II. Nuh
| II. Nuh Farsça: نوح | |
|---|---|
.jpg) II. Nuh'un bir isyancıyı bastırmasını tasvir eden folio. y. 1425 tarihli Majma’ al-tawarikhin bir el yazmasından | |
| Sâmânî emiri | |
| Hüküm süresi | 13 Haziran 976 – 22 Temmuz 997 |
| Önce gelen | I. Mansûr |
| Sonra gelen | II. Mansûr |
| Doğum | 963 |
| Ölüm | 22 Temmuz 997 |
| Çocuk(lar)ı | II. Mansûr II. Abdülmelik İsmail Müntasır |
| Babası | I. Mansûr |
| Dini | Sünnilik |
II. Nuh (Farsça: نوح, 13 Haziran 976 – 22 Temmuz 997)[1] Sâmânîler'in (976–997) emiridir . I. Mansûr'un oğlu ve halefidir.
Saltanatının Başlangıcı ve Ortası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Genç yaşta tahta çıkan Nuh'a annesi ve veziri Ebû'l-Hüseyin Abdullah bin Ahmed Utbi yardımcı oldular.[2] Tahta çıktığı sıralarda Karahanlılar, Sâmânîlerin gümüş madenlerinin bulunduğu Yukarı Zerefşan Vadisi'ni istila edip ele geçirdiler. 980 yılında tekrar saldırarak İsfijab'ı ele geçirdiler. Utbi ise, Horasan'ın Sâmânî valisi Ebû'l Hasan Simcûrî'yi görevden almaya odaklanmıştı. Vezir, Ebû'l Hasan'ın çok güçlü olduğunu düşünerek 982 yılında onu görevden almayı başardı. Onun yerine kendi taraftarlarından biri olan Taş adlı bir Türk generali atadı.[2] Ebû'l Hasan, Herat'ın güneyindeki Kuhistan'daki binasına kaçtı.
Yine 982 yılında Büveyhiler'e karşı Hurisan'da bir sefer düzenlenmiştir; başlangıçta başarılı olduysa da, Sâmânî kuvvetleri daha sonra mağlup olmuştur. Sâmânîler devletinin Büveyhiler tarafından işgali ancak Adudüddevle'nin ölümüyle önlenebilmiştir. Utbi orduyu yeniden toparlamaya çalışmış ancak Ebû'l Hasan ve Faik taraftarları tarafından öldürülmüştr.
Utbi'nin ölümü başkent Buhara'da bir ayaklanma başlatmış; Nuh, isyanı bastırmak için Taş'ın yardımını istemek zorunda kalmıştır. Vali bu görevi başarmış ve Faik'le birlikte Ebû'l Hasan ve oğlu Ebû Ali'nin ordularına karşı savaşmaya hazırlanmıştır. Ancak sonunda fikrini değiştirmiş ve Simcûrîler ve Faik'le barışmıştır. Taş, Nuh'u, Belh'in yönetimini Faik'e, Herat'ın yönetimini ise Ebû Ali'ye vermesi konusunda ikna etmiş; Ebû'l Hasan Horasan'da yeniden tahta çıkmış, Taş ise Horasan valiliğini sürdürmüştür.
Bu barış, Utbi'nin halefi Muhammed bin Üzeyir tarafından bozulmuş; vezir Utbi ile rakipti ve bu nedenle Taş'tan hoşlanmıyordu. Nuh, Muhammed'in tavsiyesi üzerine Taş'ı görevden alıp yerine Ebû'l Hasan'ı tekrar vali yapmıştır. Taş, kendisine yardım sağlayan Büveyhilerin yanına kaçmıştır. Ancak Simcûrîler ve Faik onu 987 yılı sonlarına doğru yendiler ve Gürgan'a kaçmıştır ve 988 yılında orada ölmüştür. Aynı yıl Nuh, Ebû Ali Damgani'yi yeni vezir olarak atamış, ancak daha sonra onun yerine Ebû Nasr Ahmed'i vezir olarak atamıştır. Ancak altı ay sonra Ebû Nasr Ahmed, Nuh'un sarayındaki gulâmlar tarafından öldürülmüş ve Ebû Ali Damgani kısa bir süre sonra Nuh'un veziri olarak yeniden atanmıştır.
Ebû'l Hasan da bu sıralarda ölmüş; oğlu Ebû Ali, Horasan valisi olarak onun yerine geçmiştir.[2] Bu, onun gücünü büyük ölçüde artırmış ve bu hareket Faik'i endişelendirmiştir. İkisi arasındaki çekişme düşmanca bir hal almış; Ebû Ali, 990 yılı civarında yaptığı savaşta Faik'i mağlup etmiştir. Faik geri çekilirken Buhara'yı ele geçirmeye çalışmış, ancak Nuh'un Türk komutanı Beytüzün onu bir kez daha yenilgiye uğratmıştır. Faik daha sonra Belh'e doğru yola çıkmıştır. Nuh, kendisine bağlı olanlardan birkaçını Faik'e karşı kuvvetlerini harekete geçirmeye ikna etmeyi başarmış; fakat Faik konumunu korumuştur.
