Menon
Meno (Antik Yunanca: Μένων, Ménōn), Platon tarafından MÖ 385 civarında yazılmış bir Sokratik diyalogdur, ancak olaylar MÖ 402 civarında geçmektedir. Diyalog, Sokrates ile Thessaly’den gelen bir ziyaretçi olan Meno’nun, erdemin (Antik Yunanca: ἀρετή, aretē) doğası üzerine tartışmasını konu edinir: Erdem öğretilebilir mi, pratikle mi kazanılır, yoksa doğuştan mı gelir? Diyalog, bilgi, öğrenme ve erdemin tanımı gibi temel felsefi soruları ele alır ve Meno Paradoksu ile anamnesis (hatırlama) teorisini tanıtır.
Genel bakış
[değiştir | kaynağı değiştir]Diyalog, Meno’nun Sokrates’e erdemin öğretilebilir olup olmadığını sormasıyla başlar. Sokrates, erdemin ne olduğunu bilmediğini ve bunu bilen birini de tanımadığını söyleyerek, öncelikle erdemin tanımlanması gerektiğini belirtir. Tartışma, Sokratik yöntemle ilerler; Meno’nun erdem tanımları yetersiz kalır ve bu, aporia (çıkmaz veya kafa karışıklığı) durumuna yol açar. Meno’nun ilk tanımları, erdemin evrensel özünü yakalayamaz ve bu, daha derin bir sorgulamayı gerektirir.
Diyalog, Meno Paradoksu ya da “Araştırma Paradoksu” olarak bilinen bir sorunu ortaya koyar; bu, bilinmeyen bir şeyin nasıl araştırılabileceğini sorgular. Sokrates, buna karşılık olarak anamnesis teorisini önerir: Ruh ölümsüzdür ve bedensiz bir haldeyken her şeyi bilmiştir; öğrenme, ruhun bedene gelmeden önce bildiği şeyleri hatırlama sürecidir. Sokrates, bu teoriyi, Meno’nun kölelerinden birine geometri sorusu sorarak pratikte gösterir.
Daha sonra, Sokrates ve Meno, erdemin öğretilebilir olup olmadığını hipotez yöntemiyle tartışır. Diyalogun sonunda, Anytus’un katılımıyla, erdemin bilgiye dayalı olup olmadığı ve sofistlerin bunu öğretip öğretemeyeceği sorgulanır. Sokrates, “doğru inanç” ile “bilgi” arasında bir ayrım yaparak, Meno problemini (bilginin doğru inançtan neden daha değerli olduğu sorusu) tanıtır.
Karakterler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sokrates: Diyaloğun ana figürü, diyalektik sorgulama yöntemiyle erdem ve bilgi doğasını araştıran filozof.
- Meno: Thessaly’den gelen genç, zengin bir aristokrat ve Gorgias’ın öğrencisi; erdem tartışmasını başlatır.
- Meno’nun Kölesi: Adı belirtilmeyen bir köle; Sokrates’in anamnesis teorisini göstermek için geometri probleminde sorguladığı kişi.
- Anytus: Atinalı bir politikacı; diyaloğa kısa süre katılır, sofistlere karşı çıkar ve daha sonra Sokrates’in yargılanmasında suçlayıcılardan biri olur.
Temalar ve yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]Erdemin tanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Meno, erdeme farklı roller için farklı tanımlar önerir: Erkek için erdem, şehir işlerini yönetmek, dostlarına yardım etmek, düşmanlarına zarar vermek ve kendine zarar gelmesini önlemektir; kadın için ise ev idaresi ve kocasına itaat etmektir. Sokrates, bu tanımları reddederek, tüm insanlar için ortak bir erdem tanımı olması gerektiğini savunur. özdenetim (Sophrosyne) ve adalet (dikaiosyne) gibi erdemlerin herkes için geçerli olduğunu belirtir.
Meno, erdemin “iyi şeyleri arzulama ve onları elde etme gücü” olduğunu öne sürer, ancak Sokrates, bu tanımın iyi ve kötüyü ayırt etme sorununu ortaya çıkardığını belirtir. Erdemin tek bir şey mi yoksa çoklu mu olduğu sorusu, diyalog boyunca çözümsüz kalır.
