Kelâm

Kelâm ya da İlm-i Kelâm (Arapça: عِلْمُ الْكَلَام); İslâm dininin akaid konularını irdeleyen ve tarihî olarak bu çerçevede gelişen dinî-felsefî teorilerle ilgilenen ilim dalı. Bu anlamda kelâm, imanla ilgili konu ve sorulara izâh ve ispat getirme amacıyla geliştirilen teolojik felsefenin adıdır.

İtikadî mezhep imamlarına göre kelâm ilmi metotları farklılık gösterdiği gibi konulara getirilen açıklamalar ve sorulara verilen cevaplar da farklılık göstermektedir.

Tarihçe

Başlangıçta fıkıh içerisinde mütalaa edilen kelâm, daha sonra ilm-i tevhid olarak adlandırılmıştır. Fıkıh; amelî (ibadetle ilgili) meseleler üzerinde, kelâm ise itikadî meseleler üzerinde yoğunlaşmıştır.

Muhammed peygamberin zamanında nispeten dar ve aksiyona dayalı islâm toplumunda fazlaca dini-felsefi tartışma görülmez. Örneğin hicrî birinci yüzyılın son çeyreğinde kader konusu bir inanç konusu olarak ele alınarak tartışılmaya başlanmıştır.

Başlangıç itibarıyla Kelâm, imanın esası olan Allah'a iman, Allah'ın sıfatları ile ilgilenmişse de, özellikle Gazzâlî'den sonra bütün imanî meseleleri kapsayacak genişlikte değerlendirilmeye başlanmıştır. Burada Gazzâlî'nin Yunan felsefesinin tesirlerine karşı aldığı tavır, önemli bir parametre olarak gözükmektedir. Mu'tezile mezhebi kelamcıları akılcı-nakilci tartışmalarında aklı esas alan yaklaşımları ile öne çıkmışlardır. Sünni itikad mezheb imamlarından Ebü'l Hasan Eş'arî ile İmâm Mâtürîdî Sünni kelam ilminin kurucularından sayılır; akıl ve nakili birlikte kullanır.

Eleştiriler

Tarihte kelam tartışmalarında taraflar sıklıkla birbirlerini dinden çıkmış mürted veya sapkın olarak nitelendirmişlerdir. Birçok sufi ve İslam alimi bu tartışmalara girmeyi de sapkınlık olarak değerlendirmiş ve kendi müridlerine yasaklamışlardır.

Konuları

Kelamcılar inancı ilgilendiren birçok sorular sormuşlar veya sorulan sorulara akli cevaplar aramışlardır.

Allah'ın zat ve sıfatları nelerdir, bu sıfatlar zâtından ayrı mıdır yoksa aynısı mıdır? Bu sıfatlar ezeli ve ebedi midirler, yoksa hadis (yani sonradan olma, yaratılmış) mıdırlar?
Mârifet: Allah ve O'nun sıfatları, fiilleri, isimleri ve tecellileri hakkında mânevî tecrübeyle doğrudan elde edilen bilgi anlamında bir tasavvuf terimi.
Rü'yetullah: Müminlerin âhirette Allah'ı görmesi anlamında bir kelâm terimi.
Kur'an mahlûk (yaratık) mudur yoksa mahluk değil midir? Kur'an Allah'ın sözü ise bu söz Allah'ın zatı ile birlikte ezelden beri var mı idi, yoksa sonradan mı konuşulmuştur?
Kazâ ve kader konusu, kader karşısında insanın irade ve sorumluluğu nedir?
Nübüvvet (peygamberlik): Allah ile insanlar arasında dünya ve âhiretle ilgili ihtiyaçlarının giderilmesi amacıyla yapılan elçilik görevi.
Mûcize ve keramet hak mıdır ve gerçek midir?
Büyük günahlar'ın neler olduğu ve büyük günah işleyenin durumun ne olduğu, büyük günah işleyenin imanı azalır mı azalmaz mı, dinden çıkıp irtidad mı etmiş olur, yoksa çıkmaz da fâsık mı olur? Gibi konular.
İmâmet, (halifelik hakkı ile ilgili Şii-Sünni tartışmasının inanç boyutu)
Hidâyet, hidayet Kur'anda belirtildiği gibi Allah tarafından verilen ve alınan bir şey midir, değil midir?
Doğru ve yanlışın tanımı, bir şey yanlış ve kötü olduğu için mi günah olur, yoksa bir şeyi kötü yapan o şeyin Allah tarafından yasaklanması mıdır?
İman'ın sabit mi yoksa artan ya da eksilebilen bir kavram mı olduğu, iman-amel münahasebeti (âmelin imandan bir parça olup olmadığı) tartışmaları.
Ruh'un mâhiyeti gibi konularda tartışma ve görüşler geliştirmişlerdir.
Cennet-Cehennem Şu anda yaratılmış mıdır? Oraya gidecekler orada ebedi olarak kalacak mıdır? Tartışmaları.

Mezhepler

Kelam tartışmalarında ortaya çıkan itikadi mezhepler'in bazıları:

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

[1] Akılcı-nakilci tartışmaları çerçevesinde Türk Müslümanlığı