Vietnam
Vietnam | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||
| Başkent | Hanoi | ||||||||||
| En büyük şehir | Ho Chi (Şi) Minh Kenti | ||||||||||
| Resmî dil(ler) | Vietnamca | ||||||||||
| Resmî alfabe | Vietnam alfabesi | ||||||||||
| Demonim | Vietnamlı | ||||||||||
| Hükûmet | Tek partili üniter sosyalist cumhuriyet | ||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||
• Toplam | 331.210 km2 (65.) | ||||||||||
• Su (%) | 1,3 | ||||||||||
| Nüfus | |||||||||||
• 2023 tahminî | 100,300,000[1][2] (15.) | ||||||||||
• 2019 sayımı | 96,208,984[3] | ||||||||||
• Yoğunluk | 298/km2 (49.) | ||||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2025 tahminî | ||||||||||
• Toplam |  $1.786 trilyon[4] (23.) | ||||||||||
• Kişi başına | $17,484[4] (104.) | ||||||||||
| GSYİH (nominal) | 2025 tahminî | ||||||||||
• Toplam | $490.970 milyar[4] (33.) | ||||||||||
• Kişi başına | $4,806[4] (119.) | ||||||||||
| Gini (2022) | ▼ 36.1[5] orta | ||||||||||
| İGE (2023) | 0.766[6] yüksek · 93. | ||||||||||
| Para birimi | Vietnamca: Đồng (₫) (VND) | ||||||||||
| Zaman dilimi | UTC+7 (UTC+07.00) | ||||||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||||||
| Telefon kodu | +84 | ||||||||||
| İnternet alan adı | .vn | ||||||||||
Vietnam (Vietnamca: Việt Nam (
1955'te Kuzey Vietnam ve Güney Vietnam olarak iki ayrı cumhuriyete bölünmüş olan ülke, 1976'da Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti olarak tekrar birleşmiştir.
Vietnam dağlık bir ülkedir. Song-Koi ve Mekong deltaları önemli alçak düzlükleridir. Kıyı ovaları doğuda yer alır. Geri kalan toprakların büyük bölümünü ormanlık, dağlık bölge kaplar.
Başlıca ürünleri; pirinç, manyok, kocadarı, mısır, kahve, çay, kauçuk, el işleridir.
Önemli kentleri; Ho Chi Minh(Saygon), Hanoi ve Hayfong'dur. Ayrıca Vietnam %2,10 oranla Dünya da obezite oranının en düşük olduğu bağımsız ülkedir.
Düşük-orta gelirli bir ekonomiye sahip gelişmekte olan bir ülke olan Vietnam, yine de 21. yüzyılın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biridir. Vietnam'da yüksek düzeyde yolsuzluk, sansür, çevre sorunları ve zayıf insan hakları sicili vardır. Ülke, sivil özgürlükler, basın özgürlüğü, din özgürlüğü ve etnik azınlıklara ilişkin uluslararası ölçümlerde en alt sıralardadır. ASEAN, APEC, Trans-Pasifik Ortaklığına ilişkin Kapsamlı ve Aşamalı Anlaşma (CPTPP), Bağlantısızlar Hareketi, Uluslararası Frankofoni Örgütü ve DTÖ dahil olmak üzere uluslararası ve hükûmetler arası kuruluşların bir parçasıdır. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ne iki kez üye olmuştur.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Vietnam topraklarında, Paleolitik çağdan kalan ve günümüzde kuzey Vietnam'ındaki Kızıl Nehir Deltası'nda MÖ 1. bin yılda kurulan devletlere ait yerleşimler görülür.
MÖ 111'den, ilk hanedanlığın 939'da ortaya çıkmasına kadar Han Hanedanı kontrolündeki Çin yönetimi tarafından ilhak edildi. Monarşik hanedanlar Budizm ve Konfüçyanizm gibi farklı dini kültürel yapıları sayesinde Çin kültürü etkisinde kalmaktan kurtuldu. Güneye ilerleyerek Çampa bölgesini fethettiler ve topraklarını Mekong Deltası'na kadar genişlettiler.
17. ve 18. yüzyıllarda Vietnam, fiilen Đàng Trong ve Đàng Ngoài olmak üzere iki bölgeye bölündü.
Son imparatorluk hanedanı olan Nguyenễn, 1883'te Fransa'ya teslim oldu. 1887'de toprakları, üç ayrı bölge olarak Fransız Çinhindi'ne entegre edildi.
