Wadden Denizi

Wadden Denizi
UNESCO Dünya Mirası
Konum	Almanya, Hollanda, Danimarka
Kriter	Doğal: viii, ix, x
Referans	1314
Tescil	2009 (33. oturum)
Bölge	Avrupa ve Kuzey Amerika

Wadden Denizi (Hollandaca: Waddenzee, Almanca: Wattenmeer, Alçak Almanca: Wattensee, Danca: Vadehavet, Batı Frizce: Waadsee), Kuzey Denizi'nin güneydoğusunda yer alan bir gelgit bölgesidir. Kıta Avrupası'nın kuzeybatısı ve Friz Adaları arasında bulunan bölge, çamurlu ve sulak alanlar oluşturmaktadır. Biyolojik çeşitlilik bakımından varsıl olan bölge 2009 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine alınmıştır.^[1]

Güneybatıda Hollanda'nın Den Helder kentinden Almanya'nın kuzey kıyısında yer alan Skallingen'e dek uzanan Wadden Denizi yaklaşık 500 km uzunluğunda ve 10.000 km²'lik bir alanı kaplamaktadır.

Wadden Denizi'nde yer alan adalar "Wadden Denizi adaları" ya da "Friz Adaları" olarak adlandırılmaktadır. Ne var ki, bu adalara adını veren Frizler, bölgenin en batısında yer alan Texel adasında hiç bulunmamışlardır. Frizlerin yoğun olarak yaşadığı bir yer olan Heligoland ise Friz Adaları'na dahil değildir.

Wadden Denizi'nin Alman yakası, Erskine Childers'ın 1903 tarihli romanı "The Riddle of the Sands"'e konu olmuştur. Kitap, bölgenin görsel ögelerini ayrıntılı bir biçimde işlemiştir.

Doğal yapı

Wad sözcüğü Felemenkçede "çamurlu alan" (Düşük Almanca ve Almanca: Watt, Danca: Vade) anlamına gelmektedir. Bölge, gelgitler sonucunda oluşan çamurlu alanlar, derin yarıklar ve adaları bünyesinde barındırmaktadır. Bölgenin, kıyı kumullarının ardında yer alan turbanın 10. ve 14. yüzyıllar arasında etkili olan fırtınalar sonucunda taşınmasıyla oluştuğu sanılmaktadır.

Adalar, kumullar ve Kuzey Denizi boyunca uzanan geniş kumsallar ile Wadden Denizi'ne açılan alçak bir gelgit kıyısı arasında yer almaktadır. Deniz dibinde biriken tortunun dalga ve akıntılardan ötürü taşınması adaların konumlarında da zaman içinde bazı değişikliklere yol açmıştır. Vlieland ve Ameland adaları arasında meydana gelen taşınmalar bu duruma örnek olarak gösterilebilir.

Wadden Denizi varsıl bitey ve direyiyle ün kazanmıştır. Yüzbinlerce yağmurkuşu, ördek ve kuğunun göç yolu üzerinde bir uğrak yeri olan bölge, martı ve sumrugillere de nitelikli bir yaşam alanı sağlamaktadır.^[2] Wadden Denizi'nin büyük bölümü üç ülke tarafından ortak olarak koruma altına alınmıştır. Korunan bölgenin Almanya topraklarındaki bölümü Wadden Denizi Ulusal Parkı'nın sınırları içerisindedir.

Hollanda, Danimarka ve Almanya hükûmetleri Wadden Denizi'nin korunması amacıyla 1978'den bu yana birlikte çalışmaktadırlar. Yönetim, izleme ve araştırma konularını kapsayan iş birliği 1982'de imzalanan "Wadden Denizi'nin Korunmasına İlişkin Ortak Açıklama"'ya da öncülük etmiştir. 1997 yılında ise Üçlü Wadden Denizi Planı kabul edilmiştir.^[3]

Wadden Denizi 14 Mayıs 1987 tarihinde Ramsar alanı statüsü kazanmıştır.

Bölge 2009 yılında UNESCO Dünya Mirası listesi kapsamına alınmıştır.^[4]

Eğlence

Bölge adalarının birçoğu 19. yüzyıldan bu yana popüler kıyı merkezlerindendir.

Alçak gelgit alanları üzerinde yapılan yürüyüşler de son dönemde çekiciliğini artırmıştır. Bölge, botla açılma bakımından da uygun bir ortam sunmaktadır.

Kaynakça

Notlar

^ Wadden Sea Dünya Mirası Alanı 14 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim tarihi: 29.04.2010
^ Couzens, Dominic (2008). Top 100 Birding Sites of the World. University of California Press. ss. 27-29. ISBN 978-0-520-25932-4.
^ Üçlü Wadden Denizi İşbirliği 27 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim tarihi: 29.04.2010
^ World heritage sites: slave outpost and Buddhist mountain on the list – but Wales has to wait 16 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Guardian.co.uk. Erişim tarihi: 07.07.2009

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Wadden Denizi ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

Vollmer, M. (2001). "Landscape and Cultural Heritage in the Wadden Sea Region - Project Report". Wadden Sea Ecosystem. Cilt 12. 23 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi15 Mayıs 2010.
Knottnerus, Otto S. (2005). "History of human settlement, cultural change and interference with the marine environment". 13 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Wadden Denizi'nin Korunmasına İlişkin Üçlü Anlaşma Sekreterliği24 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Turist Rehberi30 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Wadden Denizi11 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., UNESCO Dünya Mirası Merkezi
Wadden Denizi Dünya Mirası14 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Wadden Sea Dünya Mirası Alanı 14 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim tarihi: 29.04.2010

[2] Couzens, Dominic (2008). Top 100 Birding Sites of the World. University of California Press. ss. 27-29. ISBN 978-0-520-25932-4.