Meno paradoksu
[değiştir | kaynağı değiştir]Meno, şu soruyu sorarak bir paradoks ortaya koyar:
Sokrates, bilmediğin bir şeyi nasıl araştıracaksın? Araştırmanın konusu olarak neyi ortaya koyacaksın? Ve eğer aradığını bulursan, bilmediğin şeyin bu olduğunu nasıl anlayacaksın?
Sokrates, bu paradoksu şu şekilde özetler: İnsan, bildiği bir şeyi araştırmaz çünkü zaten biliyordur; bilmediği bir şeyi de araştırmaz çünkü neyi araştıracağını bilmez. Bu, Meno Paradoksu olarak bilinir ve öğrenmenin doğasını sorgular.
Anamnesis (Hatırlama) teorisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Sokrates, Meno Paradoksu’na yanıt olarak anamnesis teorisini öne sürer: Ruh ölümsüzdür ve bedene girmeden önce her şeyi öğrenmiştir; öğrenme, bu bilgilerin hatırlanmasıdır. Bunu göstermek için, Meno’nun kölesine, kenarı 2 fit olan bir karenin alanını iki katına çıkaracak kenar uzunluğunu bulması için sorular sorar. Köle, başlangıçta yanlış cevaplar verse de Sokrates’in yönlendirmesiyle doğru cevabı (orijinal karenin köşegeni) bulur. Sokrates, bu bilginin köleye öğretilmediğini, yalnızca hatırlatıldığını savunur.
Doğru inanç ve bilgi
[değiştir | kaynağı değiştir]Diyalogun sonunda, Sokrates, “doğru inanç” ile “bilgi” arasında bir ayrım yapar. Doğru inançlar faydalıdır ancak kararsızdır; bilgi ise “nedenin hesabı” (aitias logismos) ile sabitlenir, ki bu da anamnesis ile ilişkilendirilir. Bu ayrım, bilginin gerekçelendirilmiş doğru inanç olarak tanımlanmasının temelini oluşturur, ancak Myles Burnyeat gibi bazı akademisyenler, aitias logismosun gerekçelendirmeden ziyade pratik bir çözüm sürecine işaret ettiğini savunur.
Sokrates, erdemin bilgi değil, ilahi bir ilhamla geldiği sonucuna varır; bu ifade genellikle ironik olarak yorumlanır.
Diğer diyaloglarla karşılaştırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Meno’nun temaları, Platon’un diğer diyaloglarıyla, özellikle Protagoras ile örtüşür. Meno’da erdemin öğretilebilirliği açık bırakılırken, Protagoras’ta erdemin öğretilebileceği sonucuna varılır. Ayrıca, Meno’daki anamnesis teorisi bilgiyi ezeli hakikatlerle bağlarken, Protagoras bilgiyi daha dünyevi bir bağlama oturtur. Doğru inanç ve bilgi ayrımı, Theaetetus’ta daha derinlemesine ele alınır.
Felsefi önem
[değiştir | kaynağı değiştir]Meno, Batı felsefesinin temel taşlarından biridir ve şu kavramları tanıtmasıyla öne çıkar:
- Meno Paradoksu: Araştırma ve öğrenmenin olanaklarını sorgulayan bir problem; epistemoloji ve eğitim felsefesini etkilemiştir.
- Anamnesis Teorisi: Platon’unİdealar Teorisi’nin temel bir unsuru; bilginin doğuştan geldiğini ve içsel olarak keşfedilebileceğini öne sürer.
- Meno Problemi: Bilginin doğru inançtan neden daha değerli olduğu sorusu; modern epistemolojide gerekçelendirilmiş doğru inanç tartışmalarının öncüsüdür.
Diyalog, Sokratik yöntem’in kesin cevaplar üretmedeki sınırlarını ve Platon’un sofistlik eleştirisini de yansıtır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Platon, Meno, çev. Ahmet Cevizci, Platon: Bütün Eserler içinde, editör: John M. Cooper (Hakkı Hünler Yayınları, 1997).
- Burnyeat, Myles. “Sokrates ve Jüri: Platon’un Bilgi ve Doğru İnanç Ayrımındaki Paradokslar.” Proceedings of the Aristotelian Society 54 (1980): 173–206.
- Scott, Dominic. Platon’un Meno’su (Cambridge Üniversitesi Press, 2006).
Dış Bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Meno’nun tam metni, Project Gutenberg
- Vikisöz’de Platon’un Meno’sunun orijinal metni.
