Seydi Ali Reis
| Seydi Ali Reis | |
|---|---|
| Lakabı | Galatalı |
| Doğum | 1498 Galata, İstanbul |
| Ölüm | 28 Aralık 1562 İstanbul |
| Bağlılığı |  Osmanlı İmparatorluğu |
| Branşı | Osmanlı donanması |
| Hizmet yılları | 1560'ta son buldu |
| Rütbesi | Amiral |
| Komutası | 4. Hint Seferi |
| Çatışma/savaşları | Rodos Seferi |
| Ailesi | |
| Babası | Hüseyin Ağa |
| Sonraki işi | Şehzade danışmanlığı |
Seydi Ali Reis; 1498-1562 tarihlerinde yaşayıp Mısır Kapudanlığı da yapmış olan Türk amirali. Coğrafya, matematik, astronomi bilgini.
Aynı zamanda da bir divan şairi olan Seydi Ali Reis, şiirlerinde Türkçe ile beraber Çağatayca da kullanmıştır.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Sinoplu denizci bir ailenin oğlu olarak 1498'de, Galata İstanbul'da doğdu. Dedesi, Fatih Sultan Mehmet zamanında tersane kethüdalığında görev yapmıştır. Babası Hüseyin Ağa ise kendi zamanında Darüssınaa Kethüdalığı'nda bulunmuştu. Kendisi de tersanede reis olarak çalışmakla birlikte devrin hükümdarının Akdeniz'e olan ilgisi münasebetiyle birçok sefere çıkma şansı yakaladı.
Seydi Ali Reis, tersane kethüdası olduğundan dönemindeki diğer denizcilerin aksine merkeze bağlıydı ve bu sebepten ötürü bir deniz harekâtında bağımsız olarak kumandanlık yapmadı. İlk kez 1522'de Kanuni Sultan Süleyman'ın yönetimindeki Rodos Seferi'ne daha sonra Akdeniz'de cereyan eden birçok deniz savaşına Barbaros Hayreddin Paşa, Sinan Paşa ve Turgut Reis gibi ünlü kumandanın yanında katıldı ve Akdeniz coğrafyasını çok iyi öğrendi. 1538'deki Preveze Deniz Muharebesi'nde Osmanlı donanmasının sol kanadına kumanda ederek büyük yararlıklar gösterdi ve bu savaştan sonra büyük ün kazandı. 1551'deki Trablus Seferi'nde, Kaptan-ı Derya Sinan Paşa ve Turgut Reis'in emrinde bulundu.
Kanuni Sultan Süleyman tarafından, Portekiz Donanması ile girdiği deniz savaşını kaybeden Murat Reis'in yerine Hint Kaptanlığı'na atandı ve Basra'daki donanmayı Süveyş'e getirmekle görevlendirildi.
Bu olay onun yaşamının da dönüm noktası oldu. 15 parça kadırgadan oluşan donanmanın bakımını yaptırarak uygun deniz mevsimi için beş ay bekledi ve akabinde de donanması ile 2 Temmuz 1554'te Basra'dan ayrıldı. Basra'dan ayrıldığından beri ilk bir ay boyunca körfezdeki Osmanlı sancaklarına uğradı. 9 Ağustos'ta Horfakan şehri açılarında 25 parçalık Portekiz Donanması'yla Hürmüz Deniz Muharrebesi'ne girişti ve galip ayrıldı. 25 Ağustos'ta ise Maskat yakınlarında bu sefer takviye almış 34 parçalık aynı Portekiz Donanması'nın Maskat Deniz Muharebesi olarak adlandırılan saldırısına uğradı. Güney Arap Yarımadası sahillerinde dağların denize dik uzanmasından faydalanarak sıkıştırılan Portekiz Donanması'nın yedi gemisi batırıldı, Osmanlı Donanması'nın da beş gemisi battı.
Umman açıklarındayken fil tufanı (Tufan-ı Fil) denilen mevsimlik bir fırtına çıktı. Çıkan fırtına yüzünden Seydi Ali Reis, kalan dokuz kadırgalık donanmanın kontrolünü kaybetti. Fırtınaya kapılan, günlerce denizde çalkalanan gemiler doğuya doğru sürüklenerek, 10 gün sonra Hint kıyılarına ulaştı. Peşinde 87 parçalık Portekiz donanması olduğunu öğrenen Seydi Ali Reis, Surat'a sığındı. Bunun üzerine Surat Kuşatması yaşandı ancak Portekiz donanması başarılı olamayınca geri çekildi. Harap gemilerle Süveyş'e varmanın imkânsız olduğundan, kalan gemileri satan Seydi Ali Reis İstanbul'a karadan dönmeye karar verdi. 1555 ve 1556 senesi boyunca Hindistan'daki birçok Müslüman devlete uğrayan Seydi Ali Reis, Kanuni Sultan Süleyman'ın Amirali olması sebebiyle çok hoş karşılandı ve kendisine İstanbul'a götürmesi için çeşitli hükümdarlardan 18 name verildi. Başından geçen vakaları anlattığı eserini Osmanlı kağanı Kanuni Sultan Süleyman'a Hindistan ve Türkistan'da verilen nameler ile birlikte 1557 yılında sunmuştur.
Sefer sonrası hayatı ve ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Seydi Ali Reis 1557 Mayıs ayı başlarında İstanbul'a vardı ve Edirne'de bulunan hükümdarın yanına gitti. Süveyş Donanması'nın uğradığı kayıptan dolayı padişahtan af diledi. Kitabını ve nameleri sunduktan sonra Ali Reis, mahvolmuş bir donanmanın sorumlusu olmakla beraber, başına gelenler olağanüstü olaylar kabul edilerek suçlu görülmedi. Önce müteferrika yapıldı sonra da Diyarbakır tımar defterine tayin edildi. Bir süre şehzade Selim'in hizmetinde çalıştı, 1560'ta Galata Hassa gemi reislerinden biri oldu. 1562 yılında İstanbul'da öldü.
Katıldığı deniz seferleri ve seferdeki görevleri
[değiştir | kaynağı değiştir]| Adı | Tarih | Görevi | Savaşın akıbeti |
|---|---|---|---|
| Rodos Seferi | 1522 | Kethüda | .svg){kind=small} Osmanlı zaferi
|
| Preveze Deniz Muharebesi | 1538 | Sol kanat komutanı | Osmanlı zaferi
|
| Trablus Seferi | 1551 | Bilinmiyor | Osmanlı zaferi
|
| Hürmüz Deniz Muharrebesi | 1554 | Donanma komutanı | Osmanlı zaferi
|
| Maskat Deniz Muharebesi | 1554 | Donanma komutanı | Osmanlı zaferi
|
| Surat Kuşatması | 1554 | Donanma komutanı | Osmanlı zaferi
|
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Mir'atü'l-Memalik
- Kitab-ı Muhit
- Mir'at-ı Kainat
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ak, Mahmut (2009). "Seydi Ali Reis". TDV İslam Ansiklopedisi. 27 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Seydi Ali Reis. Bölüm I. ISBN 9789751611888.
