Ermeni Devrimci Federasyonu

Ermeni Devrimci Federasyonu (EDF)

Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն (ՀՅԴ)
Ermeni Devrimci Federasyonu (EDF) Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն (ՀՅԴ)
Başkan	Hagop Der Haçaduryan
Kurucuları	Hristofor Mikaelyan; Stepan Zoryan; Simon Zavaryan
Kuruluş tarihi	1890 (134 yıl önce)
Merkez	30 Hanrapetutyan St., ; Erivan, Ermenistan
Gazete(ler)	Yerkir
Gençlik kolu	Ermeni Gençlik Federasyonu
Üyelik (2012)	6,800 (Ermenistan)
İdeoloji	Ermeni milliyetçiliği; Büyük Ermenistan; Pazar sosyalizmi; Rusofili; Tarihsel: Demokratik sosyalizm; Devrimci sosyalizm; Sovyet karşıtlığı;
Siyasi pozisyon	Sol
Ulusal üyelik	8 Mart İttifakı(Lübnan'da); Ermenistan İttifakı(Ermenistan'da)
Avrupa üyeliği	Avrupa Sosyalistler Partisi (gözlemci)
Uluslararası üyelik	Sosyalist Enternasyonal; İkinci Enternasyonal (1907-1916)
Resmî renkler	Kırmızı Altunî
Slogan(lar)	"Ya Özgürlük Ya Ölüm"
Marş	"Köylü ve İşçi"
Ermenistan Ulusal Meclisi	15 / 107
Lübnan Parlamentosu	3 / 128
Parti bayrağı
İnternet sitesi
	arfd.info

Ermeni Devrimci Federasyonu (Ermenice: Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն Hay Heğapohakan Daşnaktsutyun), Ermeni siyasi partisi. Ermenistan'ın bağımsızlığını sağlamak amacıyla 1890'da kuruldu. Hâlen gerek Ermenistan Cumhuriyeti'nde gerek diasporadaki Ermeniler arasında aktif bir siyasi partidir. Doğu Ermenice adıyla Daşnaktsutyun olan örgütün adı Türkçeye Batı Ermenice'den bir takım ses değişikliklerinden sonra Taşnaksutyun olarak geçmiştir ve kısaca Taşnak adıyla da bilinir. Ermenicede Federasyon anlamına gelir; çünkü örgüt özellikle Rusya'daki Ermeni örgütleri başta olmak üzere birçok örgütün birleşmesinden oluştuğundan bu adın verilmesi uygun görülmüştür.

Tarihi

Kuruluş ve Devrim yılları

1890'da Gürcistan'ın başkenti Tiflis'te Hristofor Mikaelyan, Stepan Zoryan ve Simon Zavaryan tarafından kuruldu. Kuruluş amacı Osmanlı Devleti'nde Ermeniler için özerk bir bölge kurulmasını sağlamak, Ermeni yerleşimlerini muhtemel saldırılarına karşı korumak ve bu uğurda çalışan Ermeni fedai gruplarını bir çatı altında toplamaktı. Kurucuları Çarlık Rusyası'ndaki Halkçı (narodnik) hareketin ideoloji ve örgütlenme modelinden etkilenmişlerdi.^{[kaynak belirtilmeli]}

1894'te Federasyon, Diyarbakır'a bağlı Sason'da Osmanlı yönetimine karşı silahlı teröristler örgütledi. Direnişin amacı Avrupa devletlerinin ilgisini Ermeni sorununa çekerek Ermeniler lehine uluslararası baskı sağlamaktı. 1895'te aynı amaçla Van kentinde bir ayaklanma düzenlendi. 26 Ağustos 1896'da Taşnak üyelerinden Papken Süni önderliğinde bir grup terörist İstanbul'da Osmanlı Bankası'nı basarak dünya kamuoyunun ilgisini çekmeyi denediler. Bu olaylar sayesinde Taşnak, daha önceden etkin olan Hınçak ve Armenagan gibi örgütleri kenara iterek Ermeni ulusal hareketinin önderliğini ele geçirdi.^{[kaynak belirtilmeli]}

1895-1904 döneminde Taşnak'a bağlı gerilla grupları Doğu Anadolu Bölgesi'nin birçok yerinde kanlı olaylara karıştılar. 1905'te örgüt üyelerince II. Abdülhamit'e karşı düzenlenen Yıldız suikastı başarısızlıkla sonuçlandı. Suikast hazırlıkları sırasında erken patlayan bir bomba nedeniyle parti kurucularından Hristofor Mikaelyan öldü.

