Moğol halkları
Moğol halkları, Moğolca ve ilgili dilleri konuşan Kuzey Asya ve Doğu Asya'da yaşayan etnik gruplardır. Moğol halkları, Moğolistan, Çin'in İç Moğolistan bölgesi, Rusya'nın Buryatya ve Kalmukya bölgeleri gibi çeşitli coğrafyalarda bulunur. Ayrıca, diğer bazı Moğol halkları da Afganistan ve Pakistan'da yaşamaktadır.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]"Moğol" terimi, tarihi olarak Cengiz Han'ın imparatorluk kurma sürecinde ilk kez belirgin bir kimlik olarak ortaya çıkmıştır. Moğol adının kökeni tam olarak bilinmemekle birlikte, Eski Türkçe ve Moğolca kökenlere sahip olduğu düşünülmektedir.[1]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Moğol halklarının tarihi, büyük ölçüde Moğol İmparatorluğu'nun kuruluşuyla başlamıştır. Cengiz Han'ın liderliğinde, Moğollar 13. yüzyılda Asya ve Avrupa'nın büyük bir bölümünü fethederek tarihin en büyük kara imparatorluklarından birini kurdular. Cengiz Han'ın torunları arasında imparatorluk çeşitli hanlıklara bölünerek, Altın Orda, Çağatay Hanlığı, İlhanlılar ve Yuan Hanedanı gibi devletlere ayrıldı.[2]
Moğol İmparatorluğu Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]Moğol İmparatorluğu'nun dağılmasının ardından, Moğol halkları çeşitli devletlerin ve imparatorlukların egemenliği altına girmiştir. Moğolistan 20. yüzyılın başında bağımsız bir devlet haline gelirken, birçok Moğol halkı Çin, Rusya ve diğer ülkelerin sınırları içinde kaldı.[3]
Dil ve Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Moğol halkları, Moğol dilleri olarak bilinen dil ailesine ait çeşitli dilleri konuşurlar. Bu dillerin en yaygın olanı, Moğolistan'ın resmi dili olan Khalkha Moğolcasıdır. Buryatça, Kalmukça ve Donşianca gibi diğer Moğol dilleri, Moğol diasporasının bulunduğu farklı bölgelerde konuşulmaktadır.[4]
Moğol kültürü, tarihsel olarak göçebe yaşam tarzı, şamanizm, Budizm ve atalar kültü gibi unsurlarla şekillenmiştir. Geleneksel Moğol müziği, morin khuur (at başlı kemençe) gibi enstrümanları içerir ve höömey olarak bilinen boğaz şarkıcılığı Moğol müziğinin ayırt edici bir özelliğidir.[3]
Moğol Halklarının Dağılımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Moğol halklarının nüfus dağılımı ve yaşadıkları bölgeler aşağıdaki gibidir:
- Moğollar: Moğolistan ve Çin'in İç Moğolistan bölgesinde yoğunlaşmıştır.
- Buryatlar: Rusya'nın Buryatya bölgesinde yaşarlar.
- Kalmuklar: Rusya'nın Kalmukya bölgesinde yer alırlar ve Avrupa'da yaşayan tek Budist etnik grup olarak bilinirler.[5]
- Donşianlar: Çin'in Gansu ve Qinghai bölgelerinde yaşarlar.
- Hazaralar: Afganistan'ın dağlık bölgelerinde yaşayan Moğol kökenli bir halktır. Dil olarak Dari Farsçası konuşsalar da Moğol kökenli oldukları bilinmektedir.[6]
- Yugurlar: Çin'in Sunan Yugur Özerk Bölgesinde yaşayan etnik grup olarak bilinirler
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]Moğol halkları arasında yaygın olan dinler arasında Budizm (özellikle Tibet Budizmi) ve Şamanizm bulunmaktadır. Budizm, 16. yüzyılda Moğol topraklarına girmiş ve özellikle Moğolistan'da ve Buryatlar arasında yaygın bir şekilde kabul görmüştür. Bunun yanı sıra, bazı Moğol grupları, İslam'ı benimsemiştir. Örneğin, Hazaralar Şii Müslüman'dır ve Donşianlar ise Sünni Müslüman'dır.[4]
Moğol Halklarının Kültürel Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]Moğol halkları, Moğol İmparatorluğu'nun mirasçıları olarak zengin bir kültürel geçmişe sahiptir. Geleneksel Moğol çadırı (ger) ve atçılık kültürü, Moğol halklarının günlük yaşamının önemli unsurlarıdır. Ayrıca, Moğol sanatı, özellikle minyatür sanatı ve taş oymacılığı ile de tanınmaktadır.[1]
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Kahn, Paul. "The Secret History of the Mongols: The Life and Times of Chinggis Khan." Cheng & Tsui Company, 2005.
- ^ Rossabi, Morris. "Khublai Khan: His Life and Times." University of California Press, 1988.
- ^ a b Bawden, Charles. "The Modern History of Mongolia." Kegan Paul International, 2004.
- ^ a b Janhunen, Juha. "The Mongolic Languages." Routledge, 2006.
- ^ Golden, Peter B. "An Introduction to the History of the Turkic Peoples." Otto Harrassowitz Verlag, 1998.
- ^ Harris, Rachel. "The Making of Hazarajat." International Journal of Middle Eastern Studies, 2010.