İkinci Dünya Savaşı'nın hemen ardından, komünist devrimci Ho Chi Minh liderliğindeki milliyetçi koalisyon Viet Minh, Ağustos Devrimi'ni başlattı ve 1945'te Vietnam'ın bağımsızlığını ilan etti. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Fransa, 1954'te Vietnam'ın galip geldiği Birinci Çinhindi Savaşı'nda sömürge gücünü geri almak için Vietnam'a döndü. Viet Minh ile Fransa arasında imzalanan anlaşmalar sonucunda Vietnam da iki parçaya bölündü. Kısa bir süre sonra Sovyetler Birliği ve Çin tarafından desteklenen komünist Kuzey Vietnam ile ABD tarafından desteklenen anti-komünist Güney Vietnam arasında Vietnam Savaşı başladı.
1975'te Kuzey Vietnam'ın zaferi üzerine Vietnam, 1976'da Vietnam Komünist Partisi (CPV) altında üniter bir sosyalist devlet olarak yeniden birleşti. Etkisiz planlı ekonomi, Batı'nın ticaret ambargosu ve Kamboçya ve Çin ile yapılan savaşlar ülkeyi daha da zora soktu.
1986 yılında Vietnam Komünist Partisi, Çin ekonomik reformuna benzer ekonomik ve politik reformlar başlatarak ülkeyi sosyalist odaklı bir piyasa ekonomisine dönüştürdü.
Vietnam Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Vietnam 19. yüzyılda Çinhindi olarak (Kamboçya-Laos-Vietnam) Fransa tarafından sömürgeleştirildi. Yoğunlukla köylü olan halk topraklarından olduğu için Fransız hükûmetine karşı tepkiliydi. Arada milliyetçi ayaklanmalar olduysa da bir başarı elde edilemedi. Japonya'nın Vietnam'ı işgaliyle zayıflayan otoriteye karşı bağımsızlık hareketi ligi Vietminh, 2 Eylül 1945'te cumhuriyeti ilan etti. Bu Fransa ile Vietnamlı komünist lider Ho Chi Minh'i karşı karşıya getirdi. Moskova'da bağlantıları olan, Çin'den silah desteği alan ve Mao Zedong'un Kuomintang'a karşı başarıyla yürüttüğü gerilla hareketi taktiklerini bilinen Ho Chi Minh karşısında duramayan Fransa, 1954'ün mayıs ayında teslim oldu. 1956'da seçim yapılarak tekrar birleştirilmek üzere Vietnam ikiye bölündü. Kuzeyde Ho Chi Minh'in komünist hükûmeti ve güneyde Fransa'nın desteklediği Ngo Dinh Diem hükûmeti kuruldu, fakat söz konusu seçim gerçekleşmedi. Saygon'daki hükûmet, ABD destekli otoriter bir politika izlemekteydi. Bu güneyde tepkilerin artmasına neden oldu ve kuzeyden silah desteği alan Vietkong cephesi kurularak ABD'nin de dahil olduğu iç savaş başladı. Amerikalı askerler teknik açıdan üstün olsalar da coğrafyasını bilmedikleri bir yerde, alışkın olmadıkları gerilla taktikleri karşısında çok şansları olmuyordu. 1968'de Vietkong "Tet" saldırısını başlattı, 1973'te ateşkes ilan edilse de kısa süre sonra savaş yeniden başladı. Sonunda 30 Nisan 1975'te Vietkong'un Saygon'u ele geçirmesiyle son buldu.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]
Vietnam, Hindiçin yarımadası'nın doğusunda, 8° ile 24°K enlemleri ve 102° ile 110°D boylamları arasındadır. Toplam 331.210 km2 (127.881 sq mi)[7] veya 331,699 km2 (128 sq mi) alanı kaplar.[8] Ülkenin kara sınırlarının toplam uzunluğu 4.639 km (2.883 mi), kıyı şeridi ise 3.444 km (2.140 mi) uzunluğundadır.[9] Quảng Bình ilinin merkezindeki en dar noktada, ülkenin genişliği 50 kilometre (31 mi) kadar dar olmasına rağmen kuzeyde yaklaşık 600 kilometre (370 mi) kadar büyür.[10]
