Olur
| Olur | |
|---|---|
 Olur ilçe hastanesi | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Erzurum |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Fahri Onay |
| • Belediye başkanı | Vedat Ergün (MHP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 978 km² |
| Rakım | 1228 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 6.715 |
| • Kır | - |
| • Şehir | 6.509 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 25650 |
| İl alan kodu | 442 |
| İl plaka kodu | 25 |
Olur, Erzurum'a bağlı ilçedir. Karadeniz Bölgesi'nde, Erzurum ilinin kuzey kesiminde yer alan Olur ilçesi, Ardahan ile Artvin illerinin sınır komşusudur.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Olur, komşusu olan Şenkaya, Oltu, Tortum ve Yusufeli ilçeleriyle birlikte, Gürcü tarihinde Tao (Ermenice Tayk, Yunanca Taohi) adı verilen bölgenin bir parçasıdır. Bugün Çataksu adı verilen Taoskari, Şenkaya ilçesine bağlı Panaki ve Yusufeli'ne bağlı İşhani kasabaları bu bölgenin başlıca merkezleriydi.
Gürcüce adı Olori (ოლორი) olan Olur, erken Orta Çağ'da Gürcü Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. 1071'de Malazgirt Savaşı’nda Bizans’ı mağlup eden Büyük Selçukluların saldırısına uğradı. Gürcü kralı II. Giorgi 1080 yılında Kveli Kalesi Savaşı’nda Büyük Selçuklu komutanı Emir Ahmed’e yenilince, Olur'un da içinde yer aldığı Tao-Klarceti bölgesi tamamen Selçukluların eline geçti. 1121 yılında, Büyük Selçukluların yenilgiye uğradığı Didgori Savaşı'ın ardından yeniden birleşik Gürcü Krallığı yönetimine girdi. Daha sonra uzun süre, bu krallığın parçalanması sürecine bağımsız devlete dönüşen Samtshe Prensliği yönetimi altında kaldı. 1550'de Osmanlı İmparatorluğu tarafından Gürcülerden alındı.
Olur köyü, 1574 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre, Ardahan-i Büzürg livasının Panaskerti nahiyesine bağlıydı. Nüfusu 64 haneden oluşuyordu. Osmanlı idaresi sırasında 2 hane Müslüman olmuş, 62 hane Hristiyan olarak kalmıştı.[1]
Olur, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Olor (اولور) adıyla bir köy olarak kaydedilmiştir. Gürcistan Vilayeti'nin Penek livasının Panaskerdi nahiyesine bağlı 60 haneli büyük bir köydü. Her hanede ortalama beş kişinin yaşadığı var sayılırsa, Olur’un nüfusunun 300 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[2] 60 hane de Hristiyan olarak kaydedilmiş ve ispenç vergisi vermekle yükümlü kılınmıştır. Köyde Mehmed ve Hüseyin adındaki iki kişinin, baba adları "Abdullah" olarak yazılmasından dolayı yeni Müslüman olduğu anlaşılmaktadır. Osmanlı idaresi yeni Müslüman olmuş, babası Hristiyan olanları "Abdullah" baba adıyla kaydediyordu. Köyde vergiden yükümlü olarak "Pilipe veled-i Giorgi", "Peramuş veled-i Gozali", "Lazar veled-i Elioz", "Giorgi veled-i Elia", "Gogiça veled-i Grigol", "İsaka veled-i Markoz", "Giorgi veled-i İason" gibi erkek adları kaydedilmiştir. Olur'da bu tarihte Hristiyan Gürcülerin ve Ermenilerin yaşadığı bu adlardan da anlaşılmaktadır.[3] Ancak 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan sonra çok sayıda Ermeni Rus İmparatorluğu'na göç etmiş ve Ermenistan'a yerleştirilmiştir.
