Uygulamalı etik

Uygulamalı etik, ahlaki değerlendirmelerin pratik yönüdür. Özel ve kamu yaşamında, mesleklerde, sağlıkta, teknolojide, hukukta ve liderlikte gerçek dünyadaki eylemlere ve bunların ahlaki değerlendirmelerine ilişkin etiktir.* Örneğin biyoetik; ötenazi, kıt sağlık kaynaklarının tahsisi veya insan embriyolarının araştırmalarda kullanılması gibi yaşam bilimlerindeki ahlaki sorunlara en iyi yaklaşımı belirlemekle ilgilenir. *** Çevre etiği, hükûmet ve şirketlerin kirliliği temizleme sorumluluğu gibi ekolojik konularla ilgilenir.* İş etiği, ihbarcıların kamuya ve işverenlerine karşı görevlerini içerir.

Tarihi

Uygulamalı etik, etik çalışmalarını akademik felsefi söylem alanlarının ötesine genişletmiştir.* Bugün ortaya çıktığı şekliyle uygulamalı etik alanı, 1970'lerin başında hızlı tıbbi ve teknolojik ilerlemelerle ilgili tartışmalardan ortaya çıkmış ve günümüzde ahlak felsefesinin bir alt disiplini olarak yerleşmiştir. Ancak uygulamalı etik, doğası gereği çok meslekli bir konudur çünkü tıp, iş dünyası veya bilgi teknolojisi gibi alanlardaki potansiyel etik sorunların uzmanlık düzeyinde anlaşılmasını gerektirir. Günümüzde neredeyse her meslekte etik davranış kuralları mevcuttur*.

Ahlaki ikilemlerin incelenmesine yönelik uygulamalı etik yaklaşımı birçok farklı biçimde olabilir, ancak biyoetik ve sağlık hizmetleri etiğinde en etkili ve en yaygın kullanılan yaklaşımlardan biri Tom Beauchamp ve James Childress tarafından geliştirilen dört ilkeli yaklaşımdır.* Genellikle ilkecilik olarak adlandırılan dört ilkeli yaklaşım, dört ilkesel etik ilkenin dikkate alınmasını ve uygulanmasını gerektirir: özerklik, kötülük yapmama, yararlılık ve adalet.

Destekleyici teori

Uygulamalı etik, doğru ve yanlış davranış standartlarıyla ilgilenen normatif etikten ve etik özelliklerin, ifadelerin, tutumların ve yargıların doğasıyla ilgilenen meta-etikten ayrılır.*

Etiğin bu üç alanı birbirinden farklı gibi görünse de birbirleriyle de ilişkilidir. Uygulamalı etik yaklaşımının kullanımı genellikle bu normatif etik teorilerine dayanır:

1. Eylemlerin doğruluğunun yalnızca sonuçlarına bağlı olduğunu savunan sonuçsalcı etik* Paradigmatik sonuçsalcı teori, klasik olarak bir eylemin ahlaki açıdan doğru olup olmadığının net toplam psikolojik refahı maksimize edip etmediğine bağlı olduğunu savunan Faydacılıktır. Bu teorinin ana gelişmeleri, Eylem ve Kural faydacılığı arasında ayrım yapan Jeremy Bentham ve John Stuart Mill'den gelmiştir. Daha sonraki önemli gelişmeler, güdü veya niyetin önemini ortaya koyan Henry Sidgwick ve faydacı karar vermede tercihin önemini ortaya koyan* R. M. Hare tarafından yapılmıştır. Diğer sonuçsalcılık biçimleri arasında Öncelikçilik yer almaktadır.

2. Deontolojik etik, eylemlerin bağlamlarına veya sonuçlarına bakılmaksızın içsel bir doğruluğa veya yanlışlığa sahip olduğunu savunur. Bu yaklaşım, Immanuel Kant'ın ödeve dayalı etik teorisinin merkezi olan kategorik zorunluluk kavramıyla özetlenmiştir. Bir diğer önemli deontolojik teori ise Thomas Aquinas tarafından yoğun bir şekilde geliştirilen ve Katolik Kilisesi'nin ahlak öğretisinin önemli bir parçası olan doğal hukuktur. Eşik deontolojisi, olumsuz sonuçlara rağmen kuralların bir noktaya kadar geçerli olması gerektiğini savunur; ancak sonuçlar öngörülen bir eşiği aşacak kadar vahim hale geldiğinde, sonuçsalcılık devreye girer*.