Vietnam'ın toprakları çoğunlukla engebeli ve yoğun ormanlarla kaplı olup düz arazisi %20'den fazla değildir. Dağlar ülke topraklarının %40'ını oluştururken[11] tropik ormanlar yaklaşık %42'sini kaplar.[12]
Kuzeydeki 15.000 km2 (5.792 sq mi)'i [13] kaplayan düz, kabaca üçgen bir bölge olan Kızıl Nehir Deltası, güneydeki Mekong Nehri Deltası'ndan daha küçüktür ancak daha yoğun gelişmiş olup daha yoğun nüfusludur. Bir zamanlar Tonkin Körfezi'nin girişi olan bu bölge, binlerce yıldır nehir kıyısındaki alüvyon birikintileriyle doldurulmuştur.[14][15] Yaklaşık 40.000 km2 (15.444 sq mi) alanı kaplayan delta, herhangi bir noktada deniz seviyesinden yüksekliği 3 metre (9,8 ft) den fazla olmayan alçak seviyeli bir ovadır. Deltanın her yıl denize doğru 60 ila 80 metre (196,9 ila 262,5 ft) ilerlemesine neden olacak kadar çok tortu taşıyan nehirler ve kanallardan oluşan bir labirent ile çapraz olarak geçilir.[16][17]
Vietnam'ın münhasır ekonomik bölgesi, Güney Çin Denizi'nde 417.663 km2 (161.261 sq mi) alanı kapsar.[18]
Güney Vietnam kıyı ovalarına, Annamite Sıradağları'na ve geniş ormanlara bölünmüştür. Nispeten düz beş bazalt toprak platosundan oluşan yaylalar, ülkenin ekilebilir arazisinin %16'sını ve toplam ormanlık arazisinin %22'sini oluşturur.[19] Vietnam'ın güney kısmının büyük bir kısmındaki toprak, yoğun ekimin sonucu olarak nispeten az besinlidir.[20] Birkaç küçük deprem kaydedilmiştir.[21][22]
Ülkenin kuzey kısmı çoğunlukla yaylalardan ve Kızıl Nehir deltasından oluşur.
Lào Cai il'inde bulunan Fansipan (Phan Xi Păng olarak da bilinir), 3.143 m (10.312 ft) yüksekliğiyle Vietnam'ın en yüksek dağıdır.[23]
Vietnam'da kuzeyden güneye en büyüğü Phú Quốc olan çok sayıda adası da vardır.[24]
Hang Sơn Đoòng mağarası, 2009 yılındaki keşfinden bu yana dünyada bilinen en büyük mağara geçidi olarak kabul edilmektedir. Ba Bể Gölü ve Mekong nehri, ülkedeki en büyük göl ve en uzun nehirdir.[25][26][27]
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]
Enlem farklılıkları ve topoğrafik kabartmadaki belirgin çeşitlilik nedeniyle, Vietnam'ın iklimi her bölge için önemli ölçüde farklıdır.[28] Kış veya kurak mevsimde, kabaca kasımdan nisana kadar uzanan muson rüzgarları genellikle kuzeydoğudan Çin kıyısı boyunca ve Tonkin Körfezi boyunca eserek önemli ölçüde nem toplar.[29] Yıllık ortalama sıcaklık, özellikle güney Vietnam'da kuzeye göre genellikle ovalarda dağlara göre daha yüksektir. Ho Chi Minh Kenti ve Mekong Deltası çevresindeki güney ovalarında sıcaklıklar daha az değişir ve yıl boyunca 21 ve 35 °C (70 ve 95 °F) arasında değişir.[30] Hanoi ve Kızıl nehir deltasının çevresindeki bölgelerde sıcaklıklar 15 ve 33 °C (59 ve 91 °F) arasında çok daha düşüktür.[30] Dağlarda, platolarda ve en kuzeydeki bölgelerdeki mevsimsel değişiklikler çok daha belirgindir. Sıcaklıklar aralık ve ocak aylarında 3 °C (37 °F) ile temmuz ve ağustos aylarında 37 °C (99 °F) arasında değişir.[31] Kış aylarında, Çin sınırına yakın kuzeydeki dağların en yüksek zirvelerine ara sıra kar yağar.[32] Vietnam, muson mevsimlerinde ortalama 1.500 ila 2.000 milimetre (60 ila 80 in) arasında değişen miktarda yağış şeklinde bol yağış alır. Bu durum, özellikle drenaj sistemlerinin zayıf olduğu şehirlerde sıklıkla su baskınlarına neden olur.[33]