Olur köyü, Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde Penek livasının Panaskerti nahiyesine bağlıydı. 1129 (1716/1717) tarihinde Olur veya Olor (اولور) şeklinde kaydedilmiş olan köyün hasılası 2.000 akçeden oluşuyordu.[4]
Olur veya Olori köyü, Osmanlı idaresinin sadece erkek nüfusunu tespit ettiği 1835 tarihinde 5 haneden oluşuyordu. Çıldır Eyaleti'nin Penek sancağına bağlı olan köyde Müslim nüfus defterine göre köyde 11 erkek bulunuyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün tahmini toplam nüfusunun 22 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[5]
Olur veya Olori köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'ın adından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rusların 1886 yılında yaptığı nüfusu sayımında Olor (Олор) olarak kaydettiği köy, Kars oblastı içinde Oltu sancağına bağlı Tausker kazasının (uçastok) Olor nahiyesinin 18 köyünden biri ve bu nahiyenin idari merkeziydi. Nüfusu, 146'sı erkek ve 127'si kadın olmak üzere, 43 hanede yaşayan 273 kişiden oluşuyordu. nüfusun % 42,9'u (117 kişi) Ermenilerden oluşuyordu. Kalan nüfusun % 45,1'i (123 kişi) Türk, % 12,1'i Kürt (33 kişi) olarak tespit edilmiştir. Olor nahiyesinin nüfusu ise, 2.969 kişiden oluşuyordu. Nahiyenin nüfusunun %94,2'si Türk (2.796 kişi), %3,9'u Ermeni (117 kişi), %1,2'si Kürt (36 kişi) ve %0,7'si (20 kişi) Rum olarak kaydedilmişti. Nahiye sınırları içinde Ermenilerin sadece Olor köyünde yaşadığı bu kayıtlardan anlaşılmaktadır.[6] Olur köyünün nüfusu 1896 yılında 288, 1906 yılında 416 kişi olarak tespit edilmiştir. Son on yıldaki artış dikkat çekicidir. Köyün sınırları değişmemişse, Olor'a yeni nüfus yerleştirilmiş olabilir.[7]
20. yüzyılın başında Olor köyünü gezmiş olan Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili köy hakkında şöyle yazmıştır: “Olor yüksek bir platoda, bahçeler içinde kuruludur. Olor Çayı’ndan başlayan Olor’a kadar olan bayır 2,5 kilometredir. Burada Taoskari kazasının yöneticisi ikamet etmektedir. Burada kilise kalıntılarına artık rastlanmamaktadır, çünkü tamamen yıkılmıştır. Ancak etrafında hayli çok kale ve kule yıkıntıları bulunmaktadır.”[8]
1917 Ekim Devrimi dolayısıyla Rus ordusunun çöküşü başlayınca Olur bir süre Ermeni milislerin kontrolüne girdi; ancak 28 Mart 1918'de Türk ordusu tarafından ele geçirildi. Bununla birlikte Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rus idaresinin son bulmasının ardından hukuken bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kabul edildi. 1921 yılında Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali devam ederken Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla kesin olarak Türkiye'ye bırakıldı.[9] 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Olur, Erzurum vilayetinin Oltu kazasının bir köyüydü. Aynı zamanda bu kazaya bağlı bir nahiyeydi ve köy bu nahiyenin idari merkeziydi.[10] 1935 genel nüfus sayımında, nahiye merkezi olan Olur köyünün nüfusu 370 kişiden oluşuyordu.[11] İdari birim olarak 1958 yılına kadar Oltu ilçesine bağlı bir bucak olan Olur, bu yıldan itibaren Erzurum iline bağlı bir ilçe, Olur köyü de bu ilçenin merkezi haline gelmiştir.
Olur'un bir köy olduğu zamanki sınırları içinde bir kale ve bir kilise bulunuyordu. Bugünkü Olur kasabasının 1,5 km kuzeydoğusunda, bir kayanın tepesinde inşa edilmiş olan kalenin günümüze kalan duvarlarının yüksekliği 3 metreye ulaşmaktadır. Kalenin içindeki sarnıç bulunmaktadır. Kilise ise, kasabanın 2 km kuzeydoğusunda yer alır ve büyük ölçüde yıkılmıştır. Olur kaymakamlığı binasının bahçesinde bulunan hayvan motifli taş da eski bir eserdir ve buraya Karaşuti (Filizli) köyünden getirilmiştir.[12]
Coğrafi yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]Coğrafi olarak Karadeniz Bölgesi'nin doğusunda olup rakımı 1327 metredir. Erzurum il merkezine 160 km mesafededir. İlçenin yüzölçümü 893 km²’dir.[13] Doğusunda Göle ve Şenkaya ilçeleri, batısında Yusufeli ilçesi, güneyinde Oltu ilçesi, kuzeyinde Artvin ili, Ardanuç ilçesi bulunmaktadır.
