Geminus

Geminos
Geminos
Doğum	Γεμῖνος ὁ Ῥόδιος; MÖ 10 dolayları; Rodos?, Yunanistan
Ölüm	MS 60 dolayları; ?
Vatandaşlık	Antik Yunanistan
Tanınma nedeni	Isagoge (Introduction to Astronomy)
Memleket	Rodos
Kariyeri
Dalı	Astronomi, Matematik
Akademik danışmanları	Poseidonios

Rodoslu Geminos (Yunanca: Γεμῖνος ὁ Ῥόδιος, MÖ 10 - MS 60 dolayları), MÖ 1. yüzyılda yıldızı parlayan bir Yunan astronom ve matematikçi. Onun bir astronomi çalışması olan ve öğrenciler için astronomi kitabı olarak tasarlanan Fenomenlere Giriş (İngilizce: Introduction to the Phenomena) günümüze ulaşmıştır. Ayrıca matematik üzerine bir çalışması da yazdı ama bu eserin sadece sonraki yazarlar tarafından alıntılanan kısımları hayatta kaldı ve günümüze ulaştı.

Hayatı

Geminos'un hayatı hakkında hiçbir şey bilinmiyor. Rodos'ta doğduğu bile kesin değildir, ancak astronomik çalışmalarında Rodos'taki dağlara atıfta bulunulduğunda orada çalıştığı anlaşılıyor. Doğum ve ölüm tarihleri de kesin olarak bilinmiyor. Eserlerinde, kendi zamanından 120 yıl önceki Mısır takviminin Annus Vagus'una (Gezici Yıl, Wandering Year) atıfta bulunan bir pasaj, yazarken yaklaşık MÖ 70 tarihini ima etmek için kullanılmıştır,^[1] ki bu Poseidonius'un öğrencisi olabileceği fikriyle tutarlı olacaktır ama MS 50 kadar geç bir tarih de önerilmiştir.^[2]

Aydaki Geminus krateri onun adını almıştır.^[3]

Çalışmaları

Astronomi

Geminos'un günümüze ulaşan tek eseri Fenomenlere Giriş (Yunanca: Εἰσαγωγὴ εἰς τὰ Φαινόμενα, İngilizce: Introduction to the Phenomena) adlı eseridir, genellikle sadece Isagoge olarak adlandırılır. Hipparkhos gibi daha önceki gök bilimcilerin çalışmalarına dayanan bu giriş niteliğindeki astronomi kitabı, konuya yeni başlayan öğrencilere astronomi öğretmeyi amaçlıyordu. Geminos, bu eserde; Zodyak ve Güneş'in hareketini, takımyıldızları, göksel küreyi, günleri ve geceleri, zodyak burçlarının yükselmelerini ve ayarları, Ay-Güneş dönemleri ve bunların takvimlere uygulanmasını, Ay'ın safhalarını, tutulmaları, yıldız evrelerini, karasal bölgeleri ve coğrafi yerleri ve yıldızlara dayanarak hava durumu tahminlerinde bulunmanın aptallığını anlatır.^[4]

Ayrıca Poseidonios'un Meteoroloji Üzerine (İngilizce: On Meteorology) adlı çalışması üzerine bir yorum yazdı. Bu yorumun parçaları, Aristoteles'in Fizik (İngilizce: Physics) adlı eseri üzerine yaptığı yorumda Simplikios tarafından korunmuştur.

Matematik

Geminos ayrıca matematik üzerine kapsamlı bir Matematik Doktrini (veya Teorisi) de dahil olmak üzere kapsamlı bir şekilde yazdı.^[5] Bu çalışma hayatta kalmamış olsa da, Proklos, Eutokios ve diğerleri tarafından yapılmış birçok alıntı korunmaktadır. Matematiği iki kısma ayırdı: Zihinsel (Yunanca: νοητά, İngilizce: Mental) ve Gözlemlenebilir (Yunanca: αἰσθητά, İngilizce: Observable) veya başka bir deyişle, Saf (İngilizce: Pure) ve Uygulamalı (İngilizce: Applied). Birinci kategoriye geometri ve aritmetiği (sayı teorisi dahil), ikinci kategoriye ise mekanik, astronomi, optik, jeodezi, kanonik (müzikal uyum) ve lojistiği yerleştirdi. Eserlerinden yapılmış uzun alıntılar Al-Nayrizi tarafından Öklid'in Elemanları (İngilizce: Euclid's Elements) üzerine yaptığı yorumda korunmuştur.

