Eugene Wigner

Eugene Wigner
Doğum	Wigner Jenő Pál 17 Kasım 1902 Budapeşte, Avusturya-Macaristan
Ölüm	1 Ocak 1995 (92 yaşında) Princeton, New Jersey, B.D.
Milliyet	Yahudi
Vatandaşlık	Macar (1937 öncesi) Amerikalı (1937 ve sonrası)
Mezun olduğu okul(lar)	Berlin Teknik Üniversitesi
Tanınma nedeni	Bargmann–Wigner denklemleri Koruma yasası Parite'nin korunum yasası Wigner D-matrix Wigner–Eckart teoremi Wigner'in arkadaşı Wigner yarım daire dağılımı Wigner'in sınıflandırması Wigner dağıtım işlevi Wigner quasiprobability dağılımı Wigner kristali Wigner etkisi Göreli Breit–Wigner dağılımı
Evlilik	Amelia Frank (e. 1936; ö. 1937) Mary Annette Wheeler (e. 1941; ö. 1977) Eileen Clare-Patton Hamilton (e. 1979; ö. 2010)
Kariyeri
Dalı	Teorik fizik Atomik fizik Nükleer fizik Katı hâl fiziği
Çalıştığı kurum	Göttingen Üniversitesi Wisconsin–Madison Üniversitesi Princeton Üniversitesi Manhattan Projesi
İmza

Eugene Paul "E. P." Wigner (doğum Wigner Jenő Pál 17 Kasım 1902 - 1 Ocak 1995), Macar-Amerikalı teorik fizikçi ve matematikçidir.

1963'te, atom çekirdeği teorisi ve temel parçacıklara katkıları, özellikle de temel simetri ilkelerinin keşfi ve bu ilkeye dair uygulamalarından dolayı Nobel Fizik Ödülü kazandı. Wigner bu ödülün yarısını alırken diğer yarısı ise Maria Goeppert-Mayer ile J. Hans D. Jensen arasında paylaşıldı. Kuantum mekaniğinde simetrilerin kuramının temelini atmış olması ve buna ek olarak atom çekirdeğinin yapısı üzerine araştırmaları ve geliştirdiği matematiksel kuramlar dolayısıyla, Wigner'ın fizik alanında önemli bir yeri vardır. Nükleer reaktörlerde Xe-135 zehirlenmesi ilk olarak Eugene Wigner tarafından belirlenmiştir.

Berlin Teknik Üniversitesi mezunu olan Wigner, Berlin'deki Kaiser Wilhelm Enstitüsü'nde Karl Weissenberg ve Richard Becker ile Göttingen Üniversitesi'nde David Hilbert'in asistanı olarak çalıştı. Wigner ve Hermann Weyl, grup teorisini fiziğe, özellikle de fizikteki simetri teorisini tanıtmaktan sorumluydu. Bu arada saf matematikte çığır açan çalışmalar gerçekleştirdi ve bunların içinde bir dizi matematik teoremi yazdı. Özellikle Wigner teoremi kuantum mekaniğinin matematiksel formülasyonunda bir köşe taşıdır. Kendisi, aynı zamanda atom çekirdeğinin yapısına ilişkin araştırmalarıyla da tanınmaktadır. 1930'da Princeton Üniversitesi, Wigner'ı John von Neumann'la birlikte işe aldı ve o, 1937'de vatandaşlık aldığı Amerika Birleşik Devletleri'ne taşındı.

Wigner, Leo Szilard ve Albert Einstein ile birlikte Einstein-Szilárd mektubuyla sonuçlanan bir toplantıya katıldı; bu mektup, Başkan Franklin D. Roosevelt'in, nükleer silahların fizibilitesini araştırmak amacıyla Uranyum Danışma Komitesi'nin kurulmasına izin vermesine yol açtı. Wigner, Alman nükleer silah projesinin ilk olarak atom bombasını geliştirmesinden korkuyordu. Manhattan Projesi sırasında, görevi uranyumu silah kalitesinde plütonyuma dönüştürmek için nükleer reaktörler tasarlamak olan bir ekibe liderlik etti. O zamanlar reaktörler yalnızca kağıt üzerinde mevcuttu ve henüz hiçbir reaktör kritik hâle gelmemişti. Wigner, DuPont'a reaktörlerin sadece inşası için değil, ayrıntılı tasarımı için de sorumluluk verilmesinden dolayı hayal kırıklığına uğradı. 1946'nın başlarında Clinton Laboratuvarı'nda (şu anda Oak Ridge Ulusal Laboratuvarı) araştırma ve geliştirme müdürü oldu. Ancak Atom Enerjisi Komisyonu'nun bürokratik müdahalesinden dolayı hayal kırıklığına uğradı ve Princeton'a döndü.

Savaş sonrası dönemde, 1947'den 1951'e kadar Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü, 1951'den 1954'e kadar Ulusal Araştırma Konseyi'nin matematik paneli, Ulusal Bilim Vakfı'nın fizik panelinde etkili bilim insanı olmak üzere bir dizi hükûmet organında görev yaptı. 1952'den 1957'ye ve 1959'dan 1964'e kadar Atom Enerjisi Komisyonu Genel Danışma Komitesinde görevliydi. Daha sonraki yaşamında daha felsefi hale geldi ve teknik matematik ve fizik dışındaki en tanınmış eseri olan Doğa Bilimlerinde Matematiğin Mantıksız Etkinliği'ni yayınladı.