Mansio

Mansio, (Latince mansus kelimesinden türemiştir; manere yani “kalmak” fiilinin geçmiş zaman Sıfat-fiili) Roma İmparatorluğu'nda resmi ulaşım güzergahları üzerinde yer alan ve bakımı da merkezi hükümet tarafından yapılan konaklama noktalarıydı. Bu yapılar, resmî görevle seyahat eden memurlar ve görevliler için geçici konaklama amacıyla kullanılırdı.^[1]

Arka plan

Antik Dünyayı kateden yollar, daha sonraları Romalılar tarafından etüt edilerek geliştirildi ve titizlikle bakımları yapıldı. Bu yollar üzerinde düzenli aralıklarla, castra olarak bilinen özel amaçlı dinlenme durakları bulunuyordu. Muhtemelen başlangıçta basit askeri kamp alanları şeklinde kurulan bu duraklar, zamanla askeri birlikler için kışlaları ve erzak depolarını (horrea) içerecek şekilde donatıldı.

Zamanla, seyahat eden ileri gelenler ve yetkililer için daha sofistike bir barınma ihtiyacı ortaya çıktı. Latince mansio terimi, seyahat ederken bir yerde gecelemek anlamına gelen manere fiilinden türemiştir (bu kelimenin İngilizce "mansion" kelimesinin kaynağı olması muhtemeldir, ancak kullanımları tamamen farklıdır).^[1] Genellikle villa formunda olan bu kapsamlı yapılar, seyahat edenlerin dinlenmesine ve ihtiyaçlarını gidermesine hizmet ediyordu. Misafirlerin kimliklerini doğrulamak için pasaport sunmaları bekleniyordu.

Birçok durumda, bu mansio'lar çevresinde, aynı zamanda eyalet yetkililerinin villaları, kaleler ve hatta nihayetinde şehirler de dahil olmak üzere, konaklamayı destekleyen bir altyapı gelişti. Öküz arabaları günde yaklaşık 30 km yol alabildiğinden ve yayalar biraz daha fazla yol kat edebildiğinden, her mansio bir sonrakine yaklaşık 25 ila 30 km uzaklıkta konumlandırılmıştı.^[1]

Her mansio'da, cisiarii denilen kişiler, kiralanmak üzere at arabaları (Cisium ; Essedum) ve hükümet yazışmalarını iletmek için araçlar bulunduruyordu.

333 yılında hazırlanmış bir yol kitabı olan Itinerarium Burdigalense, Bordeaux'dan Kudüs'e kadar olan mansio'ları, aradaki mutationes (değişim istasyonları) ile birlikte, civitates (şehirler), vici (köyler) veya castella (kalecikler) olarak adlandırılan diğer daha önemli yerleri sırasıyla listeler. Bir yer ile diğeri arasındaki lig veya mil sayısı da belirtilmiştir.^[2]

Günümüzde de, yeni mansio alanları keşfedilmeye devam etmekte ve bu alanlarda arkeolojik bulgular gün yüzüne çıkmaktadır. Örneğin, Temmuz 2024'te Orvieto yakınlarındaki Coriglia mevkiinde bulunan bir malikanede üzerinde "Roma" yazısı taşıyan bir yüzük keşfedildi.^[3]

Mansionarius veya paramonarius

Mansio'ların yönetimi, "mainsanarius" adı verilen bir memurun sorumluluğundaydı.

Beşinci ve altıncı yüzyıllarda Hristiyan Batı'da piskoposlar yönetimi devraldıkça, mansionarius unvanı yeni anlamlar kazanmaya başladı. Dördüncü Ekümenik Konsil'in (451) 2. kanonunda mansionarius, prosmonarius/paramonarius kelimelerinin bir eş anlamlısı olarak kullanılmıştır.^[4]

Örnekler

Britanya

Alfoldean, Slinfold, Batı Sussex (2006 dizisi olan arkeolojik televizyon programı Time Team tarafından yapılan bir kazının konusu), Londra ve Chichester arasındaki Stane Caddesi güzergahındaki muhtemel dört malikaneden biri ^[5]
Chelmsford
Cunetio, Mildenhall, Wiltshire ( Time Team, 2010)
Dubris
Godmanchester, Godmanchester'daki Roman Konağı
Letocetum, Duvar, Staffordshire
Richborough Kalesi
Tripontium
Iping

Diğer

Diğer yol istasyonu türleri

Resmi olmayan gezginler de dinlenmeye ihtiyaç duyuyordu ve genellikle mansio'larla aynı yerlerde farklı derecelerde tesisler mevcuttu.

