Kusta bin Luka

Qusṭā ibn Lūqā al‐Baʿlabakkī
Qusṭā ibn Lūqā al‐Baʿlabakkī
قُسطا ابن لُوقا البعلبکی
Doğum	820; Baalbek, Abbasi Halifeliği, şimdi Baalbek Bölgesi, Beqaa Valiliği, Lübnan
Ölüm	912 (92 yaşlarında); Ermenistan
Tanınma nedeni	Risalah fī Auja Al Niqris,; Rislah fī al Nabidh,; Kitāb fī al‐ʿamal bi‐ʾl-kura al‐nujūmiyya,; Hayʾat al‐aflāk,; Kitāb al‐Madkhal ilā ʿilm al‐nujūm,; Kitāb al‐Madkhal ilā al‐hayʾa wa‐ḥarakāt al‐aflāk wa‐ʾl‐kawākib,; Kitāb fī al‐ʿamal bi‐ʾl‐asṭurlāb al‐kurī,; Kitāb fī al‐ʿamal bi‐ʾl‐kura dhāt al‐kursī,;
Kariyeri
Dalı	Hekim, bilim insanı, çevirmen
	Aktif olduğu yıllar: 840 –912

Kusta bin Luka (Costa ben Luca, Constabulus ya da Qusta ibn Luqa^[1] olarak da bilinir; Arapça: قُسطا ابن لُوقا البعلبکی; 820-912), Melkit Hristiyan hekim, filozof, astronom, matematikçi ve çevirmendir.^[2]^[3] Baalbek'te doğmuştur. Bizans İmparatorluğu'nun bazı bölgelerine seyahat ederek Yunanca metinler getirmiş ve bunları Arapçaya çevirmiştir.

Kişisel yaşamı

Kusta bin Luka el-Ba'albakki, şimdi Lübnan'da bulunan Baalbek (veya Heliopolis) kökenlidir. Melkit bir Hristiyan olup 820 yılında doğmuş ve Bağdat'ta gelişmiştir. Filozof, hekim, matematikçi ve astronomdu. Muhtemelen 912 yılı civarında Ermenistan'da ölmüştür.^[4]

Çevirileri

Kusta bin Luka, bir dizi eserin çevirisini yapmış, bizzat gözden geçirmiş ya da denetlemiştir. Bunlar arasında Diophantus'un eserleri, Bitinyalı Theodosius'un Küreler (Theodosius' Spherics), Gündüzler ve Geceler Üzerine (On Days and Nights) ile Yerleşim Yerleri Üzerine (On the places of habitation) , Autolycus'un Hareket Eden Küre ve Yükselişler ile Batışlar Üzerine (On the moving sphere and On Risings and Settings), Hypsicles'in Yükselişler Üzerine (On Ascensions), Aristarchus'un eserleri, Theophrastus'un Meteora adlı eseri, Galen'in kitaplarının kataloğu, İskenderiyeli Heron'un Mekanik (Mechanics) adlı eseri ve John Philoponus'un eserleri bulunmaktadır.

Öklid üzerine şerhler ve astronomik küre üzerine bir inceleme yazmıştır. Dokuzuncu yüzyılda zirveye ulaşan Grekçe-Arapça çeviri hareketinin önde gelen isimlerinden biriydi. Varlıklı ve nüfuzlu komisyoncuların isteği üzerine Kusta astronomi, matematik, mekanik ve doğa bilimleri üzerine eserleri Yunancadan Arapçaya çevirmiştir.

Özgün çalışmaları

Kusta'ya atfedilen 60'tan fazla risale vardır. Çoğunlukla tıbbi konularda, ama aynı zamanda matematik ve astronomi üzerine de yazmıştır. Eserlerinin sadece küçük bir kısmı yayımlanmıştır. Tıp eserlerinin günümüze ulaşan baskıları, onun Hipokratik-Galenik humoral tıbbı -İslam'da resmi tıbbın temelini oluşturan teorik sistem- çok iyi bildiğini göstermektedir.

