Karmatîlerin Devrilmesi
| Karmatîlerin Devrilmesi | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 El Rahleyn Muharebesi, 1075 yılında Uyunîlerin kazandığı bir savaş | ||||||||||
| ||||||||||
| Taraflar | ||||||||||
| Karmatîler |
Uyûnîler Emirliği Ebu el-Behlül el-Avvam'ın güçleri (1058–1067) Destek: Selçuklu İmparatorluğu Abbasî Halifeliği Gazneli İmparatorluğu Fâtımî Halifeliği | El-Ayaş Emirliği | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | ||||||||||
Ebu Abdullah bin Sanbar  Yahya bin Abbas |
Abdullah bin Ali el-Uyunî Tuğrul Alp Arslan I. Melikşah Artuk Bey[5] Ebu el-Behlül el-Avvam (ölü) |
Yahya bin El-Ayaş (ölü) Zekeriya bin Yahya (ölü) | ||||||||
| Güçler | ||||||||||
| Bilinmiyor | Bilinmiyor | Bilinmiyor | ||||||||
| Kayıplar | ||||||||||
| Ağır | Ağır | Tüm kuvvetler yok edildi | ||||||||
Karmatîlerin Devrilmesi, Selçuklu ve Abbâsî destekli Uyunîlerin iktidardaki Karmatî devletine karşı silahlı bir ayaklanmasıydı. Abdullah bin Ali el-Uyunî olarak bilinen yerel bir şef, Abbasîler ve Selçuklu İmparatorluğu ile ittifak kurmuş[6] ve onların desteğiyle bir ayaklanma başlatmıştır. Daha güçlü yabancı güçlerin desteği sayesinde Uyunîler başarılı bir şekilde isyan ederek Doğu Arabistan'ı özgürleştirdi[7] ve bu da bölgedeki güç dinamiğini önemli ölçüde değiştirdi.
Arkaplan
[değiştir | kaynağı değiştir]Karmatîler, doğu Arap Yarımadası'nda gücünü tesis etmiş, Zerdüşt etkilerine sahip[8] radikal bir İsmailî gruptu. Karmatîler Mekke'ye hacca giden kervanlara yaptıkları baskınlarla tanınmışlardır.[9] Uyunîler, Beni Abdülkays kabilesinden gelen yerel bir Arap hanedanıydı. Hanedan reisi Abdullah bin Ali, Doğu Arabistan'daki Karmatî egemenliğiyle mücadele etmek için Selçuklular ve Abbasîlerden yardım istedi.
Ayaklanma
[değiştir | kaynağı değiştir]Ebu el-Behlül el-Avvam isyanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ebu el-Behlül el-Avvam Karmatî devletinin güvencecisiydi. Ebu el-Behlül daha sonra Bahreyn'de isyan etti ve kendisini adanın Emiri olarak taçlandırdı.[10] Buna rağmen Katif'in yeni lideri Yahya bin Abbas'ı yenemedi ve ada kısa süre sonra tekrar onların kontrolüne geçti ve bu süreçte Ebu el-Behlül öldürüldü.[7]
Uyunî İsyanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Abdullah bin Ali yönetimindeki Uyunîler, Selçuklu desteğiyle Karmatî yönetimine karşı ayaklandı. Kısa sürede Aval ve Kâtif'i fethederek yeni hükümdarı Yahya bin El-Ayaş'ı sürgüne gönderdi ve ardından Karmatîlerin kalesi Hüfuf'u işgal etti.[11] Selçuklu ve Uyunî kuvvetleri, Karmatî devletinin kontrolündeki son toprak parçasını da ele geçirmek için Hüfuf'a kadar ilerledi. Şehri yedi yıl boyunca kuşattılar, ta ki şehir ile Karmatî Devleti de onunla birlikte düşene ve Abdullah bin Ali'nin yönetimi altında Uyunîler Emirliği kurulana kadar.[7][11]
Zekeriya bin Yahya İsyanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ayaş ailesi arasındaki iç çatışmalar nedeniyle durum daha sonra da istikrarlı olmadı. Aval hükümdarı Hasan bin Yahya ile kardeşi Zekeriya bin Yahya arasında düşmanlık vardı. Zekeriya, Aval'ı ilhak etmek ve Uyunîler Emirliği ile savaşmak isterken, kardeşi Hasan aileler arasındaki ilişkileri güçlendirmek istiyordu ve el-Uyunî'nin bir vassalıydı. Zekeriya, bakanının etkisiyle kardeşini öldürdü.[12] Ahsa'ya doğru yürümeye başladı ve yol üzerindeki köylere baskınlar düzenledi.