3. Aristoteles ve Konfüçyüs'ün kavramlarından türetilen erdem etiği, doğru eylemin uygun şekilde 'erdemli' bir fail tarafından seçilen eylem olacağını ileri sürer.

Normatif etik teoriler, gerçek dünyadaki etik ikilemleri çözmeye çalışırken çatışabilir. Sonuçsalcılık ve deontoloji arasındaki ayrımın üstesinden gelmeye çalışan yaklaşımlardan biri, kazuistik olarak da bilinen vaka temelli akıl yürütmedir. Kazuistik teori ile değil, gerçek ve somut bir vakanın anlık gerçekleri ile başlar. Kazuistik etik teoriden yararlanırken, etik teoriyi ahlaki muhakemenin en önemli özelliği olarak görmez. Albert Jonsen ve Stephen Toulmin gibi kazuistler (The Abuse of Casuistry, 1988), uygulamalı etiğin geleneksel paradigmasına meydan okumaktadır. Kazuistler, teoriden yola çıkmak ve teoriyi belirli bir vakaya uygulamak yerine, belirli bir vakanın kendisinden yola çıkar ve daha sonra bu vaka için ahlaki açıdan önemli özelliklerin (hem teori hem de pratik hususlar dahil) neler olması gerektiğini sorarlar. Jonsen ve Toulmin, tıp etiği komitelerine ilişkin gözlemlerinde, özellikle sorunlu ahlaki vakalarda, katılımcıların ideoloji ya da teori yerine vakanın gerçeklerine odaklandıklarında genellikle bir fikir birliğinin ortaya çıktığını belirtmektedir. Dolayısıyla, bir Haham, bir Katolik rahip ve bir agnostik, bu özel durumda en iyi yaklaşımın olağanüstü tıbbi bakımdan kaçınmak olduğu konusunda hemfikir olabilirken, bireysel pozisyonlarını destekleyen nedenler konusunda aynı fikirde olmayabilirler. Ahlaki tartışmaya katılanlar, teoriye değil vakalara odaklanarak anlaşma olasılığını artırırlar.

Uygulamalı etik daha sonra, yine uygulamalı felsefe şemsiyesi altında yer alan ve yeni ortaya çıkan uygulamalı epistemolojiden ayrılmıştır. İlki ahlaki düşüncelerin pratik uygulamasıyla ilgilenirken, ikincisi pratik sorunların çözümünde epistemolojinin uygulanmasına odaklanmaktadır*.

Ayrıca bakınız

• Diğerkâmlık
• İhtiyatçılık

Kaynakça

1. ^ Bayertz, K. (2002) Self-enlightenment of Applied Ethics, in: Chadwick, R and Schroeder, D. (eds.) Applied Ethics, Vol1. 36–51, London: Routledge
2. ^ Giorgini, V., Mecca, J. T., Gibson, C., Medeiros, K., Mumford, M. D., Connelly, S., & Devenport, L. D. (2015). Researcher perceptions of ethical guidelines and codes of conduct. Accountability in research, 22(3), 123–138.
3. ^ Beauchamp, T. L. and Childress, J. F. (1994) Principles of medical ethics, New York: Oxford University Press.
4. ^ "Applied Ethics" Internet Encyclopedia of Philosophy. Retrieved 25 June 2017.
5. ^ Carvallo, M. E. (2012). Nature, Cognition and System I: Current Systems-Scientific Research on Natural and Cognitive Systems. Dordrecht: Springer Science & Business Media. p. 68. ISBN 978-94-010-7844-3.

Ek okuma

• Chadwick, R.F. (1997). Encyclopedia of Applied Ethics. London: Academic Press. ISBN 0-12-227065-7.
• Singer, Peter (1993). Practical Ethics. Cambridge University Press. ISBN 0-521-43971-X. (monograph)
• Cohen, Andrew I. (2005). Contemporary Debates in Applied Ethics. Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-1548-3.
• LaFollette, Hugh (2002). Ethics in Practice (2nd ed.). Blackwell Publishing. ISBN 0-631-22834-9.
• Singer, Peter (1986). Applied Ethics. Oxford University Press. ISBN 0-19-875067-6.
• Frey, R.G. (2004). A Companion to Applied Ethics. Blackwell. ISBN 1-4051-3345-7.

Dış bağlantılar

• Applied ethics at PhilPapers
• Internet Encyclopedia of Philosophy"Applied ethics"
• Etiğin ana hatları - Etiğe genel bakış ve güncel rehber