Öğrenilen geçmiş zaman
Öğrenilen geçmiş zaman, Türkçede fiil sonuna "-miş" ekinin ses uyumlarına uyacak şekilde (-miş, -mış, -muş veya -müş hâliyle) eklenmesi ile oluşturulan geçmiş zaman yapısı. Ayrıca rivayet geçmiş zaman, duyulan geçmiş zaman ve miş'li geçmiş zaman olarak da bilinir. Standart bir olumlu basit cümle kuruluşu şu şekildedir:
| Ben gelmişim. | Biz gelmişiz. |
| Sen gelmişsin. | Siz gelmişsiniz. |
| O gelmiş. | Onlar gelmişler. |
Görevleri
[değiştir | kaynağı değiştir]-miş'li geçmiş zaman, Türkçede başlıca olarak iki amaçla kullanılır. İlk olarak geçmişte gerçekleşmiş ancak başka bir kaynaktan öğrenilmiş (şahsen şahit olunmamış) bir olaydan veya durumdan bahsederken kullanılır:
- Dün bir İtalyan gemisi batmış.
- Bu topraklarda büyük bir Kelt ülkesi varmış.
Kendi kendine sonradan fark edilen veya keşfedilen durumlar için kullanılır:
- Neredeyse bir saat boyunca koşmuşum.
- Elektrikler kesilince buzdolabındaki tüm yiyecekler bozulmuş.
- Bu yemekler çok güzel olmuş, elinize sağlık. (Yemekler yeni pişirildiğinde de lezzetlidir ancak kişi bu durumu yemekleri yerken keşfetmiştir.)
- Hava da ne kadar soğukmuş. (Kişi bina içerisindeyken dışarıdaki havanın soğuk olduğundan habersizdir.)
Bildirme eki "-dir" ile kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Öğrenilen geçmiş zaman kipi, "-dir" bildirme eki birlikte kullanıldığında "d" ünsüzü sertleşerek "t"ye dönüşür (-miştir). Eylem bu hâldeyken belirleme, saptama ve resmî veya ciddi açıklamalarda; olasılık ve tahmin belirtmede; geçmişte sürekli yaşanan bir olayı veya bir durumu belirtmede kullanılır:
- Annem eve ulaşmış. (Bir kaynaktan öğrenilmiş, kesinlik arz ediyor.)
- Annem eve ulaşmıştır. (İhtimal)
- Türkiye ekonomisinin büyümesi geçtiğimiz çeyrekte %5 olarak gerçekleşmiştir. (Saptama veya resmî açıklama)
-miş eki Türkçede sıfat-fiil eki olarak da kulanılır ancak bu ekin kullanıldığı cümleler öğrenilen geçmiş zaman kipinde olmayabilirler:
- Yeni yıkanmış kıyafetlerinle çamurda oynama. (sıfat-fiil)
- Yolun sonundaki maviye boyanmış ev bizimkisi(dir). (sıfat-fiil)
Olumsuz hâli
[değiştir | kaynağı değiştir]Öğrenilen geçmiş zamanın olumsuz hâli fiil cümlelerinde -miş ekinden önce -me olumsuzluk eki eklenerek yapılır:
- Evde hiç sarımsak kalmamış.
- Dünkü zincirleme kazada kimse ölmemiş. (Eğer cümle olumlu olsaydı ölmek eyleminden sonra "-müş" eki kullanılırdı.)
İsim cümlelerinde "değil" koşacı ile oluşturulur:
- Hava sandığımız kadar da soğuk değilmiş.
Var-yok kelimelerinin ek-fiil çekimi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Kişi | olumlu | olumlu-soru | olumsuz | olumsuz-soru |
|---|---|---|---|---|
| 1. Tekil Kişi (Ben) | var-mışım | var mıymışım? | yok-muşum | yok muymuşum? |
| 2. Tekil Kişi (Sen) | var-mışsın | var mıymışsın? | yok-muşsun | yok muymuşsun? |
| 3. Tekil Kişi (O) | varmış | var mıymış? | yokmuş | yok muymuş? |
| 1. Çoğul Kişi (Biz) | var-mışız | var mıymışız? | yok-muşuz | yok muymuşuz? |
| 2. Çoğul Kişi (Siz) | var-mışsınız | var mıymışsınız? | yok-muşsunuz | yok muymuşsunuz? |
| 3. Çoğul Kişi (Onlar) | var-mışlar | var mıymışlar? | yok-muşlar | yok muymuşlar? |
Şart
| Kişi | olumlu | olumsuz |
|---|---|---|
| 1. Tekil Kişi (Ben) | var-sam | yok-sam |
| 2. Tekil Kişi (Sen) | var-san | yok-san |
| 3. Tekil Kişi (O) | varsa | yoksa |
| 1. Çoğul Kişi (Biz) | var-sak | yok-sak |
| 2. Çoğul Kişi (Siz) | var-sanız | yok-sanız |
| 3. Çoğul Kişi (Onlar) | var-salar | yok-salar |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Fiil çekim ekleri Turkeciler.com.