[3] Üçlü Wadden Denizi İşbirliği 27 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim tarihi: 29.04.2010

[4] World heritage sites: slave outpost and Buddhist mountain on the list – but Wales has to wait 16 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Guardian.co.uk. Erişim tarihi: 07.07.2009

[1]

[2]

[3]

[4]

g t d Danimarka'daki Dünya Mirasları
Danimarka	Christiansfeld Jelling Höyükleri, Rünik Taşlar ve Kilise Kronborg Kalesi Kuzey Zelanda'daki Orta Çağ Avcılık Peyzajı Roskilde Katedrali Stevns Klint Wadden Denizi
Grönland	Ilulissat Buz Fiyordu Kujataa Grönland: Buz Tepelerinin Kenarında Norse ve İnuit Çiftçiliği Aasivissuit – Nipisat Deniz ve Buz arasında İnuit Avlanma Alanları

g t d Almanya'daki Dünya Mirasları
Kuzey	Alfeld'deki Fagus Fabrikası Berlin Modernizm Konutları Berlin'deki Müzeler Adası Bremen Pazar Meydanı'ndaki Belediye Sarayı ve Roland Heykeli Hanseatik Dönemin Lübeck Şehri Hedeby ve Danevirke'deki Arkeolojik Sınır Kompleksi Hildesheim'deki Meryem Ana Katedrali ve St. Michael Kilisesi Potsdam ve Berlin'deki Bahçe ve Saraylar Rammelsberg Madenleri, Tarihi Goslar Şehri ve Yukarı Harz Su Yönetimi Sistemi Speicherstadt ve Kontorhaus Kentleri ve Chilehaus Tarihi Stralsund Şehri ve Wismar Şehri
Orta	Dessau-Wörlitz'teki Bahçe Krallığı Klasik Weimar Eisleben ve Wittenberg'deki Luther Anıtları Muskauer Parkı / Park Mużakowski ¹ Naumburg Katedrali Tarihi Quedlinburg Şehri, Colegiate Kilisesi ve Kalesi Weimar ve Dessau'daki Bauhaus Atölyesi ve Çevresi Wartburg Kalesi
Batı	Aachen Katedrali Brühl'deki Augustusburg ve Falkenlust Sarayları Bergpark Wilhelmshöhe Carolingian Westwork ve Civitas Corvey ~~Dresden Elbe Vadisi~~ (2009'da çıkarıldı) Essen'deki Zollverein Kömür Madeni Endüstriyel Kompleksi Köln Katedrali Yukarı Orta Ren Vadisi ve Kültür Peyzajı Speyer Katedrali Trier'deki Roma Kalıntıları, St. Peter Katedrali ve Meryem Ana Kilisesi Völkingen Demir İşletmesi
Güney	Alplerin çevresinde yer alan Tarihöncesi Kazık Evler⁴ Bayreuth'taki Margravial Opera Evi Lorsch'taki Manastır ve Altermünster Maulbronn Manastır Kompleksi Reichenau Manastır Adası Le Corbusier'in Mimari Çalışmaları, Modern Hareket'a Üstün Bir Katkı⁵ Svabya Alpleri'ndeki Mağaralar ve Buz Devri Sanatları Tarihi Bamberg Şehri Tarihi Regensburg Şehri ve Stadtamhof Mahallesi Tarihi Roma İmparatorluğu Surları: ² Yukarı Germanik-Rhaetya Surları Wies Hac Kilisesi Würzburg Rezidansı, Meydanı ve Bahçeleri
Doğal	Karpatlardaki ve Avrupa'nın Diğer Bölgelerindeki İlkel Kayın Ormanları⁶ Messel Çukuru Fosil Sahası Wadden Denizi ³
¹ Polonya ile birlikte ² Birleşik Krallık ile birlikte ³ Hollanda ile birlikte ⁴ Avusturya, Fransa, İsviçre, İtalya ve Slovenya ile birlikte ⁵ Arjantin, Fransa, Hindistan, İsviçre ve Japonya ile birlikte ⁶ Arnavutluk, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Hırvatistan, İspanya, İtalya, Polonya, Romanya, Slovakya, Slovenya ve Ukrayna ile birlikte

g t d Hollanda'daki Dünya Mirası listesi
Kuzey Hollanda	D.F. Wouda Buharlı Pompa İstasyonu (1998) • Wadden Denizi¹ (2009)
Doğu Hollanda	Schokland ve Çevresi (1995)
Batı Hollanda	Amsterdam Savunma Hattı (1996) • Kinderdijk-Elshout'taki Yeldeğirmenleri (1997) • Beemster Polder; Kurutulan Sulak Alanlar (1999) • Rietveld Schröder Sarayı (2000) • Amsterdam'daki kanallar (2010) • Van Nelle Fabrikası (2014) • Wadden Denizi¹ (2009)
Curaçao	Tarihi Willemstad Şehri (1997)
¹Almanya ile ortak paylaşılan eserler