Avesta
| Makale serilerinden |
 |
Avesta, Zerdüştlüğün kutsal yazıtlarının genel adıdır. Zerdüştî inancının temelini oluşturan, İran'ın eski dinlerinden birine ait bu metinler külliyatı, hem dini ayinlerin kılavuzu hem de Zerdüştî cemaatinin yaşam kurallarını belirleyen ana kaynaktır. Avesta'nın dili, Eski İran dillerinden olan ve kendine özgü bir dilbilgisine sahip Avesta dilidir.[1]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]"Avesta" kelimesinin kökeni hakkında farklı görüşler bulunmaktadır. En yaygın kabul gören görüşe göre, Orta Farsça'daki "abastāg" kelimesinden türemiştir ve "temel metin", "övgü" veya "emir" anlamına gelebilir. Diğer bir teori ise, "upa-stavaka" (övgü) veya "avi-stavaka" (bilgi) kelimelerinden geldiğini öne sürer.[2]
Tarihçe ve İçerik
[değiştir | kaynağı değiştir]Avesta'nın bugünkü şekli, yüzyıllar süren bir derleme ve aktarım sürecinin sonucudur. Zerdüşt'ün öğretilerinin başlangıçta sözlü olarak aktarıldığı, ancak daha sonra yazılı hale getirildiği düşünülmektedir. Tarihi kaynaklar, Sasani döneminde (M.S. 224-651) Avesta'nın sistemli bir şekilde derlendiğini ve standartlaştırıldığını göstermektedir. Bu dönemde I. Şâpûr ve II. Şâpûr gibi Sasani krallarının Avesta'nın korunmasına ve yayılmasına özel önem verdiği bilinmektedir.[3] Avesta, farklı bölümlerden oluşmaktadır ve her bölümün kendine özgü bir konusu ve önemi vardır: Yasna: Avesta'nın en önemli bölümüdür ve Gathaları içerir. Gathalar, bizzat Zerdüşt peygambere atfedilen ve Zerdüştîliğin temel felsefesini, etiğini ve teolojisini açıklayan 17 ilahi (ayet) veya şiirden oluşur. Bu ilahiler, Ahura Mazda'ya (Bilge Rab) övgüleri, iyi ve kötü arasındaki kozmik mücadeleyi, ahlaki seçimi ve eskatolojik temaları ele alır. Yasna, Zerdüştî ayinlerinde okunur ve kurban törenlerinin önemli bir parçasıdır.[4] Visparad: "Tüm Ustabaşlar" anlamına gelir ve Yasna'ya ek niteliğindedir. Çeşitli ayinlerde okunan ek duaları ve övgüleri içerir. Genellikle dini bayramlarda ve özel törenlerde kullanılır. Yasht: "Övgü İlahileri" anlamına gelir ve Zerdüştî inancındaki yazatalara (tapınılacak varlıklar, melekler veya ilahi varlıklar) adanmış ilahileri içerir. Her yazataya adanmış ayrı bir Yasht bulunur. Örneğin, Mithra'ya (sözleşme ve ışık tanrısı), Anahita'ya (su ve bereket tanrıçası) ve Hvar Khshaeta'ya (güneş tanrısı) ithaf edilmiş Yasht'lar vardır. Bu ilahiler, Zerdüştî panteonunun ve mitolojisinin önemli bir kısmını oluşturur.[5] Vendidad (Videvdad): "Develere Karşı Yasa" veya "İblislerden Arınma Yasası" anlamına gelir. Çoğunlukla ritüel saflık ve kirlilik konularını, iblisleri ve onlardan korunma yollarını ele alır. Zerdüştî rahipleri için pratik ve hijyenik kurallar içerir. Günümüz Zerdüştîlerinde bile bu bölümdeki bazı kurallar hala uygulanmaktadır. Khordeh Avesta (Küçük Avesta): Günlük dualar ve kısa ayinler için kullanılan daha küçük bir bölümdür. Zerdüştî cemaati tarafından yaygın olarak kullanılan duaları ve ilahileri içerir. Bu bölüm, sıradan Zerdüştîlerin ibadet pratiğinde merkezi bir rol oynar.
