Kafkasya ve Doğu Anadolu Seferi (1064)

Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun Kafkasya ve Anadolu Seferi (1064)
Tarih Şubat 1064 Bölge Kafkasya ve Doğu Anadolu Sebep Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun doğudan gelen Türkmenlere Anadolu'yu yurt tutma mücadelesinde Kafkasya'nın stratejik önem arz etmesi Sonuç Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan bölgeleri ve Doğu Anadolu'da ki bazı şehirler Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun egemenliği altına alındı.
Taraflar
Büyük Selçuklu İmparatorluğu	Gürcistan Krallığı Ermeni Prenslikleri Bizans İmparatorluğu
Komutanlar ve liderler
Sultan Muhammed Alparslan Melik Melikşah Emir Yakuti Nizamülmülk Tuğtegin	Kafkasya'da IV. Bagrat Ermeni prensleri Anadolu'da X. Konstantinos Krikor (Grigor) Dük Bagrat
Güçler
100.000 asker Sultan Muhammed Alparslan komutasındaki ordu: 50.000 asker Melik Melikşah komutasındaki ordu: 50.000 asker	Bilinmiyor
Kayıplar
Bilinmiyor	50.000 esir

Kafkasya ve Doğu Anadolu Seferi 1064 yılında Sultan Muhammed Alparslan komutasındaki Büyük Selçuklu Ordusu'nun Güney Kafkasya ve Doğu Anadolu üzerine düzenlediği seferdir. Bu sefer neticesinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu Güney Kafkasya'ya ve Doğu Anadolu'nun bazı bölgelerine hakim olmuş ve Bizans İmparatorluğu üzerine yapılacak olan akınların önünü açmıştır.

Sefer öncesinde yaşananlar

Sultan Muhammed Alparslan 1064 yılında Anadolu'daki fetihleri devam ettirmek maksadıyla beraberinde oğlu Melikşah kardeşi Yâkuti, Horosan Amidi Muhammed bin Mansur ve Veziri Nizamülmülk'de olmak üzere Kafkasya ve Anadolu üzerine sefer düzenlemek için ordusu ile başkent Rey'den Azerbaycan bölgesine doğru ilerledi. Merend şehrine geldiğinde bölgede bulunan ve bölge hakkında bilgi sahibi olan Tuğtegin Bey'de Selçuklu Ordusu'na katıldı. Azerbaycan'da bulunan Hoy ve Salmas şehirlerinin sorun çıkarması üzerine Sultan Muhammed Alparslan onları tekrar itaat altına aldı. Sultan Muhammed Alparslan komutasındaki Selçuklu Ordusu Nahçıvan'a geldiğinde Sultan Muhammed Alparslan'ın emri üzerine inşa edilen gemilerin sayesinde Aras nehrini geçerek Gürcistan'a girdi ve ordusunu iki kola ayırdı oğlu Melikşah'ı yanında Vezir Nizamülmülk de olmak üzere ikinci ordunun komutasını verdi ve Melikşah'ı bölgede bulunan kalelerin ve şehirlerin fethi ile görevlendirdi.