Öklid'in paralellik postülatını diğer aksiyomlardan yararlanarak ispatlamaya çalıştı. Geminos'un paralellik postülatı için verdiği 'kanıt' ustaca ama yanlıştı. Tartışmasının başında, düz bir çizgiden sabit bir mesafedeki noktaların yerinin kendisinin bir düz çizgi olduğunu ve bunun başka bir varsayım olmadan kanıtlanamayacağını varsaydığından, bir hata yaptı. Bununla birlikte, Geminos'un paralellik postülatını kanıtlamaya çalışması ilginçtir ve bu türden ilk girişim olma ihtimali düşük olsa da, en azından bu, ayrıntıların hayatta kaldığı en eski girişimdir.

Helix (Helezon), yani bir dik dairesel silindirin üreteçlerini sabit bir açıyla kesen eğri, Geminos'un çalışmasında görülmektedir. Ancak Proklos, eğrinin Geminos'tan 150 yıl önce Apollonios'a kadar gittiğini öne sürer. Ancak Geminos ilginç bir sınıflandırma teoremini kanıtlamıştır; helezon, daire ve düz çizgi, eğrinin herhangi bir kısmının aynı uzunluktaki diğer herhangi bir parçasıyla çakışma özelliğine sahip tek eğrilerdir.

Notlar

^ Dicks, D. R. "Geminus | Encyclopedia.com" (PDF). Dictionary of Scientific Biography (New York 1970-1990). 7 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ Neugebauer, O., A History of Ancient Mathematical Astronomy. New York. (1975).
^ Geminus krateri
^ Evans, J., The History and Practice of Ancient Astronomy, s.91. Oxford University Press. (1998).
^ Heath, T., A Manual of Greek Mathematics, Dover Publications. (2003).

Kaynakça

O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Geminus", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
Evans, J. & Berggren, J.L. (2006), Geminos's Introduction to the Phenomena: A Translation and Study of a Hellenistic Survey of Astronomy, Princeton University Press, 25 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, Bu, kitabın ilk tam İngilizce çevirisidir.
"Εἰσαγωγή εἰς τὰ Φαινόμενα" [Introduction to Phaenomena]. 13 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. orijinal çevrimiçi metin
"Technology Museum of Thessaloniki Entry". 23 Haziran 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi.
"Geminus'un Elementa Astronomiae ("Elements of Astronomy") eserinin Manitius edisyonunun PDF taramaları - public domain". 19 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Klasik Yunanca ile Almanca çevirisi

İlave okumalar

Durham I. T. (2014), "Geminus", Thomas Hockey, Virginia Trimble, Thomas R. Williams, Katherine Bracher, Richard A. Jarrell, Jordan D. MarchéII, JoAnn Palmeri & Daniel W. E. Green (eds.) (Ed.), Biographical Encyclopedia of Astronomers, New York, NY: Springer, doi:10.1007/978-1-4419-9917-7_507, ISBN 978-1-4419-9917-7
Bowen, A. C. (2006), "Geminus and the Length of the Month: The Authenticity of Intro. ast. 8.43-45", Journal for the History of Astronomy, 37, Part 2 (127), ss. 193-202, Bibcode:2006JHA....37..193B, ISSN 0021-8286

[1] Dicks, D. R. "Geminus | Encyclopedia.com" (PDF). Dictionary of Scientific Biography (New York 1970-1990). 7 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[2] Neugebauer, O., A History of Ancient Mathematical Astronomy. New York. (1975).

[3] Geminus krateri

[4] Evans, J., The History and Practice of Ancient Astronomy, s.91. Oxford University Press. (1998).

[heath1-5] Heath, T., A Manual of Greek Mathematics, Dover Publications. (2003).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