Karahanlılar ve Saltanatının Sonu
[değiştir | kaynağı değiştir]
Sâmânî topraklarını ele geçirmelerinin yanı sıra Buhara'dan neredeyse bağımsız olan birkaç küçük Türk beyliğini de devralan Karahanlılar, 991 yılı sonlarında tam kapsamlı bir istila başlattılar. Hükümdarları Buğra Han, Nuh'un onu durdurmak için gönderdiği orduyu yok etmiştir.[3] Emir daha sonra Faik'i affetmiş ve ona Semerkant valiliğini vermiş; karşılığında da Karahanlılar'a karşı savaşma sözü almıştır. Ancak bir süre sonra Faik, Buğra Han'a teslim olmuş ve Buğra Han da Buhara'ya doğru yürümüştür. Nuh kaçmış ve Karahanlılar 992 yılının ilkbahar sonlarında başkente girerek Ebû Ali Damgani'yi yakalamayı başarmışlardır. Emir daha sonra, hâlâ Horasan eyaletinin merkezi olan Nişabur'da ikamet eden Ebû Ali'ye yönelmiştir. Yardım talebinde bulunmuş, ancak ilk başta bunu reddetmiştir. Buğra Han'ın Buhara'da hastalanması durumu değişmiştir; Nuh'un amcası Abdülaziz'i Karahanlı kuklası yaparak Sâmânî hanedanının başına geçirmiş, Semerkant'a gitmiş ve kuzeye doğru giderken yolda ölmüştr. Aynı dönemde Karahanlılar'ın esiri olan Ebû Ali Damgani de ölmüştür. Buhara'da bırakılan garnizon, aynı yılın yazında Nuh tarafından bozguna uğratılmış ve Abdülaziz'in gözleri kör edilerek hapse atılmıştır.
Faik bizzat Buhara'yı almaya teşebbüs etmiş, ancak yenilmiştir. Daha sonra Ebû Ali'ye kaçmıştır; ikisi geçmişteki anlaşmazlıklarını çözmüşler ve Sâmânî yönetimine son vermeye karar vermişlerdir. İlk önce Sâmânîleri destekleyen küçük emirlikleri fethetmeye başlamılardır; Ebû Ali Garcistan'ı işgal etmiş ve yöneticisi Şah Muhammed'i babası Ebû Nasr Muhammed ile birlikte bölgeden kovmuştur. Nuh daha sonra Gazneli Sebük Tegin'den yardım istemiştir. Gazneliler yardım etmeyi kabul etmiş ve Nuh'un kuvvetleri Harezm ve ona bağlı diğer bazı adamların yardımıyla daha da güçlenmiştir. Ağustos 994'te Horasan'da yapılan savaş, emir ve müttefiklerinin ezici zaferiyle sonuçlanmıştır. İsyancılar Gürgan'a kaçmış; Nuh, Sebük Tegin ve oğlu Mahmud'u unvanlarla ödüllendirmiş ve Horasan valiliğini de Mahmud'a vermiştir.[4]
995 yılında Ebû Ali ve Faik yeni kuvvetlerle geri dönerek Mahmud'u Nişabur'dan çıkarmışlardır. Sebük Tegin oğluyla buluşmuş ve birlikte Tus yakınlarında isyancıları yenmişlerdir.[4] Ebû Ali ve Faik kuzeye doğru kaçmışlar; Faik Karahanlılar'a sığınmıştır. Ancak Nuh, Ebû Ali'yi affetmiş ve onu Harezm'e göndermiştir. Güney Harezm'i bir Sâmânî vasalı olarak elinde tutan Harezm Şahı, Ebû Ali'yi hapse atmıştır. Her ikisi de Kuzey Harezm'in Sâmânî valisi Gürgenç'ten saldırdığında esir alınmıştır. Güney Harezm'i ilhak etmiş ve Ebû Ali'yi Nuh'a geri göndermiştir. Emir onu 996 yılında Sebük Tegin'e göndermiş ve orada Gazneliler tarafından idam edilmiştir.
Bu arada Faik, Buğra Han'ın halefi Nasr Han'ı, Sâmânîlere karşı bir sefer başlatmaya ikna etmeye çalışmıştır. Karahanlılar ise Nuh ile barış yapmışlardır. Faik affedilmiş ve Semerkant valiliği kendisine geri verilmiştir. Her ne kadar barış nihayet sağlanmış olsa da, öncesindeki yıllardaki çatışmalar Sâmânîlere büyük zarar vermişti; Karahanlılar kuzeydoğunun büyük bölümünü ele geçirmiş, Gazneliler ise Horasan'ı ve Ceyhun'un güneyindeki toprakları ele geçirmişlerdi. Harezm valisi Nuh'un otoritesini sadece ismen kabul ediyordu. Nuh, 997 yılında öldüğünde Sâmânî devleti çok zayıflamış durumdaydı. Yerine oğlu II. Mansûr geçmiştir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- Genel
- Frye, R.N. (1975). "The Sāmānids". Frye, Richard N. (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 136-161. ISBN 0-521-20093-8.
- Meisami, Julie Scott (1999). Persian Historiography to the End of the Twelfth Century. Edinburgh University Press. ss. 1-319. ISBN 9780748612765.
