Tatça (İran)
| Tatça | |
|---|---|
| تاتی زبون, Tâti Zobun | |
 | |
| Ana dili olanlar | İran, Azerbaycan |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Arap alfabesi (İran) Latin alfabesi (Azerbaycan) |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | tks |
| ISO 639-3 | hrz |
| Glottolog | tati1244 Tatic[1] |
Tatça (Tatça: تاتی زبون, tâti zobun) İran'un kuzeybatısında Hazar Denizi'nin güneyinde Tatlar tarafından konuşulan ve Eski Azerice, Talişçe, Zazaca, Gilekçe ve Mazenderanca ile yakından ilişkili bir Kuzeybatı İran dilidir.[2] Bazı kaynaklar, Eski Azerice terimini, Türk dillerinin yayılmasından önce Azerbaycan'da konuşulan Tatçayı belirtmek için kullanmaktadır. Tatça Erdebil, Kazvin, Zencan gibi bölgelerde konuşulmaktadır.[3][4][5] Zazaca ve Talışça gibi ergatiflik özelliği gösteren bir dildir;[6] aynı zamanda Zazaca gibi gramatik cinsiyet özelliği taşımaktadır.[7][8] Glottolog Tatçayı Türkiye'de konuşulan Zazaca ile Hazar Denizi'nin güney kıyılarında konuşulan Talışça lehçeleri ile birlikte Eski Azerice'den türeyen Azeri dilleri grubu içinde sınıflandırmaktadır.[9]
Eski Azerice
[değiştir | kaynağı değiştir]Tatçanın Talışça ve Zazaca ile birlikte ölü bir İran dili olan Eski Azericeden türediği varsayılmaktadır. Eski Azerice İran Azerbaycan'ında Herzenebad, Halhal, Erdebil, Zencan, Kazvin gibi bölgelerde yerli İrani halklar tarafından konuşulmuş bir dildir.[3][4][5][9]
Gramatik cinsiyet
[değiştir | kaynağı değiştir]Tatça, Zazaca, Simnanca, Sengserce gibi kuzeybatı İran dilleri gibi gramatik cinsiyet özelliği taşımaktadır. Cinsiyetinin farklılaştırılması, Tatçada da bu dillerdeki gibi isim, sıfat, zamir ve fiil gibi cinsiyeti belirten gramer unsuruna eklenen özel bir biçim birimi veya ek kullanılarak gerçekleştirilmektedir.[7][8][10][11]
Diyalektleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Tatçanın lehçeleri aşağıdaki gibir:[12]
- Alamutça
- Merkezi Tat: Halhalca (Kecelce, Kereni [Dizi, Gandomabi, Hezarrudi, Kerence, Karnaq, Kelasi, Lerdi, Nowkiani], Şahrudi-Güney Talışça [Shali-Kolur, Shandermani, Güney Talışça, Massali Masulei]), Hoinice, Merakça [Dikini], Kuzey-Merkezi Talışça (Merkezi Talış [Asalemi, Hashtpari], Kuzey Talış [Astara, Lenkoran, Lerik], Taromi [Kabate, Kalasi])
- Kuzey Tat: Herzendi-Kilit (Herzendice, Kilitçe), Keringani-Kelasuri-Hoynarutdi (Keringanca, Kelasurca-Hoynarudi)
- Güney Tat: Elviri-Videri (Elvirice, Viderice), Vefsi (Aştiyanca [Amorei Kahaki Nuclear Ashtiani Tafresh], Vefsçe)
- Remend-Kerec: İştihardca, Rezecerdice,Takistanca (Khalkhal,Kharaqani, Ramand, Tarom, Zanjan),
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Tatic". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ A Grammar of Southern Tati Dialects, Ehsan Yarshater, Median Dialect Studies I. The Hague and Paris, Mouton and Co., 1969.
- ^ a b Paul, Ludwig (1998a). The position of Zazaki among West Iranian languages. In Proceedings of the 3rd European Conference of Iranian Studies, 11-15.09.1995, Cambridge, Nicholas Sims-Williams (ed.), 163-176. Wiesbaden: Reichert.
- ^ a b Andrew Dalby, Dictionary of Languages: the definitive reference to more than 400 languages, Columbia University Press, 2004, pg 496.
- ^ a b "Azari, the Old Iranian Language of Azerbaijan," Encyclopædia Iranica, op. cit., Vol. III/2, 1987 by E. Yarshater. External link: [1] 17 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Ergative in Tāti Dialect of Khalkhāl, Jahandust Sabzalipoor
- ^ a b Vardanian, A. (2016). Grammatical gender in New Azari dialects of Šāhrūd. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 79(3), 503 511.
- ^ a b A Morpho-phonological Analysis of Vowel Changes in Takestani-Tati Verb Conjugations: Assimilation, Deletion, and Vowel Harmony
- ^ a b "Glottolog - Family Zaza". 6 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2021.
- ^ Sabzalipour, Jahandoost; Raheleh, Delgarm (2016). "اَرّانَ مخفیزبان جی دیلی قَرقَهیا نشین خلخال در مناطق تات (Arrānaji or Qarqahdili Argot in Tāti-Speaking Regions of Khalkhāl)" (PDF). Payame Noor University. 25 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)25 Mart 2024.
- ^ سبزعلیپور, جهاندوست (2013). "تمایز جنس مؤنث و مذکر در گویش تاتی خلخال (مقاله علمی وزارت علوم)" (PDF). ویژهنامه نامه فرهنگستان. 25 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)25 Mart 2023.
- ^ "Tatic". Glottolog. Erişim tarihi: 30 Kasım 2025.