Maki

Başlığın diğer anlamları için Maki (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Dünyada Makinin görüldüğü Akdeniz iklim alanları

Makilik

Maki, (İtalyanca macchia, Korsikaca machja, Hırvatça makija, Fransızca maquis), Akdeniz ikliminin egemen olduğu bölgelere özgü, ortalama 1-2 metre boyundaki küçük ağaç ya da çalıların oluşturduğu bitki örtüsüdür. Bu bitki örtüsünün hâkim olduğu alan ve bölgelere makilik denir.

Maki bitkileri Akdeniz ikliminin kurak koşullarına yani ortamdaki yetersiz sudan olabildiğince yararlanmaya uyarlanmış derin köklü, ufak ve sert yapraklı, hatta dikenli ağaçlık ve çalılardır. Makilerin bitki oluşumu Akdeniz iklimine sahip bölgelerin karakteristik özelliğidir. Bu, kıtaların daha yağışlı batı taraflarında, dünyanın ilgili enlemlerinde kesintili bir kuşak halinde görülür. Ilıman-dönencealtı iklim, nispeten bol kış yağışı, yaz kuraklığı ve yıl boyunca şiddetli gece donlarının olmaması ile karakterize edilir. Çok düşük yağışlı veya karasal iklim bölgelerinden kaçınır. Akdeniz bölgesinin kendisine ek olarak, Akdeniz bitki örtüsünün ilgili biyomu dünyanın diğer dört bölgesinde (Kaliforniya, orta Şili, Güney Afrika, güneybatı Avustralya) yaygın olarak görülür. Bu bölgelerde fizyonomik olarak makiye çok benzeyen ve tek bir ortak bitki türüne sahip olmamalarına rağmen (yakınsak evrim) ekolojik olarak örtüşen maki oluşumları vardır. Makiye karşılık gelen bitki örtüsü, Amerika'da chaparral (İspanyolca konuşulan ülkelerde matorral olarak da bilinir) ve Güney Afrika'da fynbos olarak adlandırılır.

Oluşumu

Makiler, insanlar ve otlobur hayvanlar tarafından aşırı sömürülen ormanlardan ortaya çıkmıştır. İnsanların binlerce yıllık aşırı kullanımı (kes ve yak, otlatma, sürdürülemez kereste çıkarımı), normalde manzaraya hakim olan büyük sert yapraklı meşe ormanlarının üç ila beş metre yüksekliğinde baltalık benzeri bir çalılık ormana dönüşmesine yol açmıştır. Akdeniz bölgesinde, eskiden bölgeyi karakterize eden uzun ve yoğun meşe ormanı, küçük, çoğunlukla kısmen bozulmuş kalıntılara kadar azalmıştır. Buradaki doğal orman, bitki örtüsü kalıntılardan ve dejenerasyon aşamalarından türemiş olmalıdır. Maki bitki örtüsü, ilgili bitki türlerinin çoğunu yok olmaktan kurtarmıştır ve yeniden ormana dönüşebilir.

Bu ufak yaprakların yüzeyi genellikle su kaybını önlemek için yaprakları kalın, sert, cilalı, keçeli veya mumsu reçineli bir katmanla kaplanmıştır. Makiliklerde rastlanan pek çok ağaç türü arasında başlıca yabani zeytin, funda, katran ardıcı, keçiboynuzu, sakız ağacı, laden, böğürtlen, zakkum, sandal ağacı, Akdeniz defnesi, menengiç, mersin (bitki), koca yemiş (dağ çileği), kermes meşesi, pırnal meşe sayılabilir. Maki bitki örtüsü, genellikle geçit vermeyecek kadar yoğun bir biçimde gelişerek toprağın yüzeyinde oldukça sık bir doku oluşturur. Çoğu su gereksinimini gecenin neminden sağlar. Özellikle denize bakan yamaçlar, yapraksız dikenli çalılıklarla kaplıdır.

Türkiye'de maki tipi bitki örtüsü en çok Akdeniz ve Ege, özellikle Güney Ege kıyılarında yaygındır; Marmara ve Karadeniz kıyılarında ise daha seyrektir. Dünyanın başka bölgelerinde de makiye benzeyen bitki örtüsüne rastlanır, ancak bunlar bulundukları yöreye göre değişik adlar alır.

Akdeniz iklim sahasından uzaklaştıkça maki türleri azalır, çıkabildiği yüksekliği kaybeder. Akdeniz kıyılarında 18-20 tür, Ege kıyılarında 13-14 türe, Karadeniz kıyılarında 4-5 türe iner. Makilerin çıkabildiği yükseklik enleme bağlı olarak güneyden kuzeye azalır: Akdeniz'de 800-900m, Ege'de 500-600m, Marmara çevresinde 300-400m, Karadeniz'de 150-200m.

Türkiye'de ayrıca garig vardır. Makiye göre daha seyrektir. Maki asitli topraklarda yaygınken garig kalkerli topraklarda yaygındır. Halk arasında her iki bitki türüne de maki adı verilmesine rağmen, iki tür arasında belirgin farklar bulunur.