Sefer

Muhammed Alparslan'ın Kafkasya Seferi

İlk fetihler

Sultan Muhammed Alparslan Gürcistan'a girmeden önce Ermeni Lori Prensliği'ni Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun vassal devletlerinden biri haline getirdi. Gürcistan'a giren Sultan Muhammed Alparslan komutasındaki Selçuklu Ordusu Kangarni, Kartli ve Javaketh bölgelerinde fetihler yaptı ve Selçuklu Ordusu ileri harekata devam ederek Tiralet'i fethetti. Sultan Alparslan'ın komutasındaki orduya bağlı bulunan Selçuklu öncü kuvvetleri Kelviskür'e kadar ilerledi. Sultan Alparslan komutasındaki Selçuklu Ordusu Şavşat'ı geçip Ermenilerin hakim olduğu bölgeleri fethedip Panaskert şehri önlerine geldi ve şehri kuşattı. Yaşanan muharebenin ardından şehir Selçuklular tarafından fethedildi. Sultan Muhammed Alparslan komutasındaki Selçuklu Ordusu Akşehir'i ve civarında bulunan yerleri fethederek Allaverdi şehri önlerine geldi ve şehri kuşattı. Şiddetli muharebelerin ardından Allaverdi Kuşatması Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun zaferi ile sonuçlandı ve Selçuklular çok sayıda esir ve ganimet eldeti. Allaverdi'nin fethedilmesinden sonra Sultan Muhammed Alparslan komutasındaki Selçuklu Ordusu Kangarni, Cavahet, Trialet, Kvelis-Kür, Taik gibi bölgelerde ve Çıldır'ın kuzeyinde yer alan Ahalkelek’e kadar yolu üzerinde bulunan birçok şehir ve kaleyi fethedip Ahalkelek üzerine yürüdü.

Gürcistan Krallığı'nın Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun vassalı olması

Sultan Muhammed Alparslan komutasındaki ordu ile Melikşah komutasındaki ordu birleşerek Ahalkelek önlerine geledi ve şehri muhasara altına aldı. Ahalkelek'te Selçuklular ve Gürcüler arasında yaşanan şiddetli muharebelerin ardından Selçuklular Ahalkelek'i fethetti. Ahalkelek'in fethedilmesinin ardından Sultan Muhammed Alparslan Gürcü kralı IV. Bagrat üzerine öncü kuvvet göndermişti. Bagrat'ın kaçması üzerine bizzat sefere çıkan Sultan Muhammed Alparslan IV. Bagrat'ı mağlup etmiştir ve Bagrat'ın barış istemesi üzerine barış yapılmış ve Gürcistan Krallığı Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun vassal devletlerinden biri olmuştur.

Melikşah'ın Seferi

Sultan Muhammed Alparslan oğlu Melik Melikşah'ı yanında amcası Emir Yakuti ve Vezir Nizâmülmülkde olduğu halde bölgede bulunan bazı kalelerin ve şehirlerin fethi ile görevlendirdi. Melik Melikşah babası Sultan Muhammed Alparslan'ın verdiği görev üzerine Aras Nehri boyunca ilerleyerek aralarında Meryemnişin, Sarp Kale, Kulp Kale, Byurakan, Hagios Georgios ve Surmari'nin de yer aldığı birçok şehir ve kaleyi fethedip ordusu ile babası Sultan Muhammed Alparslan'ın komutasındaki orduya yetişerek Ahalkelek Kuşatması'na katıldı. Daha sonra babası Sultan Muhammed Alparslan'ın Anadolu üzerine düzenlediği seferde yeraldı ve Ani Kuşatması'na katıldı.

Sultan Muhammed Alparslan'ın Anadolu Seferi

Sultan Muhammed Alparslan Kafkasya Seferi'ni tamamladıktan sonra beraberinde oğlu Melikşah ve Veziri Nizamülmülk'de olduğu halde Anadolu üzerine sefere çıktı. Sefer yolculuğunda Melik Melikşah güzergahları üzerinde bulunan bazı kaleleri ve hisarları fethetmiştir.

Sübizşehr'in Fethi

Sultan Muhammed Alparslan Ani'yi kuşatmadan önce Ani civarında bulunan kaleleri almaya karar verdi. Sultan Muhammed Alparslan komutasındaki Büyük Selçuklu Ordusu bu maksatla Sübizşehr önlerine geledi ve şehri kuşatma altına aldı. Şiddetli muharebelerin ardından Selçuklular şehri fethetti.

