Muradiye İpek Fabrikası
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Tür | Konut ve ipek iplik üretim tesisi |
| Adres | Kaplıca Caddesi, Muradiye |
| Şehir | Bursa |
| Ülke | Türkiye |
| Koordinatlar | 40°11′19″K 29°02′48″D / 40.18861°K 29.04667°D |
| Mevcut kullanan | Bursa Büyükşehir Belediyesi |
Muradiye İpek Fabrikası, Bursa'nın Osmangazi ilçesinin Muradiye mahallesinde Kaplıca Caddesi üzerinde bulunan bir ipek üretim tesisi.
1838'de Fransa'dan göç eden Glazial ailesinin kurduğu tesis[not 1], kimi kaynaklara göre Bursa ve Türkiye'nin buhar gücü ile çalışan ilk ipek çekim fabrikasıdır.[1] Uzun süre atıl halde kalan tesiste ipek üretimi 2014'te yeniden başlamıştır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Glazial ailesi, ipek böceklerini etkileyen bir hastalıktan ötürü Fransa'da ipek üretiminin sekteye uğramasından sonra Bursa'ya göç eden ailelerden biri idi.Régis Delbeuf'un seyahatnamesine göre aile, Muradiye semtinde 1700'lerin sonlarında inşa edilmiş bir köşkü kiralayıp sanayi tipi bir ipek fabrikası kurdu; 1838'de bu tesite ipek üretimine başladı.
O tarihe kadar Bursa'da ham ipek evlerde ve mahallelerde geleneksel yöntemlerle üretilmekteydi. Fransa'nın Lyon şehrinde ise 1824'te kozadan ipek tellerini çeken, buhar gücü ile çalışan makineler kullanılmaya başlanmıştı. Bu teknik, işçilerin buhar enerjisi ile ısıtılan kazanlardan çektikleri ipliği mekanik olarak dönen dolaplara sarması ile işlemekteydi.[2] Muradiye'deki ipek fabrikasının kurulması ile Bursa'da da bu yöntem kullanılmaya, böylece Fransız dokuma makinelerinde kullanıma uygun iplik üretilmeye başladı. İlk kurulduğunda fabrikada çoğu kadın, 270 işçinin çalıştığı ifade edilmektedir.[3]
Fransa'daki fabrikaların aksine Bursa'daki fabrikada üretim mekânları, tek bir binada yer almamış, farklı pavyonlar şeklinde tasarlanmıştı.[2] Köşkün ve üretim birimlerinin olduğu alan günümüzde Muradiye İpek Fabrikası olarak anılır. Bu alanın ipek çekim tesisi olarak kullanıldığı dönemden bazı birimler günümüze ulaşamamıştır. Alandaki köşk, çeşme ve giriş kapısı 1991'de tescillenmiştir. 2003 yılında fabrikanın üretim yapılarından sadece biri ayakta kalabilmiş; atıl durumdaki yapının çatısı çökmüştür.[3]
Fabrika, kapanıp uzun süre atıl durumda kaldıktan sonra, ipekçilikle uğraşan bir aileden gelen Mehmet Ünal'ın girişimleri ile 2014'te Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından kamulaştırıldı; içindeki makineler aslına uygun olarak yapıldı ve yeniden ipek üretilmeye başlandı.[3][4] Pozitif ayrımcılık yapılarak bu tesiste Roman kadınlara iş imkanı sağlandı.[5][6]
Fabrika, Umurbey'deki Umurbey İpek Üretim ve Tasarım Merkezi ile koordineli çalışır. Fabrikada çekilen iplikler Bursa'nın dağ yöresi köylerindeki 16 atölyede dokunur, idari işler Umurbey'den yürütülür.[3]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Fahri Dalsar, Bursa'da ilk ipek ipliği çekimi fabrikasının 1838’de Muradiye'de Bursa yerlilerinden Ermeni Taşçıyan Efendi ile ortağı Avusturya-Macaristan konsolosu Falkheisen tarafından kurulduğunu ifade etmiştir; Donald Quataert ise fabrikayı Glazial ailesinin kurduğunu; ailenin iflas etmesi nedeniyle fabrikanın Falkheisen’e satıldığını belirtmiştir.[1]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Uğuz, Sacit. "Bursa'da Bir Pertevniyal Valide Sultan Vakfı: Namazgâh İpek Fabrikası". 3. doi:10.37879/9789751756442.
- ^ a b Elif Özlem ORAL , Zeynep AHUNBAY (22 Mart 2013). "Bursa'nın ipekçilikle ilgili endüstri mirasının korunması". İTÜ/a Dergisi.
- ^ a b c d Karadeniz, Dilan (Şubat 2023). "Endüstri Mirası Yapıların Korunması ve Kente Entegrasyonu:Bursa Tarihî Kent Merkezi Örneği". Dokuz Eylül Üniversitesi.
- ^ "1990'lı yıllarda durmuştu! Yıllar sonra yeniden..." Olay Gazetesi. 28 Ekim 2018. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2025.
- ^ "Bursa Büyükşehir Belediyesi Meclis Kararı No:563" (PDF). 2021.
- ^ Mehmet İNAN (29 Ekim 2018). "Bursa ipeğine kadın dokunuşu". Hürriyet. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2025.