Ülke aynı zamanda tropik çöküntülerden, tropik fırtınalardan ve tayfunlardan da etkilenir.[33] Nüfusunun %55'inin alçak kıyı bölgelerinde yaşadığı Vietnam, iklim değişikliğine karşı en savunmasız ülkelerden biridir.[34][35]
Hükümet ve siyaset
[değiştir | kaynağı değiştir]Vietnam üniter Marksist-Leninist tek partili sosyalist bir cumhuriyettir ve Güneydoğu Asya'daki iki komünist devletten biridir (diğeri Laos'tur).[36] Vietnam, tanımlayıcı inancı olarak sosyalizme resmi olarak bağlı kalsa da, The Economist 'in liderliğini "ateşli kapitalist komünistler" olarak nitelendirmesiyle, ekonomi politikaları giderek daha fazla kapitalist[37][38] hale geldi.[39]
Anayasaya göre Vietnam Komünist Partisi (CPV), ülke siyasetinin ve toplumunun tüm dallarında kendi rolünü ileri sürer.[36] Başkan, seçilmiş devlet başkanı ve ordunun başkomutanıdır, Yüksek Savunma ve Güvenlik Konseyi'nin başkanı olarak görev yapar ve Vietnam'daki en yüksek ikinci makamın yanı sıra yürütme işlevlerini ve devlet atamalarını yerine getirir ve politika belirler.[36]
Vietnam Komünist Partisi Genel Sekreteri
Başbakan
Ulusal Meclis Başkanı
CPV'nin genel sekreteri, partinin ulusal organizasyonunu kontrol ederek çok sayıda kilit idari işlevi yerine getirir.[36] Başbakan, hükûmet başkanıdır ve beş başbakan yardımcısı ile 26 bakanlık ve komisyon başkanından oluşan bakanlar kuruluna başkanlık eder. Yalnızca CPV'ye bağlı veya CPV tarafından desteklenen siyasi kuruluşların Vietnam'daki seçimlere katılmasına izin verilir. Bunlar arasında Vietnam Anavatan Cephesi ile işçi sendikası partiler yer alır.[36]
Vietnam Ulusal Meclisi, 500 üyeden oluşan tek meclisli devlet yasama organıdır.[40] Bir başkanın başkanlık ettiği bu kurul, hem yürütme hem de yargı organlarından daha üstündür ve tüm hükûmet bakanları Ulusal Meclis üyeleri arasından atanır.[36] Baş yargıç tarafından yönetilen Vietnam Yüksek Halk Mahkemesi, ülkenin en yüksek temyiz mahkemesidir, ancak aynı zamanda Ulusal Meclise karşı da sorumludur. Yüksek Halk Mahkemesi'nin altında il belediye mahkemeleri ve birçok yerel mahkeme bulunmaktadır. Askeri mahkemeler devlet güvenliğine ilişkin konularda özel yargı yetkisine sahiptir. Vietnam birçok suç için idam cezasını sürdürmektedir.[41]
2024'te Vietnam'ın yönetilmesinden üç kişilik bir kolektif liderlik sorumluydu. Başkan Tô Lâm (2024'ten beri), Başbakan Phạm Minh Chính [42] ve Vietnam Komünist Partisi Genel Sekreteri olarak en güçlü lider Nguyen Phu Trong 'dir (2011'den beri).[43]
Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti'nde tek yasal parti iktidardaki Vietnam Komünist Partisidir. 1975'teki anayasanın değiştirilmesiyle 1992'nin Nisan ayında yeni anayasa kabul edildi. Komünist partinin idari anlayışı yönetimin, politikanın bütün birimlerinde tekrar uygulandı. Seçimlere muhalefet etme yetkisi sadece Komünist Parti ve onun organizasyonlarına verildi.