Al-Lâl'ın Fethi

Sübizşehr'in ardından yönünü yüksek surlara sahip olan Al-Lâl üzerine çevirdi. Sultan Muhammed Alparslan komutasındaki Selçuklu Ordusu Gürcü bir valinin idaresinde bulunan Al-Lâl önlerine geldi ve şehri kuşatma altına aldı. Müstahkem bir şehir olan Al-Lâl'ın yakınlarında bulunan kaleler ve coğrafi şartlar buranın fethini güçleştiriyordu. Sultan Muhammed Alparslan şehri koruyan ve aşılması güç olan nehri geçmek için köprü yaptırdı. Şiddetli muharebelerin ardından şehirde bulunan iki kişi Sultan Muhammed Alparslan'ın katına gelerek ondan yardım istedi. Bu yardım talebi üzerine Sultan Muhammed Alparslan bir miktar askeri onlarla beraber şehre gönderdi. Selçuklu askerleri şehre girer girmez şehirde bulunan Gürcü kuvvetleri tarafından saldırıya uğradı ve Selçuklu askerlerinin çoğu öldürüldü. Gürcü kuvvetleri surların dışına çıkarak Selçuklu Ordusu üzerine hücum etti. Bu sırada namaz kılan Sultan Muhammed Alparslan namazını kıldıktan sonra muharebeye katıldı. Sultan Muhammed Alparslan muharebeye katılmasının ardından Gürcü kuvvetleri bozguna uğradı ve şehre doğru geri çekildi. Gürcü kuvvetleri şehre ulaştığında onları takip eden Selçuklu Ordusu da şehre girerek şehri fethetti.

Ağcakale ve Akkent'in Fethi

Al-Lâl'ın yakınlarında bulunan savunması güçlü bir kale Sultan Muhammed Alparslan komutasındaki Selçuklu Ordusu tarafından fethedildi. Bu fetihlerin ardından Ani yakınlarında bulunan Akkent ve Ağcakale'de Sultan Muhammed Alparslan komutasındaki Selçuklu Ordusu tarafından kuşatılmıştır. Akkent ve Ağcakale yapılan muharebelerin ardından Büyük Selçuklular tarafından fethedilmiştir.

Ani'nin Fethi ve Kars'ın Selçuklu hakimiyetine girmesi

Ana madde: Ani Kuşatması (1064)

Daha sonra Ani önlerine gelen Sultan Muhammed Alparslan komutasındaki Selçuklu Ordusu bu şehri kuşatma altına aldı. Ani şehri Dük Bagrat ve Grigor adlı iki Bizans generali tarafından idare ediliyordu. Hakkında söylenenlere göre zaptı imkansızdı. Ani şehri hızlı akan bir nehrin üzerinde uzanan kayalık bir yarımadada bulunuyordu. Ayrıca nehrin batısında bulunan derin bir vadi de şehri koruyordu. Sultan Muhammed Alparslan'ın emri üzerine ahşap bir burç hazırlandı. Yapılan burca asker ve mancınık yerleştirildi. Ayrıca İbnü'l-Esîr'e göre , surları delemeyeceğini anlayan Sultan Muhammed Alparslan, çok sayıda koçbaşı yapılmasını ve üzerlerine saman koyulmasını emretti, böylece askerlerin içeri girip saldırmasını sağladı. Bu arada Selçuklular, lağımcı birliğinin faaliyetleri sayesinde surların bir kısmını yıkmayı başardı. Selçuklu Ordusu 25 günlük bir kuşatmanın ardından 16 Ağustos'ta şehre girdi. Bizanslı komutanlar Selçuklu askerleri tarafından esir alındı. Ani'nin Büyük Selçuklular tarafından fethedildiğini duyan Kars prensi Hayık Sultan Muhammed Alparslan'ı Kars'a davet etti ve Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun vassalı olmayı taahhüt etti.

