Mehmed Kemal
 | Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
| Boğazlıyan Kaymakamı, Millî Şehit Mehmed Kemal Bey | |
|---|---|
| |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Arif oğlu Mehmed Kemal 1884 Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 10 Nisan 1919 (34-35 yaşlarında) İstanbul, Beyazıt Meydanı, Osmanlı Devleti |
| Defin yeri | İstanbul, Kadıköy |
Mehmed Kemal Bey (Osmanlıca: محمد كمال بگ, 1884 - 10 Nisan 1919), Osmanlı idareci ve öğretmendir. Ermeni Tehciri’nde vazife almasıyla ve idam edilmesiyle bilinir. I. Dünya Savaşının son yıllarında Yozgat mutasarrıflığı ve Boğazlıyan kaymakamlığı görevlerinde bulunmuştur. Osmanlı'nın teslimiyetinin ardından başa gelen Damad Ferit Paşa Hükûmeti'nin kararıyla yargılanmak üzere 7 Ocak 1919 tarihinde gözaltına alındı. 30 Ocak 1919'da İstanbul'a getirildi. Nemrud Mustafa Paşa başkanlığındaki Harp Divanı'nın kararıyla savaş suçlarından ve katliamlardan suçlu bulunarak[1] 10 Nisan 1919 tarihinde saat 17.20'de Beyazıt Meydanı'nda idam edildi. 1922'de TBMM tarafından millî şehit ilan edilmiştir.[2][3]
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]1884'te Beyrut'ta doğmuştur. Babası aslen Yenişehir'li Sirkeci Gümrüğü Yolcu Salonu Müdürü Arif Bey'dir. Antalya ve İzmir liselerinde okudu. Mekteb-i Mülkiye Şahane'den pek iyi derece ile mezun oldu. 1908 yılında Beyrut Vilayeti Maiyet Memurluğunda çalışmaya başladı.
1909 yılında stajını bitirip kaymakam oldu. Aynı dönemde bir yıl boyunca Rodos İdadisi'nde Türkçe ve Sosyal Bilimler öğretmenliği yaptı. 18 Aralık 1911'de kaymakamlığa dönerek sırasıyla Doyran, 1912'de Gebze, 1913'te Karamürsel ve 1915'te Boğazlıyan Kaymakamı oldu.[4]
Yaşamı ve Ermeni iddialarındaki rolü
[değiştir | kaynağı değiştir]Ermeni Tehciri sırasında Osmanlı hükûmeti, Yozgat ilinin, Boğazlıyan ilçesinde bulunan Ermenilerin de Suriye'ye sürülmesini uygun gördü. Bu sevk işlemini yerine getirmek üzere de mülkî amir olarak Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey görevlendirildi. Osmanlı Devleti'nin savaşta yenilmesinden sonra İttihat ve Terakki Fırkası dağıldı ve Hürriyet ve İtilaf Fırkası iktidara geldi. Yeni hükûmet İttihat ve Terakki Fırkası ile bağlantılı bürokratları görevden alıp yerlerine kendine yakın bürokratları getirdi.[kaynak belirtilmeli]
Görevden alınan birçok bürokrat hakkında soruşturma ve incelemeler yapıldı. Bu soruşturma ve incelemeler esnasında, Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey hakkında tehcir sırasında Ermeni ahalinin can ve mal kaybına uğramaması için gerekli önlemleri almadığı gerekçesiyle soruşturma açıldı ve sonrasında da yargılama yapıldı. Yapılan yargılama sonunda Kemal Bey sorumlu bulunarak idama mahkûm edildi.