1903'te Çarlık Rusyası'nın Ermenilere yönelik baskıcı bir politika benimsemesi üzerine Taşnakçılar Rusya'da da direniş ve terör olaylarına katıldı. Çarlık rejimine karşı 1905 İhtilali'nde yer aldı.

1907'de yapılan kurultayda Taşnak, II. Abdülhamit rejimine karşı İttihat ve Terakki Cemiyeti ile işbirliği yapma kararı aldı. Aynı yıl Paris'te toplanan Osmanlı Muhalifleri Kongresi'ne İttihat ve Terakki lideri Ahmed Rıza Bey ve liberal görüşün öncüsü Prens Sabahattin Bey ile birlikte Taşnak temsilcisi Haçadur Malumyan da katıldı.

1908'de Meşrutiyet'in ilanı ile sonuçlanan ayaklanmalar zincirinde İttihat ve Terakki örgütünün yanı sıra Taşnakçılar da görev aldı. Ancak Nisan 1909'da çıkan Adana Olayları üzerine iki örgütün arası açıldı. 10 Aralık 1912'de örgüt üyelerince Van'ın Ermeni asıllı belediye başkanı Bedros Kapamacıyan iki kurşun sıkılarak öldürülmüştür. 1914 Erzurum Kongresi'nin yaklaşan Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devletini destekleme kararı alması üzerine örgüt bölündü; Antranik Ozanyan öncülüğünde bir kesim partili Rusya'nın desteğiyle Osmanlı'ya karşı savaşmayı seçti.^[26]

Nisan 1915'te Van'da başlatılan Ermeni isyanı Taşnak tarafından örgütlendi. Savaş sırasında Rus Ordusu içinde oluşturulan dört Ermeni Gönüllü Alayı'nda Taşnak mensupları lider rolü oynadılar. 1917 Devrimi'nden sonra Rus Devleti'nin dağılması üzerine 28 Mayıs 1918'de kurulan Demokratik Ermenistan Cumhuriyeti'nin lider kadrosu da Taşnakçılardan oluşuyordu. Ülkenin 26 Kasım 1920'de Kızıl Ordu tarafından işgali üzerine Taşnak kadroları yurt dışına kaçtılar. Sovyet Ermenistanı'nda "Taşnakist" olmakla suçlanan onbinlerce kişi 1930'lu yıllarda stalinist rejim tarafından Sibirya'ya sürüldü veya kurşuna dizildi.

Kara Haç Çetesi

Taşnaklar tarafından milliyetçi harekete destek vermeyen Ermenilere karşı kuruldu. Çetenin ismi, öldürdükleri Ermenilerin alınlarına kesici bir aletle haç şekli çizmelerinden ve kesme sırasında akan kanın kuruyarak koyu bir renk almasından gelmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Sürgün yılları

Sürgüne giden Taşnak liderleri, büyük Ermeni topluluklarının yaşadığı Lübnan, Suriye, Fransa ve ABD'de parti örgütünü sürdürdüler. Ermenistan'daki Eçmiadzin Patrikliğine bağlı kiliselerin ABD ve diğer ülkelerde Taşnakçıları kiliseden uzaklaştırması üzerine, Taşnakçılar da Lübnan'da bulunan Kilikya Patriğine bağlı ayrı bir kilise örgütü kurdular. İki taraf birbirinin kiliselerine giden Ermenileri karşılıklı olarak aforoz etti. 1933'te ABD Ermenileri Başpiskoposu Levon Turyan, New York'ta bir Taşnak suikastçı tarafından öldürüldü.ABD'deki örgütlenmesi Amerika Ermeni Ulusal Komitesi lobi faaliyetleri ile amacını sürdürüyor.