Önemli dağları
[değiştir | kaynağı değiştir]İlçenin kuzey ve güney istikametinde sıra dağlar ve bu dağları kesen derin vadiler mevcuttur. İlçenin kuzeyinde platolara da rastlanır. İlçenin en önemli dağları şunlardır: Akdağ 2342 m, kuzeyinde Zamp Dağı 2745 m, Sarıbaba Tepesi 2605 m ve Pancarlı Tepesi 2697 metredir. Horasan tepesi 2842 metredir.
Yaylaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Akarsuları
[değiştir | kaynağı değiştir]Çoruh Nehri'nin bir kolu olan Oltu Çayı ilçe sınırları içerisinde doğu-batı istikametinde devam ederken tamamen ilçe sınırları içerisinde kaynağını alan ve ilçenin kuzey doğu istikametinden güneye doğru yol alarak Oltu Çayı'na kavuşan Alabalık Suyu ile Kızılçay akarsuları önemli akarsularındandır.
İklim ve bitki örtüsü
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğu Anadolu ile Doğu Karadeniz iklimi arasında bir geçit iklimi hüküm sürmektedir. İlçenin rakımı yüksek kuzey kesimlerinde iklim oldukça serttir ve kar yağışı çokça görülmektedir. Bu kesimlerde kışları 2 metreye varan kar yağışları nadiren de olsa görülür. İlçe merkezi ile güney kesimleri de gayet ılıman bir iklime sahip olup, daha ziyade Doğu Karadeniz iklimi hüküm sürmektedir. Yağışlar daha ziyade yağmur şeklinde olmaktadır. İlçenin ortalama yıllık yağış toplamı 350,6 m³tür.[14]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1960[15] | 17.265 | 859 | 16.406 |
| 1965[16] | 18.915 | 1.228 | 17.687 |
| 1970[17] | 19.930 | 1.617 | 18.313 |
| 1975[18] | 19.360 | 1.782 | 17.578 |
| 1980[19] | 19.937 | 2.333 | 17.604 |
| 1985[20] | 18.452 | 3.050 | 15.402 |
| 1990[21] | 15.497 | 2.713 | 12.784 |
| 2000[22] | 10.871 | 3.271 | 7.600 |
| 2007[23] | 8.812 | 2.429 | 6.383 |
| 2008[24] | 8.327 | 2.177 | 6.150 |
| 2009[25] | 8.085 | 2.141 | 5.944 |
| 2010[26] | 7.915 | 2.225 | 5.690 |
| 2011[27] | 7.689 | 2.193 | 5.496 |
| 2012[28] | 7.473 | 2.157 | 5.316 |
| 2013[29] | 7.181 | 7.181 | veri yok |
| 2014[30] | 7.082 | 7.082 | veri yok |
| 2015[31] | 6.708 | 6.708 | veri yok |
| 2016[31] | 6.510 | 6.510 | veri yok |
| 2017[31] | 6.398 | 6.398 | veri yok |
| 2018[31] | 6.715 | 6.715 | veri yok |
| 2019[31] | 6.469 | 6.469 | veri yok |
| 2020[31] | 6.509 | 6.509 | veri yok |
Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, sıra no: 88". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2025.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. cilt, s. 588". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, II. cilt, s. 383-384". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020.
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, sıra no: 395". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2025.
- ^ Tao (ტაო), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 91. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - 769-786". 29 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2025.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 122, ISBN 9786052100271.
- ^ Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli’de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce), 1938, Paris, s. 53.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 225.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (1937). "1935 Genel Nüfus Sayımı: Köyler Nüfusu" (PDF). mku.edu.tr. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ ""Olur", Tao Klarceti - Tarih ve Kültür". 16 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2020.
- ^ "HGM | Harita Genel Müdürlüğü - Ulusal Haritacılık Kurumu". www.harita.gov.tr. Erişim tarihi: 2025-12-11.
- ^ "Kaymakamlık". 31 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2010.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Olur Nüfusu - Erzurum". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Erzurum Olur Nüfusu". nufusune.com.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Olur Belediyesi29 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Olur Kaymakamlığı31 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