Yargılama sırasında "Ben bir Türk memuruyum. Aldığım emri yerine getirdim. Vazifemi yaptığıma vicdanım emindir. Sizlere yemin ederim ki ben masumum. Son sözüm bugün de budur, yarın da budur. Ecnebi devletlere yaranmak için beni asıyorlar. Eğer adalet buna diyorlarsa, kahrolsun böyle adalet. Benim sevgili kardeşlerim asil Türk milletine çocuklarımı emanet ediyorum. Bu kahraman millet, elbette onlara bakacaktır. Vatan uğruna cephede ölen bir insan gibi şehit gidiyorum. Allah vatana, millete zeval vermesin!" diyerek suçlamalara karşı çıktı.[kaynak belirtilmeli] Bu savunmaya karşın daha sonra vatana ihanetten yargılanacak İstanbul'daki askeri mahkeme başkanı Nemrud Mustafa Paşa, dönemin Sadrazamı Damat Ferit ile Sultan Vahdettin'in onayı ve Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi'nin verdiği fetva üzerine hakkında idam kararı verdi. İnfazı 10 Nisan 1919'da İstanbul Beyazıt Meydanı'nda gerçekleştirildi.
İdamının ardından gelen tepkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Mehmed Kemal Bey'in İstanbul'daki işgalci İngilizlerin isteği üzerine idam edildiğini savunan tartışmalar vardır.[kaynak belirtilmeli] Askeri Tıbbiye öğrencisi, infazın ardından Kemal Bey'in naaşını bir istimbot ile Sirkeci'den Kadıköy'e kendisinin Moda'daki evine nakletti. Bir müddet sonra cenaze töreni yapıldı ve idamı sonrası üzerinden çıkan vasiyetine göre merhum oğlunun Kadıköy'deki kabrinin yanına defnedildi. Cenazesine Milli Mücadele yanlısı gruplar, eski Teşkilat-ı Mahsusa görevlileri, Mülkiye ve Tıbbiye gibi çeşitli okullardan öğrenciler ve diğer destekçiler katıldı. İşgale karşı ve saltanata tepkili bazı kurumlar bayraklarını yarıya indirdi.
Damad Ferit Paşa'nın başında olduğu Osmanlı Hükûmeti, Mehmed Kemal Bey'in cenaze töreninin İngiliz işgaline karşı bir direniş eylemine dönüşebileceğinden korkarak bir bildiri yayınladı ve cenazeye katılanları tutuklamakla tehdit etti. Lakin muhtemelen daha büyük tepkilerin gelmesinden korkarak bir eylemde bulunmadı.[kaynak belirtilmeli]
1922'de Ankara'daki Türkiye Büyük Millet Meclisi, Mustafa Kemal Atatürk'ün öncülüğünde kendisini bir kanun ile "milli şehit" olarak ilan etti.[5] Bu kanun kapsamında ailesi ömür boyu devlet güvencesine alınarak her ay "şeref aylığı" almaya hak kazandı ve Mehmed Kemal Bey'in itibarı iade edildi.[6] Meclis Başkanı Mustafa Kemal Atatürk, kanunun amacını "Memleketin kurtuluşunu, geleceğini, saadetini, ilerleme ve gelişmesini hayat tarzı kabul eden ve suikasta maruz kalarak şehit edilen yöneticilerin geride bıraktığı eş ve çocukları milletin ve devletin emanetindedir" diyerek açıkladı.[7][8]
Mezarı, Kadıköy, İstanbul'dadır.[9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Turks Hang Kemal Bey for Armenian Massacres". The New York Times (İngilizce). 14 Nisan 1919. 7 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2023.
- ^ Boğazlıyan Kaymakamı’na Atatürk’ten vefa, Tuba Kabacaoğlu
- ^ "Yozgat Tehciri Davası ve Kemal Bey". Türkler ve Ermeniler - Tarih Boyunca Türk-Ermeni İlişkileri | Marmara Üniversitesi Projesi. 6 Mayıs 2015. 2 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2023.
- ^ "Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey'in biyografisi". www.biyografi.net. 26 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2022.
- ^ S.407"T. B.M. M. ZABIT CERİDESİ- 14.10.1922" (PDF). TBMM. 23 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Haziran 2023.
- ^ "T.B.M.M." (PDF). 25 Ocak 2025 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2025.
- ^ Kim bu kahraman Tıbbiyeliler 3 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Feyziye Özberk, OdaTV
- ^ Milli Şehit: Kaymakam Kemal Bey 3 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Süheyl Çobanoğlu
- ^ "Kaymakam Mehmed Kemal kimdir? Ne zaman ve neden idam edildi? İşte biyografisi". KARAR. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2021.
