Mihrap (tablo)

Mihrap

Sanatçı	Osman Hamdi Bey
Yıl	1901
Konum	kayıp

Osman Hamdi Bey'in Mihrab'ı yaparken esinlendiği düşünülen Jean-Léon Gérôme'un Tanagra isimli heykeli

Mihrap (Tekvin veya Yaratılış), Osman Hamdi Bey'in 1901 yılında yaptığı tablo. Son olarak Demirbank'ın arşivlerinde kayıtlı görünen tablo, kayıptır.

Kur'an (detay)

Osman Hamdi'nin eserleri hakkında araştırma yapan sanat tarihçisi Mustafa Cezar, Hamdi Bey'in esere ne ad taktığı o sırada tespit edilmemiş olduğundan tabloya Mihrap ismini vermiştir. Tablonun ilk kez 1901'de Berlin'de, ardından 1903'te Londra'da Kraliyet Akademisi'nin yaz sergisinde sergilendiği ve her iki sergi kataloğunda da adının La Genèse (Tekvin ya da Yaratılış) olarak yer aldığı sonradan tespit edilmiştir.

İçerik

Mihrab tablosunda yerde duran kutsal kitaplardan Zerdüştçülük dininin kitabı Avesta (detay)

Resim, duvarında çinili mihrap olan bir bina içini göstermektedir. Başı açık bir kadın motifler ve Kur'an'dan cümleler ile çevrelenmiş olan mihraba arkasını dönmüş olarak, büyük bir rahle üzerinde dimdik oturur vaziyette resmedilmiştir. Yerde ayaklarının altında ve çevresinde Doğu dinlerinden kutsal kitaplar bulunur. Besmele'yi hafif görmemizden ötürü bunların en azından birinin Kur'an olduğunu söyleyebiliyoruz.

Osman Hamdi bazı Doğu dinlerini bir kadının ayakları altında resmetmek istemiştir. Kadının sağ tarafında Avesta (Zerdüştçülük dininin kitabı), tespit edilemeyen bir kitap, üzerinde Buda olan bir Budizm kitabı bulunmaktadır. Kitâb-ı Mukaddes yoktur. Resmin hemen önünde yer alan buhurdandan ortama mistik bir hava veren dumanlar yayılır. Mihrabın yanında ise dev bir mum yer alır.

Resimde yer alan çinili mihrap, İstanbul'da Çinili Köşk’te bulunan (env. no: 136), 1907 yılında Konya Karaman İbrahim Bey İmaretinden müzeye getirilen, renkli sır tekniğindeki mihraptır. Resmin yapılış tarihi göz önüne alındığında Osman Hamdi'nin bu mihrabı İstanbul’a getirilişinden altı yıl önce görüp resmettiği anlaşılır.

Resimdeki kadının ressamın eşi Naile Hanım’ın gençlik hali olduğu iddia edilir. Kimine göre ise ressam, evde çalışan bir Ermeni kızı model edinmiştir.

Resimdeki kadının pozu, Jean-Léon Gérôme'un Tanagra isimli heykelinin pozuna benzediğinden Osman Hamdi’nin Mihrab’ı yaparken Tanagra'dan esinlendiği düşünülür.

Tartışmalar

Osman Hamdi Bey (1910)

Mihrap, yapılışından itibaren çok sayıda eleştiri ve saldırının hedefi olmuştur. Osman Hamdi Bey’in tüm resim kariyerinde en çok bu tablosunda toplumsal ahlak ve din açısından ‘dokunulmaz’ alanlara temas ettiği söylenmiştir. Osman Hamdi'ye “oryantalist” denmesinde en önemli sebebin Mihrap adlı eseri olduğu düşünülür çünkü eserde ayaklarının dibine dini içerikli kitapların düzensizce atılmış olduğu bir kadın tasvir edilmektedir. Kimi yorumlara göre tablo kadının statüsünün önemini vurgular, yere atılan dini içerikli kitaplar kadının özgürlüğünü engelleyen dinsel baskıları simgelemektedir Resimdeki kadının göğüs dekoltesiyle birlikte başının açık, sırtının da Kâbe'ye dönük olması, karşı tavrı belirginleştirdiği yönünde yorumlanır. Edhem Eldem'in yorumuna göre bu tablo Osman Hamdi'nin kadınlığı annelik olarak dinin, dogmanın üzerinde bir yere koyuşunu ifade eder.

Eserin sahibi

Çeşitli defalar el değiştiren tablo, müzayedeci Aret Portakal, Mesut Hakgülen, Çiğdem Simavi tarafından satın alındı. Bilinen sahibi Demirbank'tır ancak arşivlerinde yer almasına rağmen banka tasfiye edildikten sonra koleksiyonda tablo ortaya çıkmamıştır ve nerede olduğu bilinmemektedir.

Tabloyla ilgili birkaç varsayım vardır. Kimilerine göre tablo, zarara uğrama veya yok edilme tehlikesinden korunmak için saklanmıştır. Başka bir varsayım ise tablonun çoktan yok edildiğidir. Bazı muhafazakarların tehdit olarak algıladıkları bu tabloyu yok ettikleri düşünülmektedir.