Kilitçe
| Kilitçe | |
|---|---|
| kilit | |
| Telaffuz | Kilit |
| Bölge | İran |
| Dönem | 1950'lere kadar, 20. yüzyılda öldü |
| Dil ailesi | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | kili1273 |
| Glottolog | kili1273 Kilit[1] |
Kilitçe, Tatça ve Talışça ile yakından ilişkili bir ölü dil. Bir Batı İran dili olan Tatçanın bir lehçesi olduğu düşünülmektedir. Kilitçe, Nahçıvan'nın güneyinde, Ordubad şehrinin Kilit bölgesindeki köylerde konuşulmuştur. 1950'li yıllara kadar ikinci dil olarak kullanılıyordu.[2][3]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Dil, on dokuzuncu yüzyılın ortalarından yirminci yüzyılın ortalarına kadar Rus tarihçiler ve gezginler tarafından bildirilmiştir. Tarihçi Chopin, Kilit köyünden ilk kez 1852 yılında bahsetmiştir. Köyün sakinlerinin sayısının 104 olduğunu belirtmiştir. Daha sonra, 1880 yılında Zelinsky bu dil üzerinde araştırma yapmıştır. 1950'lerde dili muhtemelen yalnızca ticari bir dil veya gizli dil olarak kullanan birkaç konuşmacının olduğu düşünülüyordu. 1966'da A. G. Gasanov, dile ait birkaç kelime ve deyimi derlemiştir. Göç etmiş olma alternatifinin yanı sıra, Tat diller ve proto-Tat dili hakkındaki veriler göz önüne alındığında, Kilitçenin Tatça dili ve lehçerinin bugün konuşulduğu bölgelere kadar uzanan bir alanda konuşulduğu düşünülmüştür.[4]
Dil bilgisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Zelinsky tarafından derlenen kelime gruplarının bazıları:[5][6][7]
| Rakam | Kilitçe | Talışça | Zazaca | Farsça |
|---|---|---|---|---|
| 1 | ivi | i | yew | yek |
| 2 | dèv | dı | dı | do |
| 3 | he | se | hirê | se |
| 4 | çoy | çar, ço, çu | çar/çahar | çahar |
| 5 | pinc | penc, penç | panc | penc |
| 6 | şeş | şeş | şeş | şeş/şiş |
| 7 | heft | heft | hewt | heft |
| 8 | heşt | heşt | heşt | heşt |
| 9 | nev | nev, nav | new | noh |
| 10 | deh | de | des | deh |
| 11 | dehey yonza | devu-i, yenza | yazdeh | |
| 20 | vist | vist | vist | bist |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Kilit". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ Stilo, D. L. 1994. Phonological systems in contact in Iran and Transcaucasia. In Persian studies in North America: Studies in Honor of Mohammad Ali Jazayery By Muhammed Ali Jaza'iri, Mehdi Marashi, Mohammad Ali: Festschrift Jazayery, Published by Ibex Publishers, Inc., p. 90. 0-936347-35-X, 978-0-936347-35-6
- ^ UNESCO Interactive Atlas of the World’s Languages in Danger 22 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Stilo, D. L. 1994. Phonological systems in contact in Iran and Transcaucasia. In Persian studies in North America: Studies in Honor of Mohammad Ali Jazayery By Muhammed Ali Jaza'iri, Mehdi Marashi, Mohammad Ali: Festschrift Jazayery, Published by Ibex Publishers, Inc., p. 90. ISBN 0-936347-35-X, ISBN 978-0-936347-35-6
- ^ Zelinsky, S. P. 1880. Three Magali: Nakhichevan, Ordubadsky and Daralagezsky. Geografo-statistical and agricultural description. "Collected information about the Caucasus," t. VII, Tiflis. (Зелинский С. П. 1880. Три магала: Нахичеванский, Ордубадский и Даралагезский. Географо-статистическое и сельскохозяйственное описание. "Сборник сведений о Кавказе", т. VII, Тифлис.) (Rusça)
- ^ The text reported by Zelinsky:
Kiliti in Cyrillic: «Вахти князь аслнда еранали эмиабиа, манэ эшташа: бишемазун касака ман винэм ки, шемазун каланг зуна. Хачи ки, эшман хаба эшката, мандже вотма. Эшман хаба эшката ки, ки каланг ашмардиа, мандже ашмар дема деста са. О еранал манэ эшташа кюсэш эшман хаба эшката кэинг манданиш? мандже вотма ки, ману мурахаст каи манэм каим. Вотма на, писта на хаингу муни. Мандже вотма: ихтио хеста, вотим манем, шав мандже. Хачи ой эшчаман хаба эшката, мандже вотма…»
The translation in Russian: Во время князя генерал приехал, меня потребовал: «иди на вашем наречии говори, я посмотрю, ваш язык какого сорта». Что не спросил меня, я ответил. Меня спросил, как считаете. Я сосчитал до ста. Тот генерал меня потребовал к себе, спросил меня: «Где останешься?» (где будешь ночевать?) Я сказал, что меня отпустите, я пойду домой. Сказал нет, должен остаться здесь». Я сказал, «Воля ваша, скажешь, останусь» Ночью остался. Что не спросил меня, я сказал (ответил)». - ^ Gasanov, A. G. 1966. "O 'tainom' iazyke zhitelei sela Kilit Nakhichevankoi ASSR." In Voprosy Dialektologii Tiurkskix lazykov, Vol. 4, edited by R. I. Avanesov, N. A. Baskakov, et al. Baku: Akademii Nauk Azerbaidzhanskoi SSR. (Rusça)