Memleket Hikâyeleri
 | |
| Yazar | Refik Halit Karay |
|---|---|
| Ülke | Osmanlı Devleti |
| Tür | Hikâye |
| Yayım | 1919 |
Memleket Hikâyeleri, Refik Halit Karay'ın 1919'da yayımlanmış hikâye kitabıdır. Kitabın 1947 yılında, Karay'ın gözden geçirerek eklemeler ve bazı değişiklikler yaptığı yeni baskısı yayımlanmıştır.
Kitabın Konusu
[değiştir | kaynağı değiştir]Genç yaşta sürgün edilen Refik Halit Karay, Memleket Hikâyeleri'nde, sürgün yıllarında (1913-1918) gezdiği Bursa, Sinop, Çorum, Ankara ve Bilecik'in coğrafyasını ve bu coğrafyanın insanlarını ele almıştır. Karay Anadolu'yu tasvir ederek toplumsal yaşamı aktarır; hikâyelerin çoğu Anadolu'daki kasaba ve köylerde geçer. Karay'ın bu hikâyelerde en çok işlediği kahramanlar bürokratlardır. Bürokratlar kötü çevre koşullarında mevcut bozukluklara ve ağır bürokrasi şartlarına karşı bir şeyler yapmaya çalışsalar da ortamın geri kalmışlığı onları sindirir ve iş yapmaz hâle getirir. Maupassant tarzında kaleme aldığı eserinde Karay, Anadolu'yu eleştirir fakat bu eleştiri küçümseme değildir.[1]
Kitaptaki hikâyelerden Şeftali Bahçeleri, Karay'ın en beğenilen ve üzerinde en çok çalışma yapılan hikâyesidir. Karay'ın özgün üslubunu yansıtma konusundaki tekilliği kadar içeriğiyle de çarpıcıdır. Memlekete hizmet aşkıyla Anadolu'ya gelen bir bürokratın zamanla ideallerinden vazgeçerek düzene teslim oluşunu anlatan Şeftali Bahçeleri, siyasetin değişmeyen doğasına dair tespitleriyle her dönem güncelliğini korumuştur.[2][3]
Kitaba dair yorumlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Fransızca da yayımlanan Memleket Hikâyeleri yazarın en beğenilen hikâye kitabıdır.[4] Nihad Sâmi Banarlı, eseri "Türk edebiyatında Anadolu'nun ilk hakiki hikâyeleri" olarak nitelemiştir.[5]
Karay, bu eseriyle Türk hikâyeciliğini İstanbul dışına çıkarma konusunda öncü olmuştur. Anadolu insanı, Refik Halit'in bu eseriyle ilk kez düzenli, sürekli ve bilinçli olarak aydın toplulukların edebiyatına girmiştir.[6] Yazar bir konuşmasında şöyle der:[7]
"Memleket Hikâyeleri, çığır açma bakımından bugünkü köy hikâyelerinin nüvesini teşkil eder. Ben Anadolu'yu bir köylü olarak değil, varlıklı bir şehir delikanlısı olarak gördüm ve anlattım."
Yedi Meşaleciler Topluluğu'nun kurucularından Sabri Esat Siyavuşgil bu durumu şu sözlerle özetlemişti: "(...) Çok eskiden büyük üstat Refik Halid'in Memleket Hikâyeleri'ni, salt bir güzel yazı okumak keyfi, katkısız bir edebî zevk için ezberlemiştim, şimdi onları yeniden okuyor ve her birinde, o edebî keyfin ötesinde, bambaşka hazineler keşfediyorum. Bana onlar, vatan Anadolu'nun yarım yüzyıl içinde değişen ve değişmeyen davranışlarına en keskin ışığı tutuyor. (...) Öyle sanıyorum ki, bu hikâyeleri okumadan Anadolu'yu anlamanın, anlamaya başlamanın imkânı yok."[8]
Hakkı Süha Gezgin ise Memleket Hikâyeleri'nin önemini şu sözlerle anlatır: "Refik Halid'in san'at prizmasından süzdüğü manzaralar, doğa ve kişiler altın suyuna batırılmış zincirler gibi kıvılcımlı bir parıltı ile göz alırlar. Şeftali Bahçeleri, Sarı Bal, Yatık Emine hikâyeleri, hikâyeye memleketin girişidir. Bunlarda, yazıldığı çağın manzarası, psikolojisi, mantığı, iç ve dış varlığı ile bütün memleket yaşar."
Diğer notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kitaptaki Yatık Emine hikâyesi 1974 yılında Ömer Kavur tarafından filme çekilmiştir.
- İnkılâp Yayınları 2019 yılında, 100. yılına özel olarak, Memleket Hikâyeleri'nin özel bir baskısını yayımlamıştır. Bu baskıda Osmanlıca ilk baskıdan taranmış sayfa görüntüleri bire bir Türkçe karşılığıyla yan yana sunulmaktadır. Böylece 10. baskıdan itibaren sadeleştirilmiş bir dille basılmakta olan Memleket Hikâyeleri'ni yazarının özgün Türkçesiyle okumak yeniden mümkün hâle gelmiştir.[9]
Kitaptaki hikâyeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Memleket Hikâyeleri'nin, 1919'daki Osmanlıca 1. basımında toplam 14 hikâye bulunmaktadır. Bu hikâyeler:
- Yatık Emine
- Şeftali Bahçeleri
- Koca Öküz
- Vehbi Efendi'nin Kuşkusu
- Sarı Bal
- Şaka
- Küs Ömer
- Boz Eşek
- Yatır
- Komşu Namusu
- Yılda Bir...
- Hakk-ı Sükût (Sus Payı)
- Kuvvete Karşı
- Cer Hocası
Karay, kitabın 2. baskısına, daha önce dergilerde yayımladığı 4 hikâyeyi daha almıştır. Bu hikâyeler:
- Garip Bir Hediye
- Bir Taarruz (Bir Saldırı)
- Ayşe'nin Talii (Ayşe'nin Yazgısı) (Karay'ın yayınlanmış ilk hikâyesidir.)
- Garaz (Garez)
Karay, bizzat gözden geçirdiği 1947 tarihli baskısında bazı hikâyelerde küçük değişiklikler de yapmıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Akıncı, s. 14.
- ^ Betül Yılmaz (26 Kasım 2020). "Refik Halid Karay'ın Şeftali Bahçeleri Üzerine İnceleme". Sanatla Art. 26 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Yıldız Ramazanoğlu (23 Temmuz 2015). "Refik Halit Karay'ın Şeftali Bahçeleri". Serbestiyet. 28 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Akıncı, Nesrin. "Bir Sürgün Entelektüeli: Refik Halid Karay'ın Eserlerine Yansıyan Toplum" (PDF). s. 5. 20 Nisan 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2017.
- ^ Nihad Sami, Banarlı (1971). "Refik Halid Karay 1888-1965". Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. Cilt 2. s. 1206.
Refik Halid türkçesinin, yine ilk devlerine ait, sıcak bir dille yazılan Memleket hikayeleri ise Türk edebiyatında Anadolunun ilk hakiki hikayeleridir.
- ^ Kudret, Cevdet (2004). Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman 2. İstanbul: Dünya Kitapları. ISBN 9789751028099.
- ^ Kudret 2004, s. 162.
- ^ Refik Halid Karay. Memleket Hikâyeleri (10. bas.). İnkılâp Yayınevi. s. 9.
- ^ "Memleket Hikayeleri (Osmanlıca - Türkçe)". İnkılâp Kitabevi. 30 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.