g t d Antik Yunan matematiği
Matematikçiler (Zaman Çizelgesi)	Anaksagoras Antemios Apollonios Arkhytas Aristaios Aristarkos Arşimet Autolykos Bion Boethius Brison Kallippos Karpos Kleomedes Konon Ktesibios Demokritos Dikaiarkhos Diokles Diophantos Dinostratus Dionisodoros Domninus Elealı Zenon Eratosthenes Eudemos Eudoksos Eutokios Geminus Heliodoros İskenderiyeli Heron Khrysippos Hipparkhos Hippasos Hippias Hipokrat Hipatia Hipsikles İsidoros Matematikçi Leo Leon Marinos Melissa Menaikhmos Menelaos Metrodoros Nikomakhos Nikomedes Nikoteles Oenopides Euklides Pappos Perseus Philolaos Philon Laodikyalı Philonides Porphyrios Poseidonios Proklos Batlamyus Pisagor Serenus Simplikios Sosigenes Sporus Thales Theaitetos Theano Teodoros Theodosios İskenderiyeli Theon Smirnalı Theon Timaridas Ksenokrates Sidonlu Zenon Zenodoros
Yapıtlar	Almagest Arşimet Parşömeni Arithmetika Konikler (Apollonius) Katoptrik (Yansımalar) Data (Öklid) Elemanlar (Öklid) Bir Çemberin Ölçümü Konikler ve Sferoidler Üzerine Büyüklükler ve Uzaklıklar Üzerine (Aristarkhos) Büyüklükler ve Uzaklıklar Üzerine (Hipparkhos) Hareketli Küre Üzerine (Autolykos) Öklid'in Optiği Sarmallar Üzerine Küre ve Silindir Üzerine Ostomachion (Syntomachion) Planisphaerium Sphaerics Parabolün Dörtgenleştirilmesi Kum Sayacı Sonsuz Küçükler Hesabı
Merkezler	Platon Akademisi · Kirene · İskenderiye Kütüphanesi
Etkilendikleri	Babil matematiği · Eski Mısır matematiği
Etkiledikleri	Avrupa matematiği · Hint matematiği · Orta Çağ İslam matematiği
Problemler	Apollonios problemi · Daireyi kareleştirme · Küpü iki katına çıkarma · Açıyı üçe bölme
Kavramlar/Tanımlar	Apollonius çemberi Diyofantus denklemi Çevrel çember Eşölçülebilirlik Orantılılık ilkesi Altın oran Yunan rakamları Bir üçgenin iç ve dış çemberleri Tükenme yöntemi Paralellik postülatı Platonik katılar Hipokrat ayı Hippias kuadratiksi Düzgün çokgen Cetvel ve pergelle yapılan çizimler Üçgen merkezi
Bulgular	Açıortay teoremi Dış açı teoremi Öklid algoritması Öklid teoremi Geometrik ortalama teoremi Yunan geometrik cebiri Menteşe teoremi Çevre açı teoremi Kesişme teoremi Pons asinorum Pisagor teoremi Thales teoremi Gnomon teoremi Apollonius teoremi Aristarkus eşitsizliği Crossbar (Pasch) teoremi Heron formülü İrrasyonel sayılar Menelaus teoremi Pappus'un alan teoremi Batlamyus eşitsizliği Batlamyus kirişler tablosu Batlamyus teoremi Theodorus sarmalı
Antik Yunan matematikçilerinin zaman çizelgesi

g t d Antik Yunan astronomisi
Gökbilimciler	Aglaonike Agrippa Anaksimandros Kirroslu Andronikos Apollonios Aratos Aristarkhos Aristillos Rodoslu Attalus Autolykos Abderalı Bion Kallippos Kleomedes Kleostratos Sisamlı Konon Eratosthenes Euktemon Knidoslu Eudoksos Geminos Heraklides Pontikos Hiketas Hipparkhos Sakız Adalı Hipokrat Hipsikles Menelaos Atinalı Meton Oenopides Opuslu Philippos Philolaos Poseidonios Batlamyus Pytheas Seleukialı Seleukus Sosigenes Peripatetik Sosigenes Strabon Thales Bitinyalı Theodosius İskenderiyeli Theon Smirnili Theon Timokharis
Çalışmalar	Almagest (Batlamyus) On Sizes and Distances (Hipparchus) On the Sizes and Distances (Aristarchus) On the Heavens (Aristotle)
Aletler	Antikitera düzeneği Halkalı küre Usturlap Diyoptra Ekvator halkası Gnomon Mural aleti Triketrum
Kavramlar	Kallipik döngü Göksel küreler Enlem dairesi Karşı dünya Taşıyıcı ve dışmerkezli çember Ekuant Geosantrizm Günmerkezlilik Hipparh döngüsü İç ve dış gezegen Meton döngüsü Oktaeteris Gündönümü Küresel Dünya Yeraltı küresi Zodyak kuşağı
Etkilendikleri	Babil astronomisi Mısır astronomisi
Etkiledikleri	Ortaçağ Avrupası bilimi Hint astronomisi Ortaçağ İslam astronomisi