Muhammed bin Abdülvehhâb
Muhammed bin Abdülvehhab | |
|---|---|
 محمد بن عبد الوهاب | |
| Doğum | 1703 Yemame, Uyeyne, Necid |
| Ölüm | 1792 (88-89 yaşlarında) Diriye Emirliği |
| Din | İslam (Selefilik) |
| Çocuk(lar) | 7 |
| Makale serilerinden |
Muhammed bin Abdülvehhâb (Arapça: محمد بن عبد الوهاب), (Yemame, 1703 - Yemame, 1792), Vehhabîlik'in kurucusu olduğu düşünülmekle birlikte, Vehhabilik İslami bir tümel kategori değildir. Selefi ekolünün ünlü âlimlerinden ve Diriye Emirliği'nin iki kurucusundan biridir.[1]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]1703 yılında Necid bölgesi'nde Diriye civarlarında doğmuştur. Tam olarak nerede doğduğu bilinmemekle birlikte, Diriye çevreleri[2] (Necid bölgesinde Yemame'de bir kasabadır) (günümüzde El Kasım Bölgesi) olduğu sanılmaktadır. Muhammed bin Abdülvehhâb, babası İmam Abdülvehhâb bin Süleyman'ın gözetiminde küçük yaşta Kur'an'ı okudu, ilme ve fıkha yöneldi. Bu yönelişinin ve eğitimlerinin ardından Medine'ye gitmiştir. Medine uleması ile bir araya gelmiştir. Burada da bir müddet kalmış ve döneminde meşhur iki alimden istifade etmiştir. Muhtemelen bu iki alimin dışında, tarihsel kaynağın yeterli olmadığı imamlar'dan da dersler tahsil etmiştir.[3]
Muhammed bin Abdülvahhâb, ilim talebi için bilahare günümüz Irak tarafına yönelip Basra'ya geldi. Buradaki ulema ile birlikte oldu. İlk davetçiliği de yine Basra'da başlamıştır. Irak müslümanlarına gerekli olanın, dinlerini "dolaylı olmadan, doğrudan" Kur'an ve sünnetten öğrenmeleri olduğunu söylemiştir. Bu hususta oradaki ulema ile münakaşa, müzakere ve münazaralarda bulundu. Basra'daki ulemanın bazıları ona karşı ayaklanınca bir takım işkencelere maruz kaldı. Bu sebepten ötürü Basra'dan ayrıldı, niyeti Şam bölgesine gitmekti. Lakin yeterli maddi imkânı olmadığından bunu gerçekleştiremedi. Basra'dan çıkıp Zubeyr'e, oradan da İhsa'ya geçmiştir. Burada da ulema ile birlikte oldu ve kelâma dair bazı meselelerde müzakerelerde bulundu. Daha sonrasında Hureymila beldesine yöneldi. Buraya yerleşip, babası hicri takvime göre 1153 yılında ve miladi olarak 1740 yılında ölene kadar ilim, tedrisat ve ekol davetleri ile meşgul olmayı sürdürmüştür. Muhammed b. Abdülvehhâb, Necid'e vardıktan sonra bir âlim olarak görev alması beklenirken babasının 1153'te (1740) ölümünün ardından şirk olarak gördüğü bazı dinî uygulamalara karşı ıslahat hareketi başlattı. Ancak ciddi bir muhalefetle karşılaştı. Muhaliflerinin şiddete başvurmaları ve suikast teşebbüslerinden sonra Hureymilâ'dan ayrılarak Uyeyne'ye döndü. Burada daha önceden tanıdığı Emîr Osman bin Muammer tarafından iyi karşılandı ve fikirlerinin yayılması için siyasî destek gördü. Bu dönemde fikirlerini yaymakla kalmayıp Cübeyle'de Müseylimetülkezzâb taraftarlarına karşı yapılan savaşta şehid düşen bazı sahâbîlerin kabirlerini yıktırması sert tepkilere yol açtı. Lahsâ'nın güçlü kabilelerinden Benî Hâlid şeyhi Uyeyne emîrine Muhammed b. Abdülvehhâb'ı öldürmesi veya sürgüne göndermesi konusunda baskı yapmaya başladı. Bunun üzerine Muhammed b. Abdülvehhâb 1158'de (1745) Suûd ailesinin yönetimindeki Diriye'ye gitmek zorunda kaldı.
Diriye'ye yerleşmesi Muhammed b. Abdülvehhâb'ın hayatında bir dönüm noktası oldu. Suûd ailesi kendisine sahip çıktı ve fikirlerinin yayılmasına destek verdi. Bu destek, Muhammed b. Suûd ile oğlu ve halefi Abdülazîz dönemlerinde de devam etti. Bu dönem, Vehhâbî hareketinin geleceği ve etkinliği bakımından en önemli devre olarak görülmektedir. Muhammed b. Abdülvehhâb dinî muhaliflerini, müşrik diye adlandırdığından, taraftarları bunlara karşı cihad başlattı. Vehhâbîlik hareketi, yaklaşık otuz yıl süren yavaş ve düzensiz bir yayılma döneminin ardından Suûd ailesinin Necid'in tamamına hâkim olmasıyla büyük bir ivme kazandı.[3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "wahabism". 30 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2011.
- ^ Uyeyne 17 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b "MUHAMMED b. ABDÜLVEHHÂB". MUSTAFA ÖZ - MICHAEL COOK. TDV İslam Ansiklopedisi. 5 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