Ordu
[değiştir | kaynağı değiştir]
Vietnam Halk Ordusu (Vietnamca: Quân Đội Nhân Dân Việt Nam), Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti'nin silahlı kuvvetleridir. 412,000'i aktif, 5,040,000'i aktif yedek olmak üzere toplam 5,452,000 personelden oluşmaktadır. Birinci Çinhindi Savaşı, Vietnam Savaşı ve Üçüncü Çinhindi Savaşı'ndaki tecrübeler sayesinde, gerilla savaşı konusunda uzmandır. 22 Aralık 1944'te Kuzey Vietnam'da kurulmuş, 1976 yılında Güney Vietnam ile olan birleşme sonucu yeni kurulan Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti'nin silahlı kuvvetleri olmuştur. Çoğunluğu Vietnam Savaşı'ndan kalmak üzere şu ekipmanlara sahiptir:
- 1,470 Tank
- 3,150 Zırhı Savaş Aracı
- 2,200 Savaş Topu
- 140 Helikopter + 25 saldırı helikopteri
- 1,100 Çok namlulu roket atar sistemi(ÇNRAS)
- Dış borç:$68,380,000,000
- Savunma bütçesi:$3,365,000,000
- Karayolları uzunluğu:180.549
- Demiryolları uzunluğu:2.632
- Servisteki havaalanı sayısı:45
- Denizaltı sayısı:3
- Eğitim uçağı:26
Ordu 6 ana kuvvetten oluşmaktadır:
- Vietnam Kara Ordusu (Lục quân)
- Vietnam Özel Kuvvetler (Lực lượng Biên phòng)
- Vietnam Halk Donanması(Hải quân Nhân dân Việt Nam)
- Vietnam Denizci Askerler(Hải quân Nhân dân Việt Nam)
- Vietnam Deniz Polisi (Lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam)
- Vietnam Hava ve Hava Koruma Kuvvetleri (Phòng không-Không quân nhân dân Việt Nam)
Yerel İdare Birimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Vietnam 58 ile veya şehre (Vietnamca tỉnh olarak bilinir) bölünmüştür. Ayrıca yerel idare olarak illerle aynı seviyede olduğu kabul edilen (şehir statüsünde bulunan) 5 "merkezi yönetim birimi" (thành phố trực thuộc trung ương) vardır.
|
Bắc Ninh |
Bắc Giang |
|
Ha Tinh |
|
|
Binh Dinh |
Ba Ria-Vung Tau |
An Giang |
Bu iller; ilçe (thành phố trực thuộc tỉnh), kasaba (thị xã) ve köy (huyện) gibi alt bölümlere ayrılmıştır. Merkezi yönetim birimleri ise, sehir bölgesi (quận) ve köy/semt alt bölümlerine ayrılıp köy/semtler de daha küçük altbirimlere (phường) bölünür.
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]
| Küresel GSYİH payı (Satın alma gücü paritesi: PPP)[44] | |
|---|---|
| Yıl | Pay |
| 1980 | 0.21% |
| 1990 | 0.28% |
| 2000 | 0.39% |
| 2010 | 0.52% |
| 2018 | 0.52% |
| 2020 | 0.80% |
Vietnam'ın tarihi boyunca ekonomisi büyük ölçüde tarım-öncelikle ıslak pirinç ekimi üzerine kurulmuştur.[45]
Alüminyum üretiminde önemli bir malzeme olan boksit, orta Vietnam'da çıkarılır.[46]
Yeniden birleşmeden bu yana, ülke ekonomisi, Merkez Komitesi ve ulusal kongrelerin genel kurul oturumlarında kararlaştırılan beş yıllık planlar aracılığıyla öncelikle CPV tarafından şekillendirilir.[47] Çiftliklerin, fabrikaların ve sermaye mallarının kolektifleştirilmesi, merkezi planlamanın kurulmasının bir parçası olarak, milyonlarca insanın devlet teşebbüsleri için çalışmasıyla gerçekleştirildi. Sıkı devlet kontrolü altında, Vietnam ekonomisi verimsizlik, devlete ait işletmelerde yolsuzluk, kötü kalite ve yetersiz üretimle boğuşmaya devam etti.[48][49][50]
1980'lerin sonlarında Doğu Bloku'nun aşınmasının ve Sovyetler Birliği'nin çöküşünün ardından ana ticaret ortağı olan Sovyetler Birliği'nden gelen ekonomik yardımın azalmasıyla ABD tarafından dayatılan savaş sonrası ticaret ambargosunun olumsuz etkilerinin yanı sıra[51][52] Vietnam, ihracatı artırmak için döviz kurunu devalüasyon yaparak ticaretini liberalleştirmeye başladı ve bir ekonomik kalkınma politikasına girişti.[53]
1986'da, CPV'nin Altıncı Ulusal kongresi, Đổi Mới reform programının parçası olarak sosyalist yönelimli piyasa ekonomik reformlarını tanıttı. Özel mülkiyet sanayide, ticarette ve tarımda teşvik edilmeye başlandı ve piyasa kısıtlamaları altında devlet teşebbüsleri yeniden yapılandırıldı.[54][55] Bu, beş yıllık ekonomik planların yerini sosyalist odaklı piyasa mekanizmasının almasına yol açtı.[56] Bu reformların sonucu olarak, Vietnam 1990 ve 1997 yılları arasında yıllık yaklaşık %8 gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) büyümesi elde etti.[57][58]