Birçoğu İbnü'n-Nedîm'in Fihrist'inde yer alan Kusta'nın eserleri çağdaş bilim, tıp, astronomi ve felsefe ile ilgilidir. De Differentia Spiritus et Animae adlı eserinin Latince çevirisi, 1254 yılında Paris'te Sanat Fakültesi Üstatları tarafından Doğa Felsefesi çalışmalarının bir parçası olarak okunacak kitaplar listesine dahil edilen Aristoteles'e atfedilmeyen birkaç eserden biriydi.^[5] Eser Sevillalı John (fl. 1140) tarafından çevrilmiştir. Nebidh üzerine bir risale yazmıştır. Mekke Hacıları için Tıbbi Rejim: Risālā Fī Tadbīr Safar Al-ḥa (Medical Regime for the Pilgrims to Mecca) adlı eserinin çevirisi mevcuttur.^[6]

Keşifler

2021 yılında yapılan araştırmalar, pulmoner dolaşımın keşfini Kusta'nın Ruh ve Nefs Arasındaki Fark Üzerine Bir İnceleme (İngilizce: A Treatise on the Difference Between Spirit and Soul; Arapça: رسالة في الفرق بين الروح والنفس) adlı kitabına dayandırmaktadır.^[7]

Görüşler

İbnü'n-Nedîm, onun hakkında şöyle der: “Mükemmel bir mütercimdir; Yunanca, Süryanice ve Arapçayı iyi bilirdi; metinleri tercüme etti ve birçok tercümeyi düzeltti. Tıbbi yazıları çoktur."[8] Kusta, Huneyn bin İshak ile birlikte Arap medeniyetinde Yunan kültürüne en iyi hizmet eden yazardı.

Akranlar ile katılım

Ayrıca, Hristiyan arkadaşı Huneyn bin İshak ile birlikte, kendilerini İslam'ı benimsemeye davet eden Müslüman astronom Yahya bin Ebu Mansur el-Müneccim ile mektuplaşmıştır. Her ikisi de bu daveti reddetmiş ve İslam inancını reddetme nedenlerini belirtmişlerdir.^[8]

Yazıları

Risalah fī Auja Al Niqris by Qusta Ibn Luqa. Çeviri ve yorumlarıyla birlikte yayına hazırlayan Hakim Syed Zillur Rahman, Ibn Sina Academy of Medieval Medicine and Sciences, Aligarh, 2007 (978-81-901362-8-0).
Rislah fī al Nabidh (Arabic translation of Qusta ibn Luqa by Rufus. Çeviri ve yorumlarıyla birlikte yayına hazırlayan Hakim Syed Zillur Rahman, Ibn Sina Academy of Medieval Medicine and Sciences, Aligarh, 2007 (978-81-901362-7-3).
Rîsâlah-i Nabîdh of Qustâ bin Lûqâ by Hakim Syed Zillur Rahman, Supplement to 'Studies in the History of Medicine and Science' (SHMS), Jamia Hamdard, Vol. IX(1985), pp. 185–201.
Kitāb fī al‐ʿamal bi‐ʾl–kura al‐nujūmiyya (On the use of the celestial globe; with some variations as to title), 65 bölümden oluşan ve en az iki Arapça baskısının yanı sıra Latince, İbranice, İspanyolca ve İtalyanca çevirileriyle geniş çapta yayılmıştır. Latince çevirinin editörü R. Lorch - J. Martínez: Qusta ben Lucae De sphera uolubili, in Suhayl, vol. 5 [1]
the extant astronomical work, Hayʾat al‐aflāk (On the configuration of celestial bodies; Bodleian Library MS Arabic 879, Uri, p. 190), teorik (hayʾa) astronomi alanındaki en eski kompozisyonlardan biridir
Kitāb al‐Madkhal ilā ʿilm al‐nujūm (Astronomi - astroloji bilimine giriş)
Kitāb al‐Madkhal ilā al‐hayʾa wa‐ḥarakāt al‐aflāk wa‐ʾl‐kawākib (Introduction to the configuration and movements of celestial bodies and stars)
Kitāb fī al‐ʿamal bi‐ʾl‐asṭurlāb al‐kurī (On the use of the spherical astrolabe; Leiden University Library MS Or. 51.2: Handlist, p. 12)
Kitāb fī al‐ʿamal bi‐ʾl‐kura dhāt al‐kursī (On the use of the mounted celestial sphere). Yukarıda belirtilen Kitāb fī al‐ʿamal bi‐ʾl-kura al‐nujūmiyya ile aynıdır.
The Introduction to Geometry. Çeviri ve yorumlayan Jan P. Hogendijk in Suhayl, vol. 8 [2]

Etkisi

Şair W. B. Yeats tarafından şairin felsefi incelemesi A Vision'daki fikirlerin kaynağı olarak (Kusta Ben Luka olarak) adlandırılmıştır.

