Muhtâcoğulları

Al-i Muhtâc (Farsça: آل محتاج ) veya Muhtecidler (ayrıca Çağaniler olarak da bilinir) küçük Çağaniyan prensliğinin İranlı veya İranlaşmış Arap yönetici ailesidir. 10. ve 11. yüzyılın başlarında hüküm sürdüler.

Erken tarih

Muhtâcoğullarının kökeni bilinmemektedir; modern tarihçiler bu ismi, onların varsayılan ataları olan Muhtâc'a atfen vermişlerdir. Bunlar, Orta Çağ'ın başlarında Çağaniyan'ı yöneten Çağani Hudalar'ın soyundan gelmiş olabilirler; bir diğer olasılık ise atalarının bölgeye göç eden ve İranlılaşan Araplar olmasıdır. Her halükarda, 10. yüzyılın başlarında Çağaniyan, Buhara'daki Sâmânîlerin vasalı haline gelmiştir.

Ebû Bekir Muhammed

Kaynakların kesin olarak tanıdığı ilk hükümdar Ebû Bekir Muhammed bin Muzaffer bin Muhtâc’tır. Sâmânîler zamanında Fergana valisiydi. 929 yılında Sâmânî emiri II. Nasr kardeşleri tarafından geçici olarak iktidardan uzaklaştırıldığında, Muhammed ona sadık kalmıştır. Sonuç olarak Nasr kendini toparlamayı başardığında Muhammed'i Belh valiliğiyle ödüllendirdi ve daha sonra 933'te onu Horasan valisi yaptı. Muhammed, Horasan valisi olduğu dönemde Kuzey İran'da çeşitli Deylemli gruplarla savaşmıştır. 939 yılında hastalanarak görevinden alınmış; 941 yılında vefat etmiştir.

Ebû Ali Çağani

Ana madde: Ebû Ali Çağani

Ebû Ali Ahmed Çağan, Muhtâcoğulları hükümdarlarının en önde geleniydi. 939'da babasının yerine geçti ve kuzey İran'da bir Samani varlığını sürdürmek için hararetle savaştı, orada güneybatı İran'ı ele geçirmiş olan Deylemli memurları olan Büveyhîlerin yükselişini durdurmaya çalıştı. Samani emiri I. Nuh'un gözünden düşmüş ve Horasan valiliğinden uzaklaştırılmıştır. Bunu kabul etmeyi reddederek isyan etmiş ve Buhara'ya başka bir Samani yerleştirmiş, ancak sonunda Nuh, Buhara'yı geri almıştır. Buna rağmen Ebû Ali'yi yenememiş ve sonunda onun Çağaniyan'daki yönetimini korumasına izin vermiştir. 952 yılında Ebû Ali ikinci kez Horasan valisi olarak atandı, ancak bir yıl sonra tekrar görevden alınmıştır. Büveyhîlere kaçmış ve 955 yılında ölmüştür.

Sonraki tarih

Ebû Ali'den sonra gelen Muhtâcoğulları hükümdarları iyi kaydedilmemiştir. Ebû'l Muzaffer (d.?) Muhammed, 10. yüzyılın sonlarına doğru Çağaniyan'ın hükümdarıydı. Türk generali Faik'in müttefikiydi ve birlikte Ebû'l Muzaffer'in akrabası olan ve Çağaniyan'ın önceki hükümdarı olan veya orada iktidarı gasp eden Ebu'l-Hasan Tahir b. Fazl b. Muhammed'e karşı savaşmışlardır. Tahir'in ordusu 991 yılında Belh'e yürüdü ancak çıkan savaşta öldürüldü ve Ebû'l Muzaffer Muhammed Çağaniyan'a yerleşti. Faik'le yaptığı ittifak, onun aynı zamanda Simcûrîler'in de düşmanı olduğu anlamına geliyordu; bu nedenle Samanîler'in bir güç olarak sonunu getiren çatışmalara katıldı (ayrıntılar için Samanîler'den II. Nuh'a bakınız).

Yüzyılın sonuna doğru Muhtâcoğulları hükümdarları, Afganistan ve Horasan'da Samanîler'in yerini alan Gaznelilerin vasalı haline geldiler. 1025 yılında ismi kaydedilmeyen bir Çağani hükümdarı ve diğer Gazneli vasallarıMahmud Gaznevî'nin müttefiki olan Kaşgar Karahanlı hükümdarı Kadir Han Yusuf'la buluşmak üzere Ceyhun Nehri'ni geçmesine katılmıştı. Mahmud'un halefi Mesud döneminde Çağaniyan valisi, Muhtâcoğulları olabilecek Mesud'un damadı Ebû'l-Kasım olarak tanımlanıyordu. Ebû'l-Kasım, Mâverâünnehir Karahanlıları'nın işgali karşısında geçici olarak eyaletten kaçmak zorunda kalmıştır. Bundan sonra Çağaniyan'ın bir daha hiçbir hükümdarından bahsedilmemektedir ve ancak birkaç yıl sonra Selçuklular bölgenin kontrolünü ele geçirmişlerdir.

Kaynakça

Özel

Genel

• Bosworth, C. Edmund (1984). "Āl-e Moḥtāj". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica, Volume I/7: Ahriman–Alafrank (İngilizce). Londra ve New York: Routledge & Kegan Paul. ss. 764-766. ISBN 978-0-71009-096-6. 
• Frye, R.N. (1975). "The Sāmānids". Frye, R.N. (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 136-161. ISBN 0-521-20093-8.