Paul Erdős

Maddede ad soyadı sırasıyla yazılmaktadır. Macar geleneğine göre Erdös Paul olarak yazılır.

Paul Erdős
Paul Erdős in 1992
Doğum	26 Mart 1913(1913-03-26) Budapeşte, Avusturya-Macaristan
Ölüm	20 Eylül 1996 (83 yaşında) Varşova, Polonya
Milliyet	Macar
Mezun olduğu okul(lar)	Royal Hungarian Pázmány Péter University
Tanınma nedeni	İsimdaşlar Çok fazla sayıda sonuç ve varsayım (1.500'den fazla makale) ve çok fazla sayıda ortak yazar (500'den fazla)
Ödüller	Wolf Prize (1983/84) AMS Cole Prize (1951)
Kariyeri
Dalları	Matematik
Çalıştığı kurumlar	Victoria University of Manchester Princeton University Purdue University University of Pennsylvania University of Notre Dame Stanford University Syracuse University Hebrew University of Jerusalem Technion – Israel Institute of Technology
Doktora danışmanı	Lipót Fejér
Doktora öğrencileri	Joseph Kruskal George B. Purdy Alexander Soifer Béla Bollobás

Paul Erdős, 1992

Paul Erdős (Macarca: Erdős Pál Macarca telaffuz: [ˈɛrdøːʃ ˈpaːl]; d. 26 Mart 1913 - ö. 20 Eylül 1996), Macar matematikçidir.

Erdős, yüzlerce matematikçiyle kombinatorik, çizge kuramı, sayılar teorisi, klasik analiz, yaklaşıklama teorisi, kümeler teorisi ve olasılık teorisi alanlarında ortak çalışmalar yapmıştır.

Hayatı

Budapeşte, Macaristan'da Pál Erdős ("Er-döş" diye okunur) adıyla, Musevi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Dönemin Budapeşte musevileri Erdős dışında en az beş önemli düşünüre daha hayat vermiştir: Eugene Wigner, fizikçi ve mühendis; Edward Teller, fizikçi ve politikacı; Leó Szilárd, kimyacı, fizikçi ve politikacı; John von Neumann, matematikçi ve rönesans adamı ve Georg Lukács, filozof. Erdős, erken yaşlarda dahi çocuk olarak göze çarpmış ve kısa sürede akranları tarafından matematik dahisi olarak bilinmiştir.

Ünlü ve birçok ödülün sahibi olmasına karşın yaşamının büyük bir bölümünü "gezgin" olarak, dünyanın her tarafındaki bilimsel toplantılar arasında koşuşturup, arkadaş evlerinde kalarak geçirdi. Genelde bir meslektaşının evine "Beynim açık" diyerek çat kapı gelir, birkaç gün sonra yoluna devam etmeden önce iki üç matematik makalesine ortak imza atardı. "Dünya malı" kendisi için pek bir şey ifade etmez ve ödüllerden ve başka kaynaklardan aldığı paranın çoğunu ihtiyacı olanlara ya da başka hayır işlerine adardı.

Kendisine atfedilen en ünlü deyişlerinden biri "Matematikçi, kahveyi teoremlere dönüştüren bir makinedir" olmuştur; kendisi de kahveyi çok tüketen biriydi (Bu deyişin asıl sahibi, matematikçi ve enformasyon kuramcısı Alfred Renyi'dir). 1971'den sonra amfetaminler almaya başlamış arkadaşları endişelenerek kendisiyle, bir ay süreyle amfetamin almayı kesemeyeceğine dair 500$’lık bir iddiaya girmiştir. İddiayı kazanmış ancak matematiğin bir ay geriye atıldığından şikayet etmiştir: "Daha önce boş bir kağıda baktığımda aklımda fikirler uçuşurken şimdi boş bir kâğıttan başka bir şey göremiyorum." Kazandığı iddiadan sonra da alışkanlığını sürdürmüştür.

İlginç kişiliği içinde kendine özgü anlamlarıyla kullandığı belirli bir kelime dağarcığı vardı: Örneğin sürekli bir "kitap"tan söz ederdi, tanrının matematiksel teoremler için en iyi ve en zarif tanıtlamaları yazdığı hayali bir kitaptı bu (bununla birlikte kendisi ateistti ve tanrıyı şakayla karışık "üstün faşist" olarak adlandırırdı). Çocuklara "epsilon", kadınlara "patronlar", erkeklere "köle" derdi. Matematik yapmaktan vazgeçen insanları "ölmüş", ölen insanları ise "gitmiş" olarak anardı. Matematik dersi ise "vaaz" olarak geçerdi. Kendisi için düşündüğü son söz ise "Artık daha fazla aptallaşamayacağım" olmuştur.

Matematiksel çalışmaları

Erdős, matematik tarihindeki en verimli makale yayıncılarından biriydi. Ömründe yaklaşık 1500 matematiksel makale yayınlamış ve çoğunu başkalarıyla ortak çalışma içinde hazırlamıştır. 500'e yakın meslektaşıyla birlikte çalışmış ve matematiksel işbirliğini, çoğu matematikçinin çalışma şeklini değiştirecek türde bir sosyal aktivite haline getirmiştir.

Yoğun üretimi nedeniyle arkadaşları mizahi bir saygı ifadesi olarak Erdös sayısını icat etmiştir. Erdős'un kendisi için Erdős sayısı 0 ve doğrudan birlikte çalıştığı kişiler için Erdős sayısı 1 olarak belirlenirken, 1 sayısıyla nitelenen kişilerin birlikte çalıştıkları kişiler 2 sayısını vs. almıştır.

Ayrıca Erdös-Mordell Eşitsizliği (Erdös-Mordell İnequlity) de çalışmalarından biridir. Bu teorem bir tahmin olarak 1935 yılında Mathematical Monthly dergisinde yayınlanmıştır ve ilk eşitsizliği Mordell tarafından 1937 yılında yapılmıştır. Bu nedenle bu eşitsizliğin adı günümüzde "Erdős–Mordell eşitsizliği" diye isimlendirilmiştir.

Birlikte makale hazırladığı meslektaşlarının bazıları şunlardı:

• Yousef Alavi,
• Bela Bollobas,
• Stefan Burr,
• Fan Chung,
• Ralph Faudree,
• Ron Graham,
• András Gyárfás,
• András Hajnal,
• Eric Milner,
• János Pach,
• Carl Pomerance,
• Richard Rado (ünlü Erdös-Ko-Rado teoreminin ortaklarından biri),
• Alfréd Rényi,
• Vojtech Rődl,
• C.C. Rousseau,
• Andras Sárközy,
• Dick Schelp,
• Miklós Simonovits,
• Vera Sós,
• Joel Spencer,
• Endre Szemerédi,
• Paul Turán ve
• Peter Winkler.

Ayrıca bakınız

• Erdös sayısı
• Erdős–Mordell eşitsizliği
• Erdős sayısına göre insanlar listesi

Kaynakça

• Paul Hoffman. The man who loved only numbers. Hyperion, 1998. ISBN 0-7868-6362-5 (Bu kitap Türkiye'de "Yalnızca Sayıları Seven Adam" adı altında Sistem Yayıncılık tarafından yayınlanmıştır.)
• Bruce Schechter. My brain is open. Touchstone, 2000. ISBN 0-684-85980-7 (biyografi)

Dış bağlantılar

• O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Paul Erdös", MacTutor Matematik Tarihi arşivi