Kars Oblastı
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Kars Oblastı (Rusça: Карсская область; Karsskaya Oblast) 1878 yılında Kars Sancağı'nın yerine kurulan Rus İmparatorluğu oblastı. Merkezi Kars il merkezidir. Kars, bugün Türkiye'ye bağlı bir ildir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kars Oblastı, Rus İmparatorluğu'nun Ayastefanos Antlaşması ile Osmanlı İmparatorluğu'ndan aldığı Kars ve çevresindeki topraklarda 1878 yılında kurulmuştur. Oblastın ilk valisi Viktor Antonoviç Françini'dir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde oblastın bulunduğu topraklar Çıldır Eyaleti ve Kars Eyaleti'ne, 1845 yılından sonra da Erzurum Eyaleti'ne bağlıdır.[2]
Kars Oblası, 1886 tarihli Rus nüfus sayımında dört okrugdan oluşuyordu. Bunlar Kars, Ardahan, Kağızman ve Oltu okrugları idi. Kars Okrugu Ağbaba, Zaruşad, Kars, Şuragel ve Soğanlı kazalarını (uçastok), Ardahan Okrugu Ardahan, Göle, Poshov ve Çıldır kazalarını, Kağızman Okrugu Kağızman, Horosan ve Nahçivan kazalarını ve Oltu Okrugu Oltu ve Tavusker kazalarını kapsıyordu. Kars Oblastı sınırları içinde 807 köy bulunuyordu.[3]
Bölgenin Rus İmparatorluğu tarafından ilhak edilmesiyle, bölgedeki Türk-Müslüman halkın büyük bir kısmı (Rus kaynaklarına göre 1878-81 yıllarında 111.000 kişi) Türkiye'ye göç etmiştir. Onların yerine buraya Rusya ve Transkafkasya'dan (Zakafkasya) Malakan ve Duhobor dini azınlıkları dahil Ermeniler, Gürcüler ve Ruslar yerleşmiştir. Rusya İmparatoru II. Nikolay, eşiyle Kars'a yaptırdığı av köşkünde kalmıştır. Bunun dışında II. Nikolay, Kars'ta birçok bina da yaptırmıştır.[4] Bölgenin stratejik öneminden dolayı oblastta Askeri Halk İdaresi kurulmuştur ve başına da Tümgeneral yetkisinde askeri bir vali atanmıştır.[5]
Oblastta, Kafkasya Cephesi'nde zarar gören Kars ahalisine yardım amacıyla Kars Oblastı Komitesi kurulmuştur.[6] 1917 yılındaki Ekim Devrimi'den ve Rusya İmparatorluğu'nun dağılmasından sonra Kars Oblastı'nın topraklarının bir kısmı Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kontrolü altına, topraklarının kuzey kısmı Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kontrolü altına girmiştir. Fakat Güneybatı Kafkas Geçici Hükûmeti bölgeyi yeniden kontrolü altına almıştır. 1921 tarihli Kars Antlaşması ile eski Kars Oblastı toprakları resmi olarak Türkiye'nin olmuştur.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Kars Oblastı'nın yüzölçümü 18.686 km²'dir. Kars ObӀastı, bugünkü Kars ve Ardahan illerinin tamamıyla Erzurum ilinin Şenkaya, Oltu ve Olur ilçelerini kapsıyordu.[7] Oblastın kuzeyinde Tiflis Guberniyası, batısında Batum Oblastı ve Osmanlı Devleti'nin bir kısmı, doğusunda Erivan Guberniyası ve güneyinde Osmanlı Devleti vardır.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Kars Oblastı'nın 1872 - 1915 yılları arasındaki nüfus gelişimi
| Tarih | 1872-1874 | 1883-1884[8] | 1892[2] | 1894[8] | 1897[1] | 1915[8] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Nüfus | - | 162.000 | 200.868 | 249.300 | 290.654 | 255.500 |
1892
[değiştir | kaynağı değiştir]1892'da, Kars Oblastı'nın nüfusu 203.765 kadardır. Oblasttaki etnik gruplar şöyledir:[2]
| Etnik grup | Toplam Yüzde | Notlar |
|---|---|---|
| Türkler | %23 | Çoğunluğu Sünni Müslüman, azınlık Acaralılar da dahil |
| Ermeniler |
%22 | - |
| Kürtler | %15,1 | Sünni Müslüman ve bir kısmı Ezidi |
| Karapapaklar | %13,7 | Sünni ve bir kısmı Şii |
| Türkmen | %5,1 | |
| Rumlar | %13,7 | Ortodoks |
| Ruslar | %6,5 | Çoğunluğu Molokan, Doukhobor gibi mezhepçiler |
1892'da, oblasttaki dini gruplar şöyledir:
| Dini grup | Toplam Yüzde | Notlar |
|---|---|---|
| Müslümanlar |
%53 | %46'sı Sünni, %7'si Şii |
| Ermeni Apostolik Kilisesi | %21 | |
| Ortodoks | %14 | |
| Mezhepçiler | %5 | Molokans, Doukhobor vb. |
| Alevi | %5 | - |
| Ezidi | %1.25 | |
| Diğer Hristiyanlar | %0.75 |
1897
[değiştir | kaynağı değiştir]1897 yılındaki Rusya İmparatorluğu Nüfus Sayımı'na göre Kars Oblastı'nda 290,654 kişi vardır. Bunların 160,571 erkek ve 130,083 kadındır. Bu nüfus sayısı, Brockhaus ve Efron Ansiklopedik Sözlüğü göre 1892 yılında oblastın nüfusunun 200,868 olmasının çok düşük bir rakam olduğunu veya diğer Rus İmparatorluğu bölgelerinden buraya göç edildiğini belirtiyor olabilir.