1950'lerin Soğuk Savaş ortamında Taşnak ile Sovyet Ermenistanı arasındaki çatışma derinleşti. Hınçak Partisi Ermenistan'la uzlaşmayı savunurken, Taşnakçılar gitgide şiddetlenen bir düşmanlık politikası güttüler. 1956'da Kilikya Patrikliği makamına Taşnak yanlısı Halep Piskoposu Zareh'in seçilmesi üzerine Lübnan Ermenileri arasında silahlı çarpışmalar oldu.

Sovyet Sonrası Ermenistan

1991'de Ermenistan'ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Taşnak, hızla ülkenin önde gelen siyasi hareketlerinden biri oldu.^{[kaynak belirtilmeli]} 28 Aralık 1994'te Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan, terör eylemlerine ve mafya ilişkilerine karıştığı ve hükûmete karşı bir ayaklanma planladığı gerekçesiyle Taşnak partisini kapattı.^{[kaynak belirtilmeli]} Parti ileri gelenlerinden birçoğu tutuklandı.^{[kaynak belirtilmeli]} Parti organı olan Yerkir gazetesi yasaklandı.

30 Mart 1998'de Taşnakların desteklediği Robert Koçaryan'ın cumhurbaşkanı seçilmesi üzerine partiye yönelik yasaklar kaldırıldı.^{[kaynak belirtilmeli]} Genellikle sağ-milliyetçi bir ideolojisi vardır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Seçim sonuçları

Osmanlı İmparatorluğu

Meclis-i Mebusan

Yıl	Milletvekili	Oy Sayısı	Yüzde	Sıra
1908	4 / 275	–	–	4.	4
1912	10 / 288	–	–	10.	6
1914	4 / 275	–	–	4.	6

Rusya Cumhuriyeti

Rusya Anayasa Meclisi

Yıl	Milletvekili	Oy Sayısı	Yüzde	Sıra
1917	10 / 767	–	–	10.	10

Ermenistan Cumhuriyeti

Parlamento Seçimleri

Yıl	Milletvekili	Oy Sayısı	Yüzde	Sıra
1919	72 / 80	230,772	89,0	1.
1995	1 / 190	–	–	14.	71
1999	5 / 131	84,232	7,79	4.	4
2003	11 / 131	136,270	11,36	4.	6
2007	16 / 131	177,907	13,16	3.	5
2012	5 / 131	85,550	5,68	4.	11
2017	7 / 105	103,173	6,58	4.	2
2018	0 / 132	48,811	3,89	5.	7
2021	10 / 107	269,481	21,11	2.	10

Cumhurbaşkanlığı Seçimleri

Yıl	Aday	Oy Sayısı	Yüzde	Sıra
1991	Sos Sargsyan	–	4,3	3.
1996	Vazgen Manukyan (destek)	–
1998	Robert Kocharyan (destek)
2003	Robert Kocharyan (destek)
2008	Vahan Hovhannisyan	100,966	6,2	4.
2013	Katılmadı	–
2018	Armen Sarkissian (destek)
2022	Boykot

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti

Parlamento Seçimleri

Yıl	Oy Sayısı	Yüzde	Koltuk	Grafik	Sonuç
2000	–	–	9 / 33	9 / 33	2. sırada, ana muhalefet
2005	10.573	17,36	3 / 22	3 / 22	3. sırada, muhalefet
2010	12.725	20,18	4 / 22	4 / 22	3. sırada, muhalefet
2015	12.965	18,81	7 / 22	7 / 22	3. sırada, muhalefet
2020	4.758	6,47	3 / 33	3 / 33	4. sırada, muhalefet

Ayrıca bakınız

Ermeni Ulusal Hareketi

Konuyla ilgili yayınlar

Ovannes Kaçaznuni, Taşnak Partisinin Yapacağı Bir Şey Yok
A. A. Lalayan, Taşnak Partisinin Karşıdevrimci Rolü (1914-1923)