Ayrıca bakınız

Notlar

^ Nancy G. Siraisi, Medicine and the Italian Universities, 1250-1600 (Brill Academic Publishers, 2001), p 134.
^ Worrell, W. H. (1944). "Qusta Ibn Luqa on the Use of the Celestial Globe". Isis. 35 (4). ss. 285-293. doi:10.1086/358720. JSTOR 330840.
^ N. Swanson, Mark (24 Mart 2010), "Qusṭā ibn Lūqā", Christian-Muslim Relations 600 - 1500 (İngilizce), Brill, 7 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi7 Şubat 2024
^ "Qusta ibn Luqa al-Balabakki". 23 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2025.
^ J. A Burns, article on ‘The Faculty of Arts’ in The Catholic Encyclopedia, Vol. 1, [NY: Robert Appleton, 1907], 758.
^ Lūqā, Qusṭā ibn; Bos, Gerrit (1992). Qusṭā Ibn Lūqā's Medical Regime for the Pilgrims to Mecca: The Risālā Fī Tadbīr Safar Al-ḥajj. BRILL. ISBN 9789004095410. Erişim tarihi: 29 Eylül 2012.
^ Mahlooji, Kamran; Abdoli, Mahsima; Tekiner, Halil; Zargaran, Arman (23 Mart 2021). "A new evidence on pulmonary circulation discovery: A text of Ibn Luqa (860-912 AD)". European Heart Journal. doi:10.1093/eurheartj/ehab039 . ISSN 1522-9645. PMID 33755117. 30 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi26 Mart 2025.
^ Sydney H. Griffith, The Church in the Shadow of the Mosque: Christians and Muslims in the World of Islam, Jews, Christians, and Muslims from the Ancient to the Modern World (Princeton University Press, 2008), p. 86; Samir Khalil Samir and Paul Nwyia, Une correspondance islamo-chrétienne entre ibn al-Munaggim, Hunaym ibn Ishaq et Qusta ibn Luqa, Patrologia Orientalis, 40:4, no. 185 (Turnhout: Brepols, 1981).

Kaynakça

Kheirandish, Elaheh (2007). "Qusṭā ibn Lūqā al‐Baʿlabakkī". Thomas Hockey (Ed.). The Biographical Encyclopedia of Astronomers. New York: Springer. ss. 948-9. ISBN 978-0-387-31022-0. (PDF version)
Les Arabes et les Arméniens à l'époque médiévale
Harvey, L. Ruth (2008) [1970-80]. "Qusṭā Ibn Lūqā Al-BaʿLabakkī". Complete Dictionary of Scientific Biography. Encyclopedia.com.

[1] Nancy G. Siraisi, Medicine and the Italian Universities, 1250-1600 (Brill Academic Publishers, 2001), p 134.

[2] Worrell, W. H. (1944). "Qusta Ibn Luqa on the Use of the Celestial Globe". Isis. 35 (4). ss. 285-293. doi:10.1086/358720. JSTOR 330840.

[3] N. Swanson, Mark (24 Mart 2010), "Qusṭā ibn Lūqā", Christian-Muslim Relations 600 - 1500 (İngilizce), Brill, 7 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi7 Şubat 2024

[4] "Qusta ibn Luqa al-Balabakki". 23 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2025.

[5] J. A Burns, article on ‘The Faculty of Arts’ in The Catholic Encyclopedia, Vol. 1, [NY: Robert Appleton, 1907], 758.

[LūqāBos1992-6] Lūqā, Qusṭā ibn; Bos, Gerrit (1992). Qusṭā Ibn Lūqā's Medical Regime for the Pilgrims to Mecca: The Risālā Fī Tadbīr Safar Al-ḥajj. BRILL. ISBN 9789004095410. Erişim tarihi: 29 Eylül 2012.

[7] Mahlooji, Kamran; Abdoli, Mahsima; Tekiner, Halil; Zargaran, Arman (23 Mart 2021). "A new evidence on pulmonary circulation discovery: A text of Ibn Luqa (860-912 AD)". European Heart Journal. doi:10.1093/eurheartj/ehab039 . ISSN 1522-9645. PMID 33755117. 30 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi26 Mart 2025.

[8] Sydney H. Griffith, The Church in the Shadow of the Mosque: Christians and Muslims in the World of Islam, Jews, Christians, and Muslims from the Ancient to the Modern World (Princeton University Press, 2008), p. 86; Samir Khalil Samir and Paul Nwyia, Une correspondance islamo-chrétienne entre ibn al-Munaggim, Hunaym ibn Ishaq et Qusta ibn Luqa, Patrologia Orientalis, 40:4, no. 185 (Turnhout: Brepols, 1981).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]