Oblasttaki erkeklerin sayısı kadınlardan 30,000 fazladır. Bu fazlalık genellikle Avrupalı etnik gruplardan oluşmaktadır. Rusça, Ukraynaca ve Beyaz Rusça konuşan 27,856 kişinin 19,910'u erkek, 7,946'sı kadın olarak kaydedilmiştir. Lehçe ve Litvanca konuşanların çoğunluğu yani %99 erkek olduğu gibi Almanca konuşanların %80'i, İbranice konuşanların %90'ı erkektir. Avrupalı olan bu erkek çoğunluk, tahminen bölgeye gönderilen askerler veya sürgünde gelen kişilerdir.
Oblasttaki nüfus, oblastta konuşulan anadil sayısına yakındır. Oblastta konuşulan anadiller şöyledir:[1]
| Konuşulan dil | Konuşan kişi sayısı | Notlar |
|---|---|---|
| Türk dilleri |
104.457 | 2.347 kişi Tatarca, 207 kişi Başkurtça, 63.547 kişi Türkçe, 29.879 kişi Karapapakça, 8.442 kişi Türkmence (Alevi Karapapaklar) |
| Ermenice | 73.406 | |
| Kürtçe | 42.968 | |
| Yunanca | 32.593 | |
| Doğu Slav dilleri | 27.856 | 22.327 kişi Rusça, 5.279 kişi Ukraynaca, 250 kişi Beyaz Rusça |
| Lehçe | 3243 | |
| İbranice | 1.138 | Yidiş vb. |
| Litvanca | 892 | |
| Yeni Doğu Keldanicesi | 585 | Süryanice |
| Farsça | 568 | |
| Gürcüce | 543 | |
| Osetçe | 520 | |
| Estonca | 455 | |
| Lezgice | 448 | |
| Almanca | 430 |
İdari bölümler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Oblast; Ardahan, Kağızman, Kars ve Oltu olmak üzere 4 okrugdan (bölümden) oluşmaktadır.[5] Bu okruglar dışında Zaruşat (Заришат) ve Şuregel (Шорагял) adlı okruglar 1878-1881 yılları arasında var olmuştur.
| No | Bölüm | Merkez | Yüzölçümü (km²) |
Nüfus (1897)[1] |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Ardahan (Ардаганский округ) | Ardahan | 4959,5 | 65 763 |
| 2 | Kağızman (Кагызманский округ) | Kağızman | 3881,4 | 59 230 |
| 3 | Kars (Карсский округ) | Kars | 5189,2 | 134 142 |
| 4 | Oltu (Ольтинский округ) | Oltu | 2600,6 | 31 519 |
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d "Первая Всеобщая перепись населения Российской империи 1897 года" (Rusça). Demoscope.ru. 16 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
- ^ a b c Карсская область - Kars Oblastı 5 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça). Brockhaus ve Efron Ansiklopedik Sözlüğü.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı": 1-807". 29 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2025.
- ^ Savaşın en trajik sayfası 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Radikal.
- ^ a b "Türk dünyası araştırmaları" sf. 54, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı (1981).
- ^ Enver Konukçu "Ardahan tarihi" sf. 197, T.C. Ardahan Valiliği (1999).
- ^ Badem, Candan, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin 1878-1918
- ^ a b c 1872 ile 1915 arasında Kafkasya'da nüfus gelişimi 20 Nisan 2001 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça). Geocities.
- ^ Badem, Candan, Çarlık Rusyası Yönetiminde Kars Vilayeti
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Brockhaus ve Efron Ansiklopedik Sözlüğü: 86 cilt. St. Petersburg: 1890-1907.