Önmaymunlar
| Önmaymunlar | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) Kırmızı yakalı maki (Varecia rubra) | |||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||
| |||||||||||
| İçerdiği gruplar | |||||||||||
| |||||||||||
| Kladistik açıdan içerdiği fakat geleneksel olarak içermediği taksonlar | |||||||||||
| Anthropoidea (maymunlar ve insansılar) | |||||||||||
Önmaymunlar ya da prosimiyenler (Prosimii), çağdaş zooloji'de artık kabul edilmeyen bir sınıflandırmaya göre primatlar (Primates) takımının bir alt takımı. Makimsileri, lorisleri, galagoları, ay-ayları ve cadı makileri kapsar. Parafiletik bir grup olan önmaymunlar, kladistik sınıflandırmaya göre insansıları ve maymunları (simiyenler) da kapsar.[a] Simiyenlere göre daha ilkel özelliklere sahiplerdir.[1]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Prosimiyen, Eski Yunancada ön, öncesi gibi anlamlara gelen prodome sözcüğünün ilk hecesiyle, Latince maymun anlamına gelen simia sözcüğünden oluşturulmuş bir kelimedir.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Önmaymunların çoğunluğu Sahraaltı Afrika'da (özellikle Madagaskar), bir kısmı ise Güney ve Güneydoğu Asya'da yaşar.
Yaşam biçimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Prosimiyenler gece yaşamaya ve ağaç yaşamına uyum sağlamış primatlardır. Gözleri iri olmakla beraber renkli göremezler. Diğer primatlar başlarını 90 derece çevirebilirken prosimiyenler 180 derece çevirebilirler. Bunun nedeni gece yaşamları ve gözlerini antropoidler gibi oynatamıyor olmalarıdır.
Sınıflandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]| Primat filogenisi[2] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Prosimiyenler (yeşil ile gösterilmiş) tarsierleri ve omomyiformları içeren ve simiyenleri (kırmızı ile gösterilmiş) içermeyen, parafiletik bir gruptur. |
Tarsiyerler hariç önmaymunların hepsi Strepsirrhini alt takımına dahildir. Soyu tükenmiş olan Adapiformes de büyük bir olasılıkla önmaymun grubuna dahildiler. Adapiformes strepsirrhinlere oldukça yakın canlılardı. Omomyidler de çok büyük ihtimalle önmaymun grubunun soyu tükenmiş elemanlarındandır. Tarsiyerlere oldukça yakın canlılar olan omomyidlerin haplorrhine oldukları düşünülmektedir.
- Takım Primatlar
- Alttakım Strepsirrhini: tarsier olmayan prosimiyenlee
- İnfratkım †Adapiformes: soyu tükenmiş lemur benzeri primatlar
- İnfratakım Lemuriformes: lemurlar, lorisler ve galagolar
- Alttakım Haplorrhini: tarsierler, maymunlar ve insansı maymunlar
- İnfratakım †Omomyiformes: soyu tükenmiş tarsier benzeri primatlar
- İnfratakım Tarsiiformes: tarsierler
- İnfratakım Simiiformes: maymunlar ve insansı maymunlar
- Alttakım Strepsirrhini: tarsier olmayan prosimiyenlee
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Ayrıca önmaymunlar; bazal primat gruplarını da içeren, kladistik olarak da tüm primatları kapsayan bir grup olduğu için, maymunların ve insansı maymunların atalarıdır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Reproductive ecology and human evolution. Peter Thorpe Ellison. New York: Aldine de Gruyter. 2001. ss. 321-350. ISBN 0-202-30657-7. OCLC 45958069. 12 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021.
- ^ Rose, 2006
Genel
[değiştir | kaynağı değiştir]- Rose, K. D. (2006). The Beginning of the Age of Mammals. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-8472-6.
- Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003, Prosimian maddesi
 | Primat ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |