Kuzey Makedonya Türkleri
 1917'de bir Kuzey Makedonya Türkü | |
| Toplam nüfus | |
|---|---|
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
| Diller | |
| Din | |
Kuzey Makedonya Türkleri, Kuzey Makedonya'da yaşayan Türklerdir. Türkler, Asya'dan Makedonya’ya iki yoldan gelmiştir.
Birinci yol; Hazar Denizi ile Karadeniz'in kuzeyindendir. Birinci yolla Hun, Avar, Ön Bulgar, Peçenek, Oğuz (Uz), Kuman Türkleri Tuna'yı geçerek Makedonya'ya inmiştir.
İkinci yol; Hazar Denizi ile Karadeniz'in güneyindendir. İkinci yolla Doğu Roma imparatorluğu, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Türkler (Oğuz/Türkmen/Yörük, Tatar, Vardar Türkleri, Konyarlar ve Sarı Saltuklular) Anadolu üzerinden Gelibolu Boğazı'nı geçerek Makedonya'ya yerleşmiştir. İkinci yolla ilk Vardar Türkleri Makedonya'ya yerleşmiştir. 1065 yılında yine Oğuzlarla bağlantılı bir öbek Makedonya'ya yerleşmiştir. Yine Sarı Saltukla birlikte Türkler Makedonya'ya yerleşmiştir. 1371 Meriç Savaşından sonra, Osmanlı döneminde, 14. Yüzyılda Anadolu'nun birçok yerinden Türkler Makedonya'ya göçürülmüştür. Makedonya'ya yerleştirenler arasında Yörükler çoğunluğu oluşturmaktadır.[4][5] 2021 nüfus sayımına göre 70.961 Türk, Kuzey Makedonya'da yaşamaktadır.[6]
Yerleşim yerleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkler güneybatı bölgesinde Merkez Jupa (Merkez Jupa'da Türk yerleşimlerinin aslının Torbeş nüfusu olduğu bilinmektedir.[7][8]) ve Plasnitsa belediyelerinde nüfusun çoğunluğunu oluşturmaktadır. Bunun yanında, Gostivar, Vrapçişte, Üsküp, Resne, Radoviş, Ustrumca, Struga, Debre, Köprülü, Kırçova, Ohri, Manastır, Kalkandelen, Koçani, Valandova yerleşim bölgelerinde hatırı sayılır rakamlarla yaşamaktadır.
Söz konusu şehir ve kasabaların dışında da Kuzey Makedonya'nın hemen her kesiminde Türk yaşamaktadır. Türkler ülkenin idâri yapısına uymaktadırlar. Struga ve Ohri gibi turistik yerlerde de ciddi sayıda Türk esnaf mevcuttur.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Bölge, 1389'da Osmanlı İmparatorluğu'nun bölgeyi fethetmesi ile sistemli olarak Türkleşmeye başlamıştır.
Bölge'ye bu dönemde yerleşen Yörük/Türkmenler Makedonya'ya Moğol istilaları sonrası gelen Kuman ögesinden etkilenmiştir.[9][10]
1453 İstanbul'un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet'in isteğiyle Anadolu'da bulunan Karamanoğullarının büyük bir bölümü Üsküp ve Gostivar bölgesine yerleştirilmiştir. 1900 ve 1910 senelerinde ve Balkan Savaşları döneminde bu bölgelerde bulunan Türklerin çoğu İstanbul'un Ümraniye, Kadıköy, Kartal, Maltepe ve Pendik, Zeytinburnu, Bayrampaşa, Gaziosmanpaşa gibi yerlerde yaşamaktadırlar. Bugün de Üsküp ve Gostivar şehirlerinde Türkler vardır.
Siyâsi Yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]Makedonya'da Türklerin Türk Demokratik Partisi (TDP), Türk Hareket Partisi (THP) ve Türk Ulusal Birlik Hareketi (Türk Millî Birlik Hareketi - TMBH) olmak üzere üç siyasi partisi var. Makedonya Cumhuriyeti'nde Türk STK'ları Birliği (Makedonya Türk Sivil Toplum Teşkilatlar Birliği - MATÜSİTEB) de bulunmaktadır.[11]
Makedonya'daki Türklerin ilk siyasi partisi Türk Demokrat Partisi'dir (TDP). Makedonya'daki siyasi ve ekonomik değişimler nedeniyle Türkler, diğer topluluklar gibi siyasi haklarını korumak ve geliştirmek için örgütlenmeye karar verdiler. Sonuç olarak, 1 Temmuz 1990'da Türk Demokratik Birliği adlı siyasi bir birlik kuruldu. Dernek, Türklerin Makedonya'daki ulusal ve ahlaki çıkarlarını savunma konusundaki ana hedefini belirledi ve bu yönde çalışmalar başlattı. Bu gelişmeler, Türklerin kendi birlikteliğini bir siyasi partiye dönüştürmelerine izin verdi. Dönüşüm, 27 Haziran 1992'de, Türkiye Demokratik Birliği'nin Üsküp'teki Avni Engüllü liderliğindeki ikinci olağanüstü kongrede Türk Demokratik Partisi olarak değiştirildiğinde tamamlandı. Kuruluşundan bu yana TDP, Makedonya'daki Türklerin haklarını ve çıkarlarını korumaktadır.[11]
Ayrıca, Türk kökenli birkaç kişi Makedon siyasetinin üst düzeylerinde hizmet ediyor. Türk Demokrat Partisi (TDP) üyesi Furkan Çako, Makedon hükûmetinde Portföysüz Bakan olarak görev yapıyor. Parlamentoda Türkler, TDP lideri Kenan Hasip ve Enes İbrahim (THP) tarafından temsil edilmektedir. Ek olarak, etnik bir Türk olan Salih Murat, Makedonya Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi üyesidir.[11]
Makedonya'da Türkçe gazete-dergi yayınlanmakta, aynı zamanda Türkçe tiyatro ile radyo-televizyon yayınları da yapılmaktadır. Filoloji Fakültesi dâhilinde de bir yüksek eğitim kurumu olarak Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü de çalışmaktadır.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Ulusal nüfus sayımına göre Kuzey Makedonya Türklerinin nüfusu | |||||||
| Nüfus sayımı | Türkler | Kuzey Makedonya'nın toplam nüfusu | % Türkler | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1913 Nüfus Sayımı | 209.000 | 1,082,902 | %19.3 | ||||
| 1948 Nüfus Sayımı | 95,940 | 1,152,986 | %8.3 | ||||
| 1953 Nüfus Sayımı | 203.938³ | 1,304,514 | %15.6 | ||||
| 1961 Nüfus Sayımı | 131,484 | 1,406,003 | %9.4 | ||||
| 1971 Nüfus Sayımı | 108,552 | 1,647,308 | %6.6 | ||||
| 1981 Nüfus Sayımı | 86,591 | 1,909,136 | %4.5 | ||||
| 1991 Nüfus Sayımı | 77,080 | 2,033,964 | %3.8 | ||||
| 1994 Nüfus Sayımı | 78,019 | 1,945,932 | %4.0 | ||||
| 2002 Nüfus Sayımı | 77,959 | 2,022,547 | %3.9 | ||||
| 2021 Nüfus Sayımı | 70,961 | 1,836,713 | %3.86 | ||||
| Belediye | Türkler
2021 Nüfus Sayımı |
% Türkler |
|---|---|---|
| Büyük Üsküp | 8,524 | %1.62 |
| Gostivar | 7,597 | %12.71 |
| Plasnitsa | 4,101 | %97.13 |
| Radoviş | 4,013 | %16.63 |
| Ustrumca | 3,927 | %7.85 |
| Struga | 3,472 | %6.81 |
| İstudeniçan | 3,231 | %14.71 |
| Vrapçişte | 3,099 | %15.62 |
| Merkez Jupa | 2,899 | %77.93 |
| Debre | 2,733 | %17.73 |
| Kırçova | 2,553 | %6.44 |
| Dolneni | 2,434 | %18.54 |
| Vasilevo | 2,251 | %21.33 |
| Ohri | 1,831 | %3.56 |
| Kalkandelen | 1,746 | %2.06 |
| Mavrova ve Rostuşa | 1,555 | %30.84 |
| Resne | 1,457 | %10.14 |
| Valandovo | 1,412 | %13.44 |
| İştip | 1,334 | %2.97 |
| Manastır | 1,174 | %1.38 |
| Köprülü | 1,037 | %2.14 |
| Bogovinje | 803 | %3.51 |
| Prilepe | 917 | %1.2 |
| Karbinci | 728 | %18.2 |
| Konçe | 521 | %14.7 |
| Tearçe | 516 | %2.3 |
| Bosilovo | 495 | %3.5 |
| Doyran | 402 | %11.7 |
| Čaška | 391 | %5.1 |
| Pehçevo | 357 | %6.5 |
| Demir Kapı | 344 | %7.6 |
| Koçana | 315 | %0.8 |
| Kruşevo | 315 | %3.3 |
| Kumanovo | 292 | %0.3 |
| Vinitsa | 272 | %1.4 |
| Negotin | 243 | %1.3 |
| Sopište | 243 | %4.3 |
| Mogila | 229 | %3.4 |
| Makedonski Brod | 181 | %2.5 |
| Kavadar | 167 | %0.4 |
| Lozovo | 157 | %5.5 |
| Delçevo | 122 | %0.7 |
| Berovo | 91 | %0.7 |
| Kiliseli | 81 | %0.4 |
| Petrovec | 75 | %0.9 |
| Gradsko | 71 | %1.9 |
| Bogdantsi | 54 | %0.6 |
| Demir Hisar | 35 | %0.4 |
| Gevgeli | 31 | %0.1 |
| Novaci | 27 | %0.8 |
| İlinden | 17 | %0.1 |
| Kratovo | 8 | %0.1 |
| Probiştip | 6 | %<0,1 |
| Jegunovce | 4 | %<0,1 |
| Brvenitsa | 2 | %<0,1 |
| Debarca | 2 | %<0,1 |
| Eğri Palanka | 2 | %<0,1 |
| Jelino | 2 | %<0,1 |
| Zelenikovo | 1 | %<0,1 |
Eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]Üsküp'te 1880'li yıllardan beri eğitime açık olan Tefeyyüz İlköğretim Okulu vardır. Üsküp hâricinde birçok şehirde de ilköğretim okulları bulunmaktadır; bunlardan biri Gostivar'da bulunur. Üsküp ve diğer șehirlerde de liseler mevcuttur. En önemli liselerden biri Üsküp'ün merkezî beldesi olan Centar beldesindeki Josip Broz Tito lisesidir, bu lisede Türkçe eğitim gören sınıflar vardır. Ayrıca 2012 yılından sonra Anadolu Üniversitesi açık öğretim sistemi ile yükseköğretim hizmetlerini Makedonya'da da vermeye başlamış ve Gostivar'da açtığı irtibat bürosu ile akademik danışmanlık derslerine başlamıştır. Ayrıca, 2014 yılında faaliyete geçen, Makedonya'da ve Balkanlar'da ilk ve tek Türkçe eğitim veren Uluslararası VİZYON Üniversitesi de lisans ve lisans üstü eğitim vermektedir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Fred Abrahams, A Threat to "Stability": Human Rights Violations in Macedonia, Human Rights Watch, 1996 ISBN 1564321703
- ^ "Galina Oustinova-Stjepanovic, Religion and Politics of Sufi Turks in Macedonia A pre-field proposal, University College London, London 2008" (PDF). 14 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Ekim 2011.
- ^ "Makedonya İstatistik Kurumu 2021 Nüfus Sayımı". 31 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Balkanlarda Osmanlı Öncesi Kuman/Kıpçak Türkleri". 1 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Makedonya'da Türk Varlığı". 18 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ 2021 nüfus sayımı sonuçları 31 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Makedonya Cumhuriyeti Devlet İstatistik Enstitüsü (Makedonca) (İngilizce)
- ^ Ristovski, Blaže, ed. (2009). "Ценевски". Macedonian Encyclopedia. Vol. book II (M-S). Skopje: MANU. p. 1600.
- ^ Dikici, Ali (2014). "Türkiye'deki Balkan Muhacirleri Arasında Kaybolan Bir Topluluk: Torbeşler A Disappearing Community Among the Balkan Immigrants in Turkey: Torbeši". AVRASYA ETÜDLERİ.
- ^ "Balkanlarda Osmanlı Öncesi Kuman/Kıpçak Türkleri Cuman/Kipchak Turks in the Pre-Ottoman Balkans". 1 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Aralık 2022.
- ^ Yıldız Yalçındağ, Elifnur (2024). "Kosova ve Kuzey Makedonya Türk Ağızlarında Kıpçakça Fonetik Unsurlar Üzerine Bir Değerlendirme". Dil Araştırmaları.
- ^ a b c "Turks in Macedonia: current situation (ingilizce)". 30 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2017.