İlgili fotoğraf arşivleri

T.C. Genelkurmay Başkanlığı (Taşnak tarafından öldürülen Osmanlı tebaaları)
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın sitesinde konuyla ilgili fotoğraflar1 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça

^ (Ermenice) Յուրաքանչյուր երկրորդ չափահաս հայաստանցին կուսակցակա՞ն 31 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Armenian Nationalist Party Threatens President Over Turkey Protocols". Erivan. Radio Free Europe/Radio Liberty. 14 Ocak 2010. 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2014.
^ Cornell 2011, s. 11.
^ Abbasov, Shahin (15 Ekim 2010). "Azerbaijan: Baku Reaches Out to Armenian Hard-liners in Karabakh PR Bid". EurasiaNet. New York. Open Society Institute. 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2014.
^ "Armenia: Internal Instability Ahead" (PDF). Yerevan/Brussels: International Crisis Group. 18 Ekim 2004. s. 8. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2014.
^ "Ծրագիր Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության (1998)". Armenian Revolutionary Federation Website. "ՀՅ Դաշնակցությունը նպատակադրում է. Ա. Ազատ, Անկախ եւ Միացյալ Հայաստանի կերտում: Միացյալ Հայաստանի սահմանների մեջ պիտի մտնեն Սեւրի դաշնագրով նախատեսված հայկական հողերը, ինչպես նաեւ` Արցախի, Ջավախքի եւ Նախիջեւանի երկրամասերը:"
^ Harutyunyan 2009, s. 89.
^ "The first numbers of the lists of eleven political forces presented their visions of the fight against corruption and economic development" Տասնմեկ քաղաքական ուժերի ցուցակների առաջին համարները ներկայացրին կոռուպցիայի դեմ պայքարի ու տնտեսության զարգացման իրենց տեսլականները (Ermenice). Armenpress. 5 Aralık 2018. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2018.
^ "It is necessary to get rid of the phrase 'there are no means, there can be no reforms.' Armen Rustamyan" Պետք է ձերբազատվել «չկան միջոցներ, չեն կարող լինել բարեփոխումներ» ձևակերպումից. Արմեն Ռուստամյան. Yerkir (Ermenice). 16 Eylül 2017. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2018.
^ Kalantarian, Karine (25 Kasım 2009). "Dashnaks Explain Criticism Of Russia". azatutyun.am. RFE/RL. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Danielyan, Emil (16 Aralık 1995). "ARMENIA: Banned Opposition Party Has Deep Roots". Azg. Transitions Online. 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Bedevian, Astghik; Stepanian, Ruzanna (4 Aralık 2014). "Armenian Parliament Backs Eurasian Union Entry". azatutyun.am. RFE/RL. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Stepanian, Ruzanna (1 Eylül 2010). "Dashnaks Back New Russian-Armenian Pact". azatutyun.am. RFE/RL. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Դաշնակցության սոցիալիզմի մոդելը [The Socialist Model of Dashnaktsutyun]". parliamentarf.am (Ermenice). Armenian Revolutionary Federation faction in the National Assembly of the Republic of Armenia. 9 Temmuz 2011. 31 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2015.
^ "Evaluation Report on Armenia on Transparency of party funding" (PDF). Strasbourg: Council of Europe. 3 Aralık 2010. s. 5. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Eylül 2014.
^ "Where is the Armenian LEFT, the true alternative?". Erivan: Institute for Democracy and Human Rights (IDHR). 10 Aralık 2007. 7 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Hovannisian 1971, s. 40.
^ Danielyan, Emil (16 Aralık 1995). "ARMENIA: Banned Opposition Party Has Deep Roots". Azg. Transitions Online. 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Goltz 2015, s. 314.
^ ^a ^b Verluise 1995, s. 38.
^ Panossian 2006, s. 365.
^ "Archived copy" (PDF). 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
^ ռ/կ, Ազատություն (23 Mayıs 2019). "Dashnaktsutyun Holds Rally, Again Slams Government". «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» Ռադիոկայան. RFE/RL. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021.
^ "ARF Joins Party of European Socialists as Observer Member". Armenian Weekly. 16 Haziran 2015. 17 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2015.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ARF news 'Yerkir' isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ Öztarsu, Mehmet Fatih, Osmanlı'daki İlk Ermeni Silahlı Hareketleri, Beyaz Tarih 4 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Nisan 2015