Cauponae

Mansio'ların yakınlarına özel cauponae (han/konaklama yeri) sistemi kurulmuştu. Bunlar da mansio'larla aynı işlevleri görüyordu, ancak hırsızlar ve fahişeler gibi kişilerce sıkça ziyaret edildikleri için pek iyi bir şöhretleri yoktu. Günümüze kalıntıları ulaşan az sayıdaki örneğin duvarları grafitilerle doludur.

Tabernae

Kibar gezginler, cauponae'den daha iyi konaklama yerlerine ihtiyaç duyuyordu. Roma yollarının (viae) ilk dönemlerinde, resmi olmayan seyahatlerin az olduğu zamanlarda, yola yakın evlerin talep üzerine misafirperverlik sunması yasa gereği zorunluydu.

Sıkça ziyaret edilen bu evler, zamanla ilk tabernae'ye dönüştü. Latince "taberna" kelimesi "kulübe" veya "baraka" anlamına gelir ve "levha" anlamına gelen tabula'dan türemiştir. Ancak buradaki "tabernae", günümüzde bildiğimiz "tavernalar (meyhaneler)"dan ziyade hosteller niteliğindeydi.

Bir tabernaculum veya küçük bir taberna ise, İbraniler için taşınabilir bir ibadet yeriydi ve bu da "tabernacle" kelimesinin kaynağını oluşturmuştur.

Roma İmparatorluğu büyüdükçe, onunla birlikte tabernae'ler de yayıldı ve gelişti. Bunlar daha lüks hale geldi ve verdikleri hizmete göre iyi ya da kötü şöhret kazandı.

En iyi hostellerden biri, Roma'nın önemli yollarından Via Appia üzerindeki Sinuessa'da bulunan Tabernae Caediciae idi. Bu taberna, fıçı fıçı şarap, peynir ve jambon gibi malzemeleri barındıran büyük bir depoya sahipti.

Günümüzdeki Renanya'daki Rheinzabern veAlsas'taki Saverne gibi pek çok şehir, aslında bir taberna kompleksi etrafında kurulup gelişmiştir.

Mutationes

Roma yollarındaki üçüncü tip istasyonlar, araçlar ve hayvanlara hizmet vermek üzere kurulmuştu: Bunlar mutationes (değişim istasyonları) (Yunanca: ἀλλαγαὶ) olarak biliniyordu. Bu komplekslerde, sürücüler tekerlek ve araba tamircileri ile veterinerler (equarii medici) gibi uzmanlardan hizmet alabiliyordu. Örneğin, İmparator Tiberius, attan düşmesi sonucu kangrenden ölmekte olan kardeşi Drusus Germanicus'a^[6]^[7] yetişmek için bu istasyonlardaki at arabası aktarmalarını kullanarak 24 saat içinde 200 mil (yaklaşık 320 km) yol kat etmiştir.

Örnekler: Ad Statuas (Trakya), Bitenas, Callum (Trakya), Colla, Tipaso

Stationes

Stationes (İstasyonlar) hakkında bilgilerimiz çoğunlukla Antoninus Yol Rehberi (Antonine Itinerary) 'nden gelmektedir ve bu istasyonların mansio'lara benzer olduğu düşünülmektedir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ ^a ^b ^c James W. Ermatinger "The Roman Empire, A Historical Encyclopedia" ABC-CLIO 2018 ss. 272-273
^ Smith, William, ed. (1890). "Mansio" . Dictionary of Greek and Roman Antiquities (3rd ed.). London: John Murray.
^ "Trovato un antico anello con la scritta Roma" la Repubblica 26 Temmuz 2024.
^ Dördüncü Ekümenik Konsil'in 2. kanonunda geçen "mansionarius" teriminin işlevi üzerine çeşitli yorumlar bulunmaktadır. Büyük Gregory'ye göre (Dial., i. 5), onun zamanında mansionarius, kiliseyi aydınlatma görevi olan bir kilise görevlisi (sakristan) idi. Prisca'daki "ostiarium" terimi de aynı anlama işaret eder. Tillemont (xv. 694), iki farklı Yunanca okuma arasında kesin bir karar vermemekle birlikte, kastedilen kişinin "kilisenin kendisine ait olan şeylerden sorumlu olduğunu, belki de günümüzdeki kilise hademeleri gibi" bir görevi olduğunu düşünür. Fleury (xxviij. 29) bu terimi "concièrge" yani kapıcı olarak çevirir. Newman da, "paramonarion" okumasını esas alarak benzer bir görüş benimser (Fleury çevirisinin notunda, cilt iii., s. 392). Ancak Henri Justel (i. 91), "paramonarius" kelimesini bir durak noktası anlamına gelen μονή (mansio) kelimesinden türetir. Bu durumda anlamı, kilisenin çiftliklerinden birinin yöneticisi (bir villicus) veya Joseph Bingham'ın ifade ettiği gibi "bir kahya" (iii. 3, 1) olur. Beveridge, Justellus ile aynı fikirdedir, ancak μονή kelimesine "manastır" anlamı vermesiyle ayrılır. (Athanas., Apol. c. Arian, 67'deki μονή kullanımını karşılaştırın; Valesius burada "yolda bir istasyon" olarak anlarken, diğerleri "bir manastır" olarak anlar, bkz. St. Athanasius'un Tarihsel Yazıları, Giriş, s. xliv.). Bingham da bu yorumu (yani manastırla ilişkilendirilmesini) tercih eder. Suicer ise, doğru okuma olarak ele aldığı "paramonarios" kelimesinin bunu gerektirdiğini düşünür. Ona göre "prosmonarios" kelimesi ise "kilise görevlisi (sakristan)" anlamına gelirdi.
^ Historic England. "Alfoldean Roman site (1005838)". National Heritage List for England (NHLE) (İngilizce).
^ "Naturalis Historia/Liber VII - Wikisource". la.wikisource.org (Latince). 12 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2025.
^ Bergier, Nicolas (1712). The General History of the Highways, in All Parts of the World, More Particularly in Great Britain: ... (İngilizce). printed: and are to be sold by D. Brown; W. Innis; G. Strahan; J. Morphew; and J. King.

