Phoenix Programı
Phoenix Programı (İngilizce özgün adıyla: The Phoenix Program (Vietnamca:Chiến dịch Phụng Hoàng) Amerika Birleşik Devletleri Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) tarafından Vietnam Savaşı sırasında tasarlanan ve koordine edilen, Amerikan, Güney Vietnam ve Avustralya askerleri arasındaki işbirliğini içeren bir programdı.
Program sızma, işkence, yakalama, terörle mücadele, sorgulama ve suikast yoluyla Vietnam Ulusal Kurtuluş Cephesini (Viet Kong) (VK) tanımlamak ve yok etmek için tasarlanmıştır.[1][2][3][4] CIA bunu "Viet Kong'un siyasi altyapısına saldırmaya ve yok etmeye çalışan bir dizi program" olarak nitelendirdi.[5] Phoenix Programı, sızmanın, ayaklanmayı koordine ettiği iddia edilen "siyasi şube" olarak adlandırılan savaş dışı sivil nüfustan yerel destek alması gerektiği fikrine dayanıyordu.[6]
Phoenix Programı boyunca, 26.369 kişi öldürülmüş ve geri kalanı teslim olmuş ya da yakalanmış, VK üyeliğinden şüphelenilen 81.740 kişiyi “etkisiz hale getirilmiştir”. Phoenix Programında öldürülen tarafsız sivillerin sayısı, programın niteliği, işkence ve diğer zorlayıcı yöntemlerin kullanımı da dahil olmak üzere bir dizi eleştiri ortaya çıktı ve program kişisel politika için kullanılmıştır. Bununla birlikte program, Viet Kong'un siyasi ve devrimci faaliyetlerini bastırmak olarak tanımlandı. Programın kamuya açıklanması, kongre oturumları da dahil olmak üzere önemli eleştirilere neden olmuştu ve CIA'nın Phoenix Programını kapatması için baskı yapılmasına rağmen, benzer bir program olan "Plan F-6" Güney Vietnam makamları altında devam etmiştir.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Programın başlıca iki bileşeni İl Keşif Birimleri (PRU) ve bölgesel sorgulama merkezleridir. PRU'lar, şüpheli VK üyelerini ve VK faaliyetleri hakkında bilgi sahibi olduğu düşünülen sivilleri öldürecek veya yakalayacaktır. Bu insanların çoğu sorgulama merkezlerine götürüldü ve bölgedeki VK faaliyetleri hakkında istihbarat elde etmek amacıyla işkence gördü.
Program 1965 ve 1972 arasında faaliyet gösteriyordu ve bu dönemden öncesinde ve sonrasında benzer faaliyetler vardı. 1972'de Phoenix ajanları, 26.000 ila 41.000 arasında öldürülen 81.740 şüpheli VK ajanını, muhbirini ve destekçisini "etkisiz hale getirdi".[7][8]
Sorgu merkezleri ve PRU'lar, II. Dünya Savaşı'nda görev almış eski bir yarbay olan ve CIA'in Saigon istasyonu şefi Peer de Silva tarafından geliştirildi. DeSilva terörle mücadele olarak bilinen askeri stratejinin savunucusuydu. 1964'te şüpheli VK üyelerini hedef almaya başladı. Başlangıçta, PRU'lar "Karşı Terör" ekipleri olarak biliniyorlardı, ancak CIA yetkilileri "terör" kelimesinin kullanımını çevreleyen olumsuz tanıtımdan sonra "İl Keşif Birimleri" olarak yeniden adlandırıldılar.[9]
Resmi olarak, Phoenix operasyonları Aralık 1972'ye kadar devam etti, ancak bazı operasyonlar 1975'te Saigon'un düşüşüne kadar devam etti.[10]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Harry G. Summers, Jr., Vietnam War Almanac (New York: Facts on File Publications, 1985,) 283.
- ^ Guenter Lewy, America In Vietnam (New York: Oxford University Press, 1978) 283
- ^ Colby, William (1978). Honorable Men: My Life in the CIA. Simon & Schuster; First edition (May 15, 1978)
- ^ A Retrospective on Counterinsurgency Operations. 12 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Andrew R. Finlayson, cia.gov
- ^ A Retrospective on Counterinsurgency Operations 12 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. cia.gov
- ^ Ward, Geoffrey (2017). The Vietnam War: An Intimate History. Knopf Doubleday Publishing Group. ss. 341-343. ISBN 9781524733100.
- ^ McCoy, Alfred W. (2006). A question of torture: CIA interrogation, from the Cold War to the War on Terror. Macmillan. s. 68. ISBN 978-0-8050-8041-4. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
- ^ Hersh, Seymour (15 Aralık 2003). "Moving Targets". The New Yorker. 22 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi20 Kasım 2013.
- ^ McCoy, Alfred W. (2006). A question of torture: CIA interrogation, from the Cold War to the War on Terror. Macmillan. s. 63. ISBN 978-0-8050-8041-4. 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Documents and Taped Interviews from the Phoenix Program at the Internet Archive.
- Documents from the Phoenix Program21 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Senate Review of Phoenix Program
- Phoenix Program Bibliography
- "Phoenix And The Anatomy Of Terror". By Douglas Valentine. CounterPunch. November 8, 2001.
- "An Open Letter to Maj. Gen. Bruce Lawlor". By Douglas Valentine. CounterPunch. August 25, 2002. Some history of a Phoenix officer.
- Vietnam: A Television History; Interview with Carl F. Bernard, 1981 23 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. on the Vietnam War, including the effectiveness of the Phoenix Program. WGBH Open Vault. Served in World War II, Korea, Laos and Vietnam.