El-Uyunî, Zekeriya'nın ordusunun haberini aldı ve Nadire köyünde Zekeriya ile yüzleşmek için büyük bir ordu topladı.[13] Zekeriya ordusunun büyük bir bölümünü kaybedince Kâtif'e çekilmek zorunda kaldı ve oradan da Aval'a sürüldü. el-Uyunî'nin oğlu el-Fadl, Zekeriya'nın ordusundan geriye kalanları yok etmek için büyük bir donanma hazırladı. Zekeriya bunu duyunca Ukeyr'e kaçtı ve burada el-Uyunî'nin ordusu tarafından savaşla karşılandı, öldürüldü ve ordusu teslim oldu.[13]
Selçuklu-Uyunî çatışması
[değiştir | kaynağı değiştir]El-Uyunî ülkeyi birleştirdikten sonra emirliğindeki Selçuklu etkisini en aza indirmek istedi.[12] El-Uyunî'nin bir dost ateşi örneğinde Artuk Bey'in kardeşi Alpkuş'u önce hapse attırıp sonra öldürmesi (1077) nedeniyle Selçuklularla dış çatışmalarla karşı karşıya kaldı.[14] Artuk Bey, Alpkuş'un Abdullah bin Ali tarafından öldürüldüğünü haber aldı. 2000 kişilik atlı kuvvetiyle hızlıca hareket edip Ahsa'yı kuşatsa da uzun süre geçmesi nedeniyle Abdullah'ın oğlu Ali'yi kardeşinin kanının diyeti olarak alarak Luristan'a geri çekildi.[14]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Alıntılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya" فضاءات - صحيفة الوسط البحرينية - مملكة البحرين. alwasatnews.com (Arapça). 4 Şubat 2009. 17 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2025.
- ^ Farhad Daftary, The Ismāı̄lı̄s: Their History and Doctrines, Cambridge Üniversitesi Yayınları 1990, s. 221
- ^ Yitzhak Nakash, Reaching for Power:The Shi'a in the Modern Arab World, (Princeton Üniversitesi Yayınları, 2006), s. 22
- ^ C.E. Bosworth, The New Islamic Dynasties, (Kolombiya Üniversitesi Yayınları, 1996), s. 94-95
- ^ Sevim 1960, s. 216.
- ^ Bosworth, C. E. (11 Mart 2014). New Islamic Dynasties (İngilizce). Edinburg Üniversitesi Yayınları. s. 41. ISBN 978-0-7486-9648-2.
- ^ a b c Larsen, Curtis E. (1983). Life and Land Use on the Bahrain Islands: The Geoarchaeology of an Ancient Society (İngilizce). Chicago Üniversitesi Yayınları. s. 66. ISBN 978-0-226-46905-8.
- ^ Wendy Doniger, (Ed.) (1999). Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions (İngilizce). Merriam-Webster. ISBN 978-0-87779-044-0.
- ^ Halm, Heinz (1991). Das Reich des Mahdi: Der Aufstieg der Fatimiden. s. 226.
- ^ Al-Khalifa, Şeyh Abdullah bin Halid; Rice, Michael (17 Ekim 2014). Bahrain Through The Ages: The History (İngilizce). Routledge. s. 163. ISBN 978-1-136-14650-3.
- ^ a b Larsen, Curtis E. (1982). Holocene Land Use Variations on the Bahrain Islands (İngilizce). Chicago Üniversitesi Yayınları. s. 81.
- ^ a b Bahreyn إقليم بلاد البحرين في ظل حكم الدويلات العربية تأليف محمد محمود خليل (Arapça).
- ^ a b Maktbah. الدولة العيونية في البحرين 1076 1238 عبدالرحمن بن مديرس المديرس.
- ^ a b Sevim 1960, ss. 223-224.
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sevim, A. (1960). "Sultan Melikşah Devrinde Ahsa ve Bahreyn Karmatilerine Karşı Selçuklu Seferi". BELLETEN. 24 (94). doi:10.37879/ttkbelleten.1262419.