Dış bağlantılar

Mansio, Yunan ve Roma Eski Eserleri Sözlüğü, John Murray, Londra, 1875.

[erma-1] James W. Ermatinger "The Roman Empire, A Historical Encyclopedia" ABC-CLIO 2018 ss. 272-273

[gra-2] Smith, William, ed. (1890). "Mansio" . Dictionary of Greek and Roman Antiquities (3rd ed.). London: John Murray.

[3] "Trovato un antico anello con la scritta Roma" la Repubblica 26 Temmuz 2024.

[4] Dördüncü Ekümenik Konsil'in 2. kanonunda geçen "mansionarius" teriminin işlevi üzerine çeşitli yorumlar bulunmaktadır. Büyük Gregory'ye göre (Dial., i. 5), onun zamanında mansionarius, kiliseyi aydınlatma görevi olan bir kilise görevlisi (sakristan) idi. Prisca'daki "ostiarium" terimi de aynı anlama işaret eder. Tillemont (xv. 694), iki farklı Yunanca okuma arasında kesin bir karar vermemekle birlikte, kastedilen kişinin "kilisenin kendisine ait olan şeylerden sorumlu olduğunu, belki de günümüzdeki kilise hademeleri gibi" bir görevi olduğunu düşünür. Fleury (xxviij. 29) bu terimi "concièrge" yani kapıcı olarak çevirir. Newman da, "paramonarion" okumasını esas alarak benzer bir görüş benimser (Fleury çevirisinin notunda, cilt iii., s. 392). Ancak Henri Justel (i. 91), "paramonarius" kelimesini bir durak noktası anlamına gelen μονή (mansio) kelimesinden türetir. Bu durumda anlamı, kilisenin çiftliklerinden birinin yöneticisi (bir villicus) veya Joseph Bingham'ın ifade ettiği gibi "bir kahya" (iii. 3, 1) olur. Beveridge, Justellus ile aynı fikirdedir, ancak μονή kelimesine "manastır" anlamı vermesiyle ayrılır. (Athanas., Apol. c. Arian, 67'deki μονή kullanımını karşılaştırın; Valesius burada "yolda bir istasyon" olarak anlarken, diğerleri "bir manastır" olarak anlar, bkz. St. Athanasius'un Tarihsel Yazıları, Giriş, s. xliv.). Bingham da bu yorumu (yani manastırla ilişkilendirilmesini) tercih eder. Suicer ise, doğru okuma olarak ele aldığı "paramonarios" kelimesinin bunu gerektirdiğini düşünür. Ona göre "prosmonarios" kelimesi ise "kilise görevlisi (sakristan)" anlamına gelirdi.

[Alfoldean_NHLE-5] Historic England. "Alfoldean Roman site (1005838)". National Heritage List for England (NHLE) (İngilizce).

[6] "Naturalis Historia/Liber VII - Wikisource". la.wikisource.org (Latince). 12 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2025.

[7] Bergier, Nicolas (1712). The General History of the Highways, in All Parts of the World, More Particularly in Great Britain: ... (İngilizce). printed: and are to be sold by D. Brown; W. Innis; G. Strahan; J. Morphew; and J. King.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]