Sefer sonrasında yaşananlar

Fethedilmesinin mümkün olmadığı düşünülen Ani şehrinin Müslüman Türk devleti olan Büyük Selçuklu İmparatorluğu tarafından fethedilmesi Doğu’da ve Batı’da büyük bir şaşkınlığa sebep olmuştur. Ani'nin fethinden ötürü Abbasi Halifesi Kaim Sultan Muhammed Alparslan'ı takdir ve tebrik etmiş ve Sultan Muhammed Alparslan’a “Ebü’l-feth” (Fetihler'in Babası) lakabını vermiştir. Ayrıca bu seferin neticesinde Selçuklular Bizans'ın güneybatısında bulunan bölgelere akınlar düzenleyerek çok sayıda başarı ve ganimet elde ettiler.

Seferin sebepleri

Bulundukları coğrafyada yaşanan sorunlardan dolayı Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun topraklarına göç etmeye başlayan Türkmenler bir süre sonra Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nda sosyal sorunların yaşanmasına neden oldular. Bu durum üzerine Türkmenler'in yaşamına uygun olan bir coğrafyaya yerleştirmesi gerekiyordu. Bu coğrafya Bizans İmparatorluğu'nun hakimiyeti altında bulunan Anadolu'ydu. Büyük Selçuklu İmparatorluğu bu coğrafyadan ve bu coğrafyada bulunan devletlerden Çağrı Bey'in 1015 yılında yaptığı sefer sonucunda haberdar olmuştu. Anadolu'yu fethetmek için harekete geçen Büyük Selçuklular Sultan Muhammed Alparslan devrinde, Emir Tuğtegin Bey'in de bölge hakkında Sultan Muhammed Alparslan'a verdiği malumatların sonucunda Sultan Muhammed Alparslan'ın öncülüğünde önce Kafkasya'ya sefer düzenledi.

Kaynakça

Özel

Genel

• Ceyhan, Kubilay. "Selçukluların Kafkasya Politikası ve Kafkasya'nın Türkleşmesi". Alp Arslan Dönemi ve Alp Arslan'ın Kafkasya Politikası. Academia.edu.
• Toksoy, Ahmet (2020-12-31). "Mren-i Karabağ/Ağca-Kala(k)". Alınteri Sosyal Bilimler Dergisi. 4 (2): 81-88. doi:10.30913/alinteris osbil.810997 ISSN 2602-229X
• Turan, Prof. Dr. Osman (1969). Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti. Turan Neşriyat.
• Piyadeoğlu, Cihan Selçuklular / Yeni Bir Devrin Başlangıcı Kronik Kitap. ISBN 978-605-7635-64-8.
• Sevim, Ali; Merçil, Erdoğan (1995). Selçuklu devletleri tarihi: siyaset, teşkilât ve kültür. Türk Tarih Kurumu yayınları XXIV. dizi. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 978-975-16-0690-7.
• Ayan, Ergin. "Sultan Alparslan'ın Ermeni-Gürcü Siyaseti" Dergi Park.
• Bakır, Abdullah; Şenol, Feridun (2020). "Ortaçağ Gürcistan'ının Meşhur Şehri: Tiflis". Dergi Park.
• Kafesoğlu, İbrahim (1989). Alparslan. TDV İslam Ansiklopedisi. 2. Cild SS.526-530. Çevrimiçi: TDV İslam Ansiklopedisi Alparslan makalesi.
• Sevim, Ali (1993). Çağrı Bey. TDV İslam Ansiklopedisi. 8. Cild sayfa 183-186. Çevrimiçi: TDV İslam Ansiklopedisi Çağrı Bey] makalesi.
• BUNİYATOV, ZİYA MUSA (1991). Azerbaycan. TDV İslam Ansiklopedisi. 4. cild sayfa 322-324. Çevrimiçi TDV İslam Ansiklopedisi Azerbaycan makalesi.
• Oktay Belli (2021), Ani in Every Aspect.[1]
• Frederick William Bussell (1910), The Roman Empire, Essays on the Constitutional History from the Accession of Domitian (81 A. D.) to the Retirement of Nicephorus III (1081 A.D.).[2]
• George Finlay (1877), The Byzantine and Greek empires, pt. 2, A.D. 1057-1453.[3]