Amerika Birleşik Devletleri Vietnam'a uyguladığı ekonomik ambargoyu 1994'ün başlarında kaldırdı.[59]
1997 Asya mali krizi yıllık %4-5'lik bir ekonomik yavaşlamaya neden olsa da, ekonomisi 1999'da toparlanmaya başladı.[54] Ekonomisi 2000'den 2005'e kadar yılda yaklaşık %7 büyüyerek dünyanın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biri oldu.[60][61]
11 Ocak 2007'de Vietnam, DTÖ'nün (Dünya Ticaret Örgütü) 150. üyesi oldu.[62]
Vietnam Genel İstatistik Ofisi'ne (GSO) göre, Vietnam'ın yıllık enflasyon oranı aralık 2010'da %11.8'e çıkmasına rağmen 2000'lerin sonundaki küresel durgunluk karşısında bile 2010'da %6,8'de tutarak büyüme güçlü kaldı ve Aralık 2010'da ülkenin para biriminin Đồng üç kez devalüe edilmesine rağmen büyüme oranı %11,8'e ulaştı.[63][64]
Nüfusun günde 1 dolardan az gelirle yaşayan yüzdesi olarak tanımlanan derin yoksulluk, Vietnam'da önemli ölçüde azaldı ve göreli yoksulluk oranı şu anda Çin, Hindistan ve Filipinler'dekinden daha düşüktür.[65] Bu düşüş, yaşam standartlarını iyileştirmeyi ve eşitsizliğin artmasını önlemeyi amaçlayan adil ekonomi politikaları ile ilişkilendirilebilir.[66] Bu politikalar, Đổi Mới programının ilk aşamalarında eşitlikçi arazi dağıtımını, daha yoksul uzak bölgelere yatırımı ve eğitim ve sağlık hizmetlerinin sübvansiyonunu içeriyordu.[67][68] 2000'li yılların başından beri Vietnam, ekonominin bazı sektörlerini uluslararası pazarlara açan iki yönlü bir yaklaşım olan sıralı ticaret serbestleştirmesini uygulamıştır.[66][69] İmalat, bilgi teknolojisi ve yüksek teknoloji endüstrileri artık ulusal ekonominin büyük ve hızlı büyüyen bir bölümünü oluşturur.
Vietnam petrol endüstrisi için nispeten yeni olmasına rağmen, toplam 2011 üretimi 318.000 varil/gün (50.600 m3/d) ile Güneydoğu Asya'daki üçüncü en büyük petrol üreticisidir.[70] 2010 yılında Vietnam, Asya ve Pasifik bölgesindeki sekizinci en büyük ham petrol [petrol] üreticisi olarak sıralandı.[71] Amerika Birleşik Devletleri, Vietnam'ın en yüksek ihracat miktarını[72] satın alırken, Çin'den mal en popüler Vietnam ithalatı oldu.[73]
Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) 2022'deki bulgularına göre, Vietnam'daki işsizlik oranı %2,3, GSYİH 406,452 milyar ABD doları ve kişi başına düşen nominal GSYİH 4.086 ABD dolarıydı.[4][74] Birincil sektör ekonomisinin yanı sıra turizm, 2015 yılında kaydedilen 7,94 milyon yabancı ziyaretçiyle Vietnam'ın ekonomik büyümesine önemli katkı sağladı.[75]
HSBC ayrıca Vietnam'ın toplam GSYİH'sinin 2050 yılına kadar Norveç, Singapur ve Portekiz'i geçeceğini öngördü.[76][74] PricewaterhouseCoopers tarafından 2008'de yapılan bir başka tahmin, Vietnam'ın 2025 yılına kadar dünyanın en hızlı büyüyen ekonomileri arasında, reel dolar bazında yılda yaklaşık %10'luk bir potansiyel büyüme oranıyla olabileceğini belirtti.[77]
Tarım
[değiştir | kaynağı değiştir]
Çeşitli toprak reformu önlemlerinin bir sonucu olarak Vietnam, tarım ürünlerinin önemli bir ihracatçısı haline geldi. Halen üçte bir küresel payla dünyanın en büyük kaju fıstığı üreticisidir;[78] dünya pazarının üçte birini karşılayarak en büyük karabiber üreticisidir;[79] ve 1990'lardan bu yana Tayland'dan sonra dünyanın en büyük ikinci pirinç ihracatçısıdır.[80] Sonuç olarak Vietnam aynı zamanda dünyanın en büyük ikinci kahve ihracatçısıdır.[81] Ülke, Büyük Mekong Alt Bölgesi'ndeki diğer eyaletlerle birlikte kalıcı mahsuller için en çok arazi kullanım oranına sahiptir.[82] Diğer birincil ihracatlar arasında çay, kauçuk ve balıkçılık ürünleri yer alır. Tarımın Vietnam'ın GSYH içindeki payı, ekonominin diğer sektörlerindeki üretimin artmasıyla birlikte son yıllarda 1989'daki %42'den 2006'da %20'ye düştü.
Deniz Ürünleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Vietnam'ın avcılık ve Kültür balıkçılığı su ürünleri yetiştiriciliğinden elde edilen toplam balıkçılık üretimi 2011'de 5,6 milyon MT ve 2016'da 6,7 milyon MT oldu. Vietnam'ın balıkçılık sektörünün üretimi, su ürünleri yetiştiriciliği alt sektörünün devam eden büyümesine atfedilebilecek güçlü bir büyüme kaydetti.[83]
Turizm
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yakın zamana kadar sadece savaşla anılan Vietnam, son dönemlerde dünyanın ileri gelen tatil merkezleri arasında sayılmaktadır. Öte yandan, Asya'da suç oranı en az ve en güvenli yerler arasındadır.
- Ha Long Koyu (Ha long: Yere inen ejderha)
- Cat Ba Adası
- Cúc Phương Millî Parkı
- Ho Chi Minh Mozolesi[84]
Demografi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Vietnam büyük şehir ve merkezleri 2019 sayımı[85] | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sıra | Şehir adı | İl | Nüfus | Sıra | Şehir ismi | İl | Nüfus | ||
 Ho Chi Minh Kenti |
1 | Ho Chi Minh Kenti | Ho Chi Minh Kenti | 8.993.082 | 11 | Vinh | Nghệ An | 473.275 |  Haiphong |
| 2 | Hanoi | Hanoi | 8.053.663 | 12 | Thanh Hóa | Thanh Hóa | 436.833 | ||
| 3 | Haiphong | Haiphong | 2.028.514 | 13 | Nha Trang | Khánh Hòa | 422.601 | ||
| 4 | Cần Thơ | Cần Thơ | 1.235.171 | 14 | Buôn Ma Thuột | Đắk Lắk | 375.590 | ||
| 5 | Da Nang | Da Nang | 1.134.310 | 15 | Tân Uyên | Ho Chi Minh Kenti | 370.512 | ||
| 6 | Huế | Huế | 1.128.620 | 16 | Vũng Tàu | Ho Chi Minh Kenti | 357.124 | ||
| 7 | Biên Hòa | Đồng Nai | 1.055.414 | 17 | Thái Nguyên | Thái Nguyên | 340.403 | ||
| 8 | Thủ Đức | Ho Chi Minh Kenti | 1.013.795 | 18 | Thủy Nguyên | Haiphong | 333.810 | ||
| 9 | Thuận An | Ho Chi Minh Kenti | 596.227 | 19 | Bắc Giang | Bắc Ninh | 326.354 | ||
| 10 | Dĩ An | Ho Chi Minh Kenti | 474.681 | 20 | Hạ Long | Quảng Ninh | 322.710 | ||
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Socio-economic situation in the fourth quarter and 2023. General Statistics Office of Vietnam. 29 December 2023. 12 February 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 February 2024.
- ^ An Chi (31 December 2023). "Dân số trung bình của Việt Nam năm 2023 đạt 100,3 triệu người" [Vietnam's Average Population Reaches 100.3 Million People in 2023]. Nhân Dân (Vietnamca). 12 February 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 February 2024.
- ^ General Statistics Office of Vietnam 2019.
- ^ a b c d e "World Economic Outlook Database, April 2025" (İngilizce).
- ^ "Gini index - Viet Nam". World Bank Group. 27 September 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 October 2018.
- ^ "Human Development Report 2025" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 6 May 2025. 6 May 2025 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 May 2025.
- ^ "Vietnam". The World Factbook (İngilizce). Central Intelligence Agency. 17 Ocak 2024. 10 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2024.
- ^ "Vietnam country profile". BBC News. 24 Şubat 2020. 28 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2021.
- ^ Nasuchon 2008, s. 7.
- ^ Protected Areas and Development Partnership 2003, s. 13.
- ^ Fröhlich et al. 2013, s. 5.
- ^ Natural Resources and Environment Program 1995, s. 56.
- ^ AgroViet Newsletter 2007.
- ^ Huu Chiem 1993, s. 180.
