İdrîsî
Ebû Abdullah Muhammed bin Muhammed Şerif el-İdrîsî أبو عبد الله محمد الإدريسي | |
|---|---|
.jpg) El İdrisi'nin İspanya'daki heykeli | |
| Doğum | 1100 Septe |
| Ölüm | 1166 Palermo, Sicilya |
| Meslek | Coğrafyacı |
Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed Şerif el-İdrîsî, kısaca El İdrisi (Arapça; أبو عبد الله محمد الإدريسي ; Latince: Dreses; 1100–1165) Sicilya Kralı II. Roger'in hizmetinde bulunmuş Arap[1] gezgin, haritacı ve coğrafyacıydı.
Coğrafya ve haritacılık alanında kaleme aldığı eserlerle hem İslam dünyasının bilgi birikimine katkı sağlamış, hem de bu bilgilerin Avrupa'ya aktarılmasında önemli rol oynamıştır. Genç yaşta İspanya, Portekiz, Fransa, İngiltere, Kuzey Afrika ve Anadolu'yu gezmiş, topladığı verilerle kapsamlı bir coğrafi bilgi ağı oluşturmuştur. Yaklaşık 1145'te Sicilya Norman Kralı II. Roger'in hizmetine girmiş ve yaşamının geri kalanını Palermo'daki sarayda geçirmiştir. Kralın isteği üzerine, mevcut haritaların yetersizliğini gidermek amacıyla gümüşten bir yer küresi yapmış ve başyapıtı olan Nüzhet el-Müştâk (diğer adıyla Kitab el-Rucerî, Latince: Tabula Rogeriana, Roger'in Kitabı) adlı eserini hazırlamıştır.[2] Bu eseri, Orta Çağ coğrafyasının en önemli ve kapsamlı kaynaklarından biri olarak kabul edilir. Bununla birlikte, eser üzerine çeşitli çeviriler ve çalışmalar yapılmıştır.[3]
Tabula Rogeriana
[değiştir | kaynağı değiştir]Eserde yer verilen haritalar incelendiğinde, Dünya'nın ekvatordan kuzeye doğru 7 iklim kuşağı ve bunları dik olarak kesen 10 boylam çizgisiyle 70 parçaya bölündüğü görülür. Her parçanın kapsadığı ülkelerin coğrafi özellikleri, madenleri, bölgede yaşayan hayvanları ve yetişen bitkileri, yolları ve ülkelere dair diğer özellikler ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Özellikle Akdeniz Bölgesi ve Balkanlar hakkında verilen bilgiler oldukça önemlidir.[4][5]
İdrisi'nin dünya haritasının üst bölümünde Afrika, alt bölümünde ise İngiltere ve İskandinavya bulunmaktadır. Bu yerleşim dönemin birçok Arap kartografının yarattığı haritalarda bulunmaktadır. Haritanın ortasında ise Müslüman inanışına uygun olarak Mekke yer almaktadır.[6]
Bugün Tabula Rogeriana'nın günümüze ulaşan on el yazması nüshası bulunuyor. Bunlardan beşi tam metni içerirken, sekizinde haritalar yer almaktadır.[7] Bu nüshaların ikisi Fransa Millî Kütüphanesi'nde bulunuyor; en eskisi yaklaşık 1325 yılına tarihleniyor (MS Arabe 2221). Bir başka kopya ise 1553'te Kahire’de hazırlanmış olup, günümüzde Oxford’daki Bodleian Kütüphanesi’nde saklanıyor (Mss. Pococke 375). Bu nüsha 1692 yılında edinilmiştir.[8] Eserin dünya haritası ve yetmiş bölgesel haritanın tamamını içeren en eksiksiz nüshası ise İstanbul’da korunuyor.[9]
Önemli eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Nüzhetü'l-Müştâk fi İhtirâkı'l-Âfâk
- Ünsü'l-Mühec ve Ravzü'l-Ferec
- El-Câmi' li-Şıfâtı Eştâti'n-Nebât ve Durûbi Envâci'l-Müfredât Mine'l-Eşcâr Ve's-Simâr Ve'l-Hasâ'is
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- BNF (Bibliothèque Nationale de France)28 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. type "Arabe 2221" in the box "Cote", then hit "chercher", then "Images" for images of the manuscript of al-Idrisi
- Profile at IslamOnline
- Britannica8 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. {{|url=https://web.archive.org/web/20080108095912/http://www.britannica.com/eb/article-9042038?query=al-idrisi&ct= |tarih=8 Ocak 2008 }}
- Online exhibition9 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. {{|url=https://web.archive.org/web/20110609174228/http://classes.bnf.fr/idrisi/index.htm |tarih=9 Haziran 2011 }}, Bibliothèque nationale de France (Fransızca)
- Idrisi's world map, Kongre Kütüphanesi. Konrad Miller's 1927 consolidation and transliteration, with high-resolution zoom browser.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Fuat Sezgin, İslâm'da Bilim ve Teknik, Türkiye Bilimler Akademisi ve T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Ortak yay., Ankara 2007, Cilt 3, Sayfa 3–30.
- Şaban Döğen, Müslüman İlim Öncüleri Ansiklopedisi, sayfa 215–217.
- Colin A.Ronan, Bilim Tarihi, Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi, Tübitak yay., Akademik dizi-1, Çeviri: Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu, Prof. Dr. Feza Günergun, İst., 2003, sayfa 255–259.
- Bayram Ali Çetinkaya, İslâm Bilginlerinin Bilim Dünyasına Kazandırdıklarından Kesitler II.
- Abū ʿAbd-Allāh Moḥammad Edrīsī, Nozhat al-moštāq fī eḵterāq al-āfāq, yayınlayan, Enrico Cerulli et al, Opus Geographicum, 6 cilt, Naples, 1970-76.
- Abū ʿAbd-Allāh Moḥammad Edrīsī, Nozhat al-moštāq fī eḵterāq al-āfāq, çeviren, P. A. Jaubert as Géographie d'Edrisi, 2 cilt, Paris, 1836-40.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Muhammad al-Idrisi | Geographer, Maps, & Biography | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 2 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2025.
- ^ Hüseyin Gazi Topdemir, İdrîsî TÜBİTAK Popüler Bilim Dergileri e-arşiv.
- ^ "İDRÎSÎ, Şerîf". TDV İslâm Ansiklopedisi. 14 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2025.
- ^ Sevim Tekeli, Esin Kahya, Melek Dosay, Remzi Demir, Hüseyin Gazi Topdemir, Yavuz Unat, Ayten Koç Aydın, Bilim Tarihine Girişi, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2015, s. 157.
- ^ Bozdoğan, E. A. (2019). İdrîsî'nin Nüzhetü'l-Müştâk Fi'ĥtirâķı'l-Afâķ adlı eserinin Batı literatürüne göre değerlendirilmesi 11 Mart 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Yüksek lisans tezi, Çankırı Karatekin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). Türk Tarih Kurumu.
- ^ B. Hipps, 2015, “The Book of Roger”, s. 9.
- ^ Ahmad, 1992, pp. 156–161.
- ^ The Book of Roger 23 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi, BBC Online.
- ^ Bacharach, 2006, p. 140.
