Pnöma (Stoa)
Stoacılık felsefesinde Pnöma (Yunanca: πνεῦμα), hava (hareket halindeki) ve ateş (ısı olarak) elementlerinin bir karışımı olan "yaşam nefesi" kavramıdır.[1] İnsan canlılığını nefeste konumlandıran Yunan tıp yazarlarından ve ateşi Arkhe veya orijinal unsur olarak tanımlayan Sokrates öncesi Herakleitos felsefesinden kaynaklanan Pnöma, Stoacılar için hem bireyi hem de kozmosu organize eden aktif, üretici ilkedir.[2] En yüksek haliyle, Pnöma, insan ruhunu (psychê) oluşturur ki bu da Tanrı'nın ruhu olan nefesin bir parçasıdır. Maddeyi yapılandıran bir kuvvet olarak cansız nesnelerde bile vardır.[3]
Pnöma seviyeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Stoacı evrende her şey madde ve Pnöma'dan oluşur. Ateş ve hava oranlarına bağlı olarak üç derece veya üç Pnöma türü vardır.
- Durum veya gerginlik Pnöması (tonos). Bu birleştirici ve şekillendirici Pnöma, şeylere kararlılık veya uyum (hexis) sağlar; taş, kütük, bardak gibi nesnelerde bile var olan bir kuvvettir. 4. yüzyıl Hristiyan filozofu Nemesius, Stoacı düşüncede Pnöma'nın gücünü onun "gerilme hareketine" (tonicê kinêsis) bağlar; yani Pnöma hem nicelik hem de nitelik üreterek dışa doğru hareket eder ve aynı zamanda içe doğru hareket eder, birlik ve öz sağlar. Birey, onu bir arada tutan ve aynı zamanda çevresindeki dünyadan ayıran iç Pnöma dengesiyle tanımlanır.[4]
- Yaşam gücü olarak Pnöma. Bitkisel Pnöma büyümeyi (physis) sağlar ve bir şeyi canlı olarak ayırt eder.
- Ruh olarak Pnöma. Pnöma en nadir ve ateşli haliyle hayvan ruhu (psychê) olarak hizmet eder; organizmayı kaplar, hareketlerini yönetir ve ona algılama ve yeniden üretim güçleri bahşeder.[5] Bu Pnöma kavramı, Aristoteles'in spermdeki Pnöma'nın yavrulara hareket ve belirli duyusal algılar kapasitesini ilettiği teorisiyle ilgilidir.[6]
Dördüncü derece Pnöma da ayırt edilebilir. Bu, olgun insanın muhakeme gücünü bahşeden rasyonel ruhudur (logica psychê).[7]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Stoicism," Routledge Encyclopedia of Philosophy (Taylor & Francis, 1998), p. 145.
- ^ David Sedley, "Stoic Physics and Metaphysics," The Cambridge History of Hellenistic Philosophy, p. 388.
- ^ John Sellars, Stoicism (University of California Press, 2006), pp. 98–104.
- ^ Michael J. White, "Stoic Natural Philosophy (Physics and Cosmology)," p. 134, and Dorothea Frede, "Stoic Determinism," p. 186, both in The Cambridge Companion to the Stoics (Cambridge University Press, 2003).
- ^ John Sellars, Stoicism, p. 91.
- ^ Friedrich Solmsen, "The Vital Heat, the Inborn Pneuma and the Aether," Journal of Hellenic Studies 77 (1957) 119–123.
- ^ John Sellars, Stoicism, p. 105.