[1] (Ermenice) Յուրաքանչյուր երկրորդ չափահաս հայաստանցին կուսակցակա՞ն 31 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[2] "Armenian Nationalist Party Threatens President Over Turkey Protocols". Erivan. Radio Free Europe/Radio Liberty. 14 Ocak 2010. 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2014.

[FOOTNOTECornell201111-3] Cornell 2011, s. 11.

[4] Abbasov, Shahin (15 Ekim 2010). "Azerbaijan: Baku Reaches Out to Armenian Hard-liners in Karabakh PR Bid". EurasiaNet. New York. Open Society Institute. 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2014.

[crisisgroup-5] "Armenia: Internal Instability Ahead" (PDF). Yerevan/Brussels: International Crisis Group. 18 Ekim 2004. s. 8. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2014.

[6] "Ծրագիր Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության (1998)". Armenian Revolutionary Federation Website. "ՀՅ Դաշնակցությունը նպատակադրում է. Ա. Ազատ, Անկախ եւ Միացյալ Հայաստանի կերտում: Միացյալ Հայաստանի սահմանների մեջ պիտի մտնեն Սեւրի դաշնագրով նախատեսված հայկական հողերը, ինչպես նաեւ` Արցախի, Ջավախքի եւ Նախիջեւանի երկրամասերը:"

[FOOTNOTEHarutyunyan200989-7] Harutyunyan 2009, s. 89.

[8] "The first numbers of the lists of eleven political forces presented their visions of the fight against corruption and economic development" Տասնմեկ քաղաքական ուժերի ցուցակների առաջին համարները ներկայացրին կոռուպցիայի դեմ պայքարի ու տնտեսության զարգացման իրենց տեսլականները (Ermenice). Armenpress. 5 Aralık 2018. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2018.

[9] "It is necessary to get rid of the phrase 'there are no means, there can be no reforms.' Armen Rustamyan" Պետք է ձերբազատվել «չկան միջոցներ, չեն կարող լինել բարեփոխումներ» ձևակերպումից. Արմեն Ռուստամյան. Yerkir (Ermenice). 16 Eylül 2017. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2018.

[10] Kalantarian, Karine (25 Kasım 2009). "Dashnaks Explain Criticism Of Russia". azatutyun.am. RFE/RL. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[Daniel95-11] Danielyan, Emil (16 Aralık 1995). "ARMENIA: Banned Opposition Party Has Deep Roots". Azg. Transitions Online. 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[12] Bedevian, Astghik; Stepanian, Ruzanna (4 Aralık 2014). "Armenian Parliament Backs Eurasian Union Entry". azatutyun.am. RFE/RL. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[13] Stepanian, Ruzanna (1 Eylül 2010). "Dashnaks Back New Russian-Armenian Pact". azatutyun.am. RFE/RL. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[parliamentarf-14] "Դաշնակցության սոցիալիզմի մոդելը [The Socialist Model of Dashnaktsutyun]". parliamentarf.am (Ermenice). Armenian Revolutionary Federation faction in the National Assembly of the Republic of Armenia. 9 Temmuz 2011. 31 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2015.

[coe-15] "Evaluation Report on Armenia on Transparency of party funding" (PDF). Strasbourg: Council of Europe. 3 Aralık 2010. s. 5. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Eylül 2014.

[idhr-16] "Where is the Armenian LEFT, the true alternative?". Erivan: Institute for Democracy and Human Rights (IDHR). 10 Aralık 2007. 7 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[FOOTNOTEHovannisian197140-17] Hovannisian 1971, s. 40.

