarının litürjik kaplara dönüştürüldüğü örnekler ve Otton dönemine ait tekstiller yer alır.[22]
Koleksiyonun en dikkat çekici parçalarından biri de yaklaşık 970 yılına tarihlenen Gero Haçı'dır (Gero-Kreuz). Ahşap üzerine polikrom teknikle yapılmış bu eser, Almanya'da bilinen en eski büyük boyutlu haçlardan biri olup İsa'nın dramatik betimiyle erken Orta Çağ heykel sanatının bir dönüm noktasını temsil eder.[23]
Hazine, II. Dünya Savaşı sırasında güvenli alanlara taşınarak korunmuş; savaş sonrasında restore edilip katedralin özel hazine odasında sergilenmeye başlanmıştır. Günümüzde koleksiyon, Köln Katedrali'nin litürjik ve sanatsal tarihini yansıtan benzersiz bir kültür mirası niteliğindedir.[20]
Katedral
[değiştir | kaynağı değiştir]İnşaatın yapımı fikri daha 7. yüzyılda ortaya atılmıştı. Daha o zamandan iki kulenin uzunluğu 157 metre olacak denildi ve buna göre o tarihte bir plan çizildi. Ama ilk temel 1248 yılında atıldı. Kent merkezinde yer alan ve şehrin her tarafından gözüken bu yapı, yüzyıllar boyunca maddi sıkıntılardan dolayı ve eldeki diğer imkânsızlıklardan ötürü bitirilemeyen inşaat diye isim yapmıştı. Tam 632 yıl sonra bitirilen gotik tarzdaki yapı, bugün Kuzey Avrupa'daki en büyük ibadethanedir. Çift kuleli katedralin uzunluğu 158 m´dir. Böylelikle Almanya'nın ikinci, Dünya'nın ise üçüncü büyük kilisesidir. Köln Merkez Garı (Köln Hbf) katedralin hemen yanı başındadır. Bu Katedral, ülkenin en çok turist çeken yapısıdır.
Kutsal Köln
[değiştir | kaynağı değiştir]Papa XVI. Benedictus, 2005 yılında düzenlenen Dünya Katolik Gençleri Günü dolayısıyla Köln'e gelip, milyonlarca insana Köln'ün Hristiyan Âlemi için hâlâ kutsal bir şehir (Sancta Colonia-Kutsal Köln) olduğunu, bunda da yüzyıllardan bu yana kemikleri bu katedralde olan Üç Kutsal Kral'ın etkisinin olduğunu anlattı.
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Köln Katedrali gece görünüm -
Katedralin Kuzey kulesinin bitirilme aşamasındaki durumu(1881). -
Giriş kapısının üstü -
Mavi saatte Hohenzollern Köprüsü'nün görünümü, arkasında Köln Katedrali görülmektedir (Köln, 30 Mart 2009). -
Gero haçı -
Köln Katedrali'nin yer mozaiklerinden biri -
Üç Kral Sandukası -
Kapı tokmağı -
Ana giriş kapısı
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Cologne Cathedral official website" (İngilizce). 5 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2024.
- ^ Centre, UNESCO World Heritage. "Cologne Cathedral". UNESCO World Heritage Centre (İngilizce). 15 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2025.
- ^ Georg Hauser, Schichten und Geschichte unter dem Dom: Die Kölner Domgrabung, 2010, s.30.
- ^ Georg Hauser, Schichten und Geschichte unter dem Dom: Die Kölner Domgrabung, 2010, s.42-50.
- ^ Kölner Dom – Offizielle Website, "Baugeschichte und Architektur", erişim: 19 Kasım 2025.
- ^ Kölner Dombauhütte, "Die Türme des Domes", erişim: 19 Kasım 2025.
- ^ a b ISPRS Archives, “Cologne Cathedral 3D Documentation and Material Analysis”, 2022.
- ^ UNESCO World Heritage Centre, "Cologne Cathedral", erişim: 19 Kasım 2025.
- ^ Stefanie Lieb (Hrsg.): Stil und Form (Festschrift Binding): Architekturdarstellungen in der ottonischen Buchmalerei: Der Alte Kölner Dom im Hillinus-Codex, Darmstadt 2001, S. 32–45.
- ^ Otto Doppelfeld: Die Ausgrabung des karolingischen Doms (1948), abgedruckt in: Otto Doppelfeld/Willy Weyres (Hrsg.): Die Ausgrabungen im Dom zu Köln (Römisch-Germanisches Museum, Kölner Forschungen 1), Mainz 1980.
- ^ Günther Binding: Die Datierung des karolingischen Kölner Doms; in: Jahrbuch des Kölnischen Geschichtsvereins e. V., Jg. 52, Köln 1981, S. 191–210, Zitat S. 192.
- ^ Irmingard Achter: Zur Datierung der Periode VII. (1958) und Albert Verbeek: Zum äußeren Mauersockel am Alten Dom, 1958; beide abgedruckt in Otto Doppelfeld/Willy Weyres (Hrsg.): Die Ausgrabungen im Dom zu Köln (Römisch-Germanisches Museum, Kölner Forschungen 1), Mainz 1980, S. 248–251.
- ^ Encyclopaedia Britannica, "Cologne Cathedral – Architecture", erişim: 19 Kasım 2025.
- ^ UNESCO World Heritage Centre, "Cologne Cathedral – Description", erişim: 19 Kasım 2025.
- ^ Kölner Dom – Offizielle Website, "Architektur und Baugeschichte", erişim: 19 Kasım 2025.
- ^ Robert Mark, *Architectural Technology up to the Scientific Revolution*, MIT Press, 1993.
- ^ Ian Bristow, *Stone Conservation and Gothic Architecture in Germany*, Cambridge University Press, 1999.
- ^ Rolf Toman (ed.), *Gothic: Architecture, Sculpture, Painting*, Ullmann Publishing, 2011.
- ^ Kölner Dombauhütte, "Die Westtürme des Domes", erişim: 19 Kasım 2025.
- ^ a b Kölner Domschatzkammer – Offizielle Informationen, erişim: 19 Kasım 2025.
- ^ Encyclopaedia Britannica, "Cologne Cathedral", erişim: 19 Kasım 2025.
- ^ Peter Lasko, *Ars Sacra: 800–1200*, Yale University Press, 1994.
- ^ Metropolitan Museum of Art, "The Gero Cross and Ottonian Sculpture", erişim: 19 Kasım 2025.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Resmî site
- Structurae veritabanında Köln Katedrali 9 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
- Köln'deki kiliseler
- Innenstadt, Köln
- Almanya'daki Roma Katolik katedralleri
- Kuzey Ren-Vestfalya'daki görülecek yerler
- Almanya'daki Dünya Mirasları
- Almanya'daki merkezî yerler
- Almanya'da Gotik mimari
- Gotik kiliseler
- Hristiyan mimarisi
- Org
- Dünyanın eski en yüksek yapıları
- 13. yüzyılda tamamlanan Roma Katolik kiliseleri
- 19. yüzyılda tamamlanan Roma Katolik kiliseleri
- 1880'de tamamlanan kiliseler
- Kiliseler
- 1880'de Almanya'da kurulan oluşumlar