Dil (Avestaca)
[değiştir | kaynağı değiştir]Avesta'nın dili, Hint-İran kolunun Eski İran dilleri grubuna ait olan Avesta dilidir. Avestaca, hem dilbilgisi hem de sözvarlığı açısından Rigveda Sanskritçesi ile büyük benzerlikler gösterir, bu da Hint-İranlıların ortak bir kökenini işaret eder. Avesta metinleri iki farklı lehçede yazılmıştır: Gatha Avestacası (Yaşlı Avestaca): En eski ve en zorlayıcı metinleri, özellikle Gathaları içerir. Dilbilgisel yapısı daha arkaik ve karmaşıktır. Genç Avestaca: Yashtlar, Vendidad ve diğer bölümler bu lehçede yazılmıştır. Daha sonraki bir döneme ait olup dilbilgisel olarak daha basittir. Avestaca, Avesta alfabesi adı verilen özel bir alfabe ile yazılmıştır. Bu alfabe, Pehlevi alfabesinden türetilmiş olup sesli ve sessiz harfleri daha doğru bir şekilde temsil etmek üzere geliştirilmiştir.[6]
Yazma ve Korunma
[değiştir | kaynağı değiştir]Avesta'nın orijinal yazılı metinleri günümüze ulaşamamıştır. Metinler, İskender'in Pers İmparatorluğu'nu fethinden (MÖ 330) sonra büyük ölçüde kaybolmuştur. Ancak, Sasani İmparatorluğu döneminde, rahiplerin ve bilgili kişilerin hafızasında korunan sözlü gelenekler yeniden yazıya geçirilmiş ve derlenmiştir. Bu derlemeler, Zerdüştî rahiplerinin nesilden nesile aktardığı sözlü bilginin yazılı hale getirilmesinin bir sonucudur. Müslümanların İran'ı fethinden (M.S. 7. yüzyıl) sonra, Zerdüştî cemaati baskı altına girmiş ve Avesta'nın birçok parçası tekrar kaybolmuştur. Günümüzde mevcut olan Avesta, büyük bir metin külliyatının sadece bir kısmını oluşturmaktadır. Sasani dönemindeki Avesta'nın 21 nask (bölüm) veya kitap olduğu belirtilirken, bugünkü Avesta bunun sadece dörtte birini temsil etmektedir.[7]
Modern Çalışmalar ve Çeviriler
[değiştir | kaynağı değiştir]Avesta, Avrupa'da ilk olarak 18. yüzyılda Fransız araştırmacı Anquetil-Duperron tarafından tanıtılmıştır. Anquetil-Duperron, Hindistan'daki Parsi (Hindistan Zerdüştîleri) cemaatinden Avesta metinlerini ve onlarla ilgili yorumları öğrenerek Avrupa'ya getirmiş ve ilk çevirileri yapmıştır.[8] Günümüzde Avesta üzerine yapılan bilimsel çalışmalar, dilbilim, tarih, dinler tarihi ve antropoloji gibi birçok alanı kapsamaktadır. Birçok önemli çeviri ve yorum çalışması yapılmıştır: James Darmesteter: The Zend-Avesta (1883), hala temel referans kaynaklarından biridir. Karl F. Geldner: Avesta'nın bilimsel olarak standartlaştırılmış metin baskısını hazırlamıştır (Avesta: The Sacred Books of the Parsis, 1886-1896). Stanley Insler: Gathaların en saygın çevirilerinden birini yapmıştır (The Gāthās of Zarathustra, 1975). Helmut Humbach: Gathalar üzerine yaptığı dilbilimsel çalışmalar ve çeviriler önemlidir.
Önemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Avesta, sadece Zerdüştîliğin temelini oluşturmakla kalmaz, aynı zamanda Hint-Avrupa dil ailesi ve dinleri üzerine yapılan çalışmalarda da büyük bir öneme sahiptir. İran tarihi ve kültürü için de vazgeçilmez birincil bir kaynaktır. Zerdüştîliğin, İbrahimi dinler üzerindeki etkisi (özellikle Mesihçilik, kıyamet, cennet ve cehennem gibi kavramlar açısından) Avesta metinleri aracılığıyla incelenmektedir. Ayrıca, dualizm (iyi ve kötü arasındaki mücadele) gibi felsefi kavramların anlaşılması için de kilit bir metindir.[9]
Ayrıca Bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Boyce, Mary. Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices. Routledge, 2001, s. 1-2.
- ^ Hoffmann, Karl. "Avestan Language". Encyclopædia Iranica, Vol. III, Fasc. 1, 1987, s. 47-51.
- ^ Shaked, Shaul. "The Sasanians". The Cambridge History of Iran, Vol. 3(2), edited by Ehsan Yarshater, Cambridge University Press, 1983, s. 544-545.
- ^ Insler, Stanley. The Gāthās of Zarathustra. Brill, 1975, s. 1-10.
- ^ Darmesteter, James. The Zend-Avesta, Part II: The Sîrôzahs, Yashts, and Nyâis. Clarendon Press, 1883, s. ix-xii.
- ^ Saray, M. T. "Avestaca ve Zerdüştlük". Dini Araştırmalar, 1(1), 1998, s. 129-130.
- ^ Choksy, Jamsheed K. Purity and Pollution in Zoroastrianism: Triumph Over Evil. University of Texas Press, 1989, s. 21-23.
- ^ Duchesne-Guillemin, Jacques. "Avesta". Encyclopædia Iranica, Vol. III, Fasc. 1, 1987, s. 35-47.
- ^ Gnoli, Gherardo. Zoroaster's Time and Homeland: A Study on the Origins of Mazdaism and the Avesta. Istituto Universitario Orientale, 1980, s. 1-10.