[Danielyan95-18] Danielyan, Emil (16 Aralık 1995). "ARMENIA: Banned Opposition Party Has Deep Roots". Azg. Transitions Online. 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[FOOTNOTEGoltz2015314-19] Goltz 2015, s. 314.

[FOOTNOTEVerluise199538-20] Verluise 1995, s. 38.

[FOOTNOTEPanossian2006365-21] Panossian 2006, s. 365.

[22] "Archived copy" (PDF). 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.

[23] ռ/կ, Ազատություն (23 Mayıs 2019). "Dashnaktsutyun Holds Rally, Again Slams Government". «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» Ռադիոկայան. RFE/RL. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021.

[24] "ARF Joins Party of European Socialists as Observer Member". Armenian Weekly. 16 Haziran 2015. 17 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2015.

[ARF_news_'Yerkir'-25] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ARF news 'Yerkir' isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[26] Öztarsu, Mehmet Fatih, Osmanlı'daki İlk Ermeni Silahlı Hareketleri, Beyaz Tarih 4 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Nisan 2015

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

g t d Osmanlı İmparatorluğu'ndaki siyasi partiler
Meclis-i Mebûsan partileri	Osmanlı Ahrar Fırkası İttihat ve Terakki Hürriyet ve İtilaf Fırkası Hürriyetperver Avam Fırkası Mutedil Hürriyetperveran Fırkası Milli Meşrutiyet Fırkası Milli Türk Fırkası Teceddüt Fırkası Selanik Sosyalist İşçi Federasyonu Etnik Ermeni Ermeni Devrimci Federasyonu Armenakan (Demokrat Liberal Parti olarak yeniden yapılandı) Sosyal Demokrat Hınçak Partisi Etnik Bulgar Federal Halk Partisi Bulgar Anayasa Kulüpleri Birliği
Diğer partiler	Osmanlı Sosyalist Fırkası Sosyal Demokrat Fırkası Türkiye Halk İştirakiyyun Fırkası Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası Türkiye Komünist Fırkası Türkiye Sosyalist Fırkası
Ülkelere göre siyasi partiler listesi