- ^ Minh Hoang et al. 2016.
- ^ Huu Chiem 1993, s. 183.
- ^ Hong Truong, Ye & Stive 2017, s. 757.
- ^ Vietnamese Waters Zone.
- ^ Cosslett & Cosslett 2017, s. 13.
- ^ Van De et al. 2008.
- ^ Hong Phuong 2012, s. 3.
- ^ Việt Nam News 2016.
- ^ Vietnam National Administration of Tourism 2014.
- ^ Boobbyer & Spooner 2013, s. 173.
- ^ Cosslett & Cosslett 2013, s. 13.
- ^ Anh 2016a.
- ^ The Telegraph.
- ^ Vu 1979, s. 66.
- ^ Riehl & Augstein 1973, s. 1.
- ^ a b Buleen 2017.
- ^ Vietnam Net 2018a.
- ^ "Vietnamese amazed at snow-capped northern mountains". VnExpress. 11 Ocak 2021.
- ^ a b Thi Anh.
- ^ Overland 2017.
- ^ "Report: Flooded Future: Global vulnerability to sea level rise worse than previously understood". climatecentral.org. 29 Ekim 2019. 2 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2019.
- ^ a b c d e f Government of Vietnam (II).
- ^ Greenfield 1994, s. 204.
- ^ Baccini, Impullitti & Malesky 2017.
- ^ The Economist 2008.
- ^ Embassy of Vietnam in USA.
- ^ Ministry of Justice 1999.
- ^ "Vietnam picks new PM and president for next 5 years". Nikkei Asia. 26 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2024.
- ^ "New president of Vietnam nominated by Communist Party: Report". www.aljazeera.com (İngilizce). 27 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2024.
- ^ International Monetary Fund.
- ^ Cornell University.
- ^ Kim Phuong 2014, s. 1.
- ^ Kimura 1986.
- ^ Adhikari, Kirkpatrick & Weiss 1992, s. 249.
- ^ Ngoc Vo & Le 2014, s. 7.
- ^ Van Tho 2003, s. 11.
- ^ Litvack, Litvack & Rondinelli 1999, s. 31.
- ^ Freeman 2002.
- ^ Litvack, Litvack & Rondinelli 1999, s. 33.
- ^ a b Van Tho 2003, s. 5.
- ^ Hoang Vuong & Dung Tran 2009.
- ^ Hoang Vuong 2014.
- ^ Largo 2002, s. 66.
- ^ International Monetary Fund 1999, s. 23.
- ^ Cockburn 1994.
- ^ Pincus 2015, s. 27; bu makale, uluslararası ticaretin sözde "sermaye fazlası için havalandırma" teorisine atıfta bulunur.
- ^ Quang Vinh, s. 13.
- ^ "WTO | Accessions: Viet Nam". www.wto.org. 27 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2024.
- ^ Asian Development Bank 2010, s. 388.
- ^ Thanh Niên 2010.
- ^ Vierra & Vierra 2011, s. 5.
- ^ a b Vandemoortele & Bird 2010.
- ^ Cuong Le et al. 2010, s. 23.
- ^ H. Dang & Glewwe 2017, s. 9.
- ^ Vandemoortele 2010.
- ^ UPI.com 2013.
- ^ Fong-Sam 2010, s. 26.
- ^ Việt Nam News 2018b.
- ^ Vietnam News Agency 2018.
- ^ a b Tuổi Trẻ News 2012.
- ^ Vietnam Net 2016a.
- ^ Lyimo 2016.
- ^ PWC 2008.
- ^ Mai 2017.
- ^ Voice of Vietnam 2018c.
- ^ Nielsen 2007, s. 1.
- ^ Summers 2014.
- ^ Truong, Vo & Nguyen 2018, s. 172.
- ^ "Fisheries Country Profile: Vietnam". Southeast Asian Fisheries Development Center. Haziran 2018. 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021.
- ^ Ho Chi Minh Mozolesi
- ^ Genel İstatistik Ofisi (2019). Kết quả Toàn bộ Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019 (Completed Results of the 2019 Viet Nam Population and Housing Census). Statistical Publishing House. ISBN 978-604-75-1532-5. 2021-01-10 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2025.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Photos of Vietnam16 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Articles/ Vietnam fotoğrafları
- Vietnam'dan resimler8 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Vietnam albümü20 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Vietnamca aile22 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Vietnam foto galerisi9 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Uluslararası kuruluşlar | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||||||
| Otorite kontrolü |
|
|---|