g t d Ermenistan'daki siyasi partiler
Ulusal Meclis	Sivil Sözleşme (Birleşik İşçi Partisi) Ermenistan İttifakı (Ermeni Devrimci Federasyonu) Onurum Var İttifakı (Ermenistan Cumhuriyetçi Partisi)
Temsil edilmeyenler	Yeterli Parti Tüm Ermeni İşçi Partisi Tüm-Ermeni Ulusal Devletçilik Partisi İdeolojik Liberalizmler Birliği Alternatif Parti Kayısı Ülkesi Partisi Ermenistan Evimizdir Ermeni Kalesi Ermeni Komünist Partisi Ermeni Yapıcı Parti Ermeni Demokratik Liberal Parti Ermeni Rüyası Ermeni Kartalları Birleşik Ermenistan Partisi Ermeni Liberal Partisi Ermeni Ulusal Kongresi Ermeni Ulusal Hareketi Partisi Balasanyan Birliği Sosyal Partisi Parlak Ermenistan Hristiyan-Demokratik Yeniden Doğuş Partisi Hristiyan Demokratik Ermenistan Birliği Vatandaşların Kararı Muhafazakâr Parti Anayasal Haklar Birliği Yaşanacak Ülke Demokratik Alternatif Parti Demokratik Konsolidasyon Partisi Demokratik Vatan Partisi Ermenistan Demokrat Parti Demokratik Yol Partisi Onurlu Gelecek Partisi Onurlu Yol Partisi Avrupa Partisi Adil Ermenistan Partisi Cumhuriyet İçin Parti Sosyal Adalet İçin Özgür Demokratlar Özgürlük Partisi Özgür Vatan Birliği Bağımsızlık Kuşağı Partisi Yeşil Parti Hanrapetutyun Partisi Hayazn Hayk Partisi Miras Ermenilerin Vatanı Partisi Vatan Partisi Zeki Ermenistan Partisi Liberal Demokratik Ermenistan Birliği Liberal Parti Güçlü Vatan Ahlaki Değerler Partisi Anavatan Birliği Güçlü Topluluğum Ulusal Ajanda Partisi Ulusal Hristiyan Partisi Ulusal Demokratik Kutu Ulusal Demokratik Birlik Ulusal Demokratlar Birliği Ulusal İlerleme Partisi Ulusal Güvenlik Partisi Ulusal Birlik Yeni Politik Kültür Partisi Yeni Güç Yeni Zamanlar Bir Ermenistan Partisi Orinats Yerkir Pan-Ermeni Ulusal Anlaşma Vatansever Parti Halk Partisi İlerici Birleşik Komünist Parti Refah Ermenistan Kamu Sesi Partisi Yeniden Doğan Ermenistan Reformcu Parti Yükseliş Partisi Sasna Tsrer Pan-Ermeni Partisi Şant Birliği Milliyetçi Partisi Şirinyan-Babajanyan Demokratlar Birliği Sosyal Demokrat Hınçakyan Partisi Sosyal Adalet Partisi Dayanışma Partisi Egemen Ermenistan Partisi İstikrar Partisi Vatanın Gücü Üçüncü Cumhuriyet Partisi Rusya Yönü Partisi Birleşik Ermeniler Partisi Birleşik Komünist Parti (Ermenistan) Birleşik Vatan Partisi Birleşik Liberal Ulusal Parti Birleşik Ulusal Girişim Konsolidasyon Partisi Zafer Partisi Sesi Liberal Muhafazakar Parti Ulusun Sesi 5165 Ulusal Muhafazakar Hareket Partisi
Kapanmış	Ermenakan-Demokratik Liberal Parti Ermeni İşçi Komünist Partisi Ermeni İşçi Birliği Ermeni Halkçı Partisi Parlak Birlik Ermenistan Komünist Partisi Demokratik Liberal Parti Ermenistan Demokratik Liberal Parti Onurlu Yerevan Onur, Demokrasi, Vatan Merhaba Yerevan Vatan Kurtuluş Hareketi Yargılama Birliği Adalet Hukuk ve Birlik Marksist Parti Görev Partisi Adım Birliği Ulusal Birlik Partisi Yeni Ülke ORO Birliği Pan-Ermeni Ulusal Hareketi Yenilenen Ermenistan Komünist Partisi Tsarukyan Birliği Ermenistan Komünistler Birliği Üreticiler ve Kadınlar Birliği Birlik Partisi Çıkış Birliği Biz Birliği
Ermenistan'da siyaset

g t d Ermeni milliyetçiliği
İdeoloji	Büyük Ermenistan Ermeni millî uyanışı Tseğakronizm Miatsum Kurban milliyetçiliği
Organizasyonlar	Aktif siyasî partiler Ermeni Devrimci Federasyonu Sosyal Demokrat Hınçak Partisi Ermeni Demokrat Liberal Parti Tarihî partiler Armenakan Partisi Ulusal Birlik Partisi Geçmişteki militan organizasyonlar ASALA Ermeni Soykırımı Adalet Komandoları Ermeni Devrimci Ordusu
İnsanlar	Düşünürler Haçatur Abovyan Mikael Nalbandyan Raffi Mıgırdiç Hrimyan Şahan Natali Kevork Acemyan Silva Kaputikyan Militanlar ve komutanlar Arabo Ağbyur Serob Kevork Çavuş Andranik Ozanyan Aram Manukyan Pastırmacıyan Karekin Efendi Garegin Njdeh Agop Agopyan Monte Melkonyan Movses Gorgisyan Vazgen Sarkisyan Jirair Sefilyan
Tarihi olaylar	Ermeni Ulusal Hareketi Serdarabad Muharebesi Şubat Ayaklanması Karabağ hareketi Karabağ Savaşı
Siyasî oluşumlar	Batı Ermenistan Yönetimi Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti Dağlık Ermenistan Cumhuriyeti Ermenistan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti