Rus sobası
Rus sobası[1] (Rusça: русская печь) 15. yüzyılda veya daha erken dönemde ortaya çıkan bir duvar sobası türüdür.[2] Bu sobalar, geleneksel bir soba, fırın ve şöminenin işlevlerini tek bir birimde birleştirir ve geniş bir yelpazede amaçlara hizmet eder; bu amaçlar arasında yemek pişirme (kaynatma, fırınlama ve tütsüleme), bitki ve mantar kurutma, iç mekan ısıtma ve havalandırma sağlama, banyo yapma ve uyumak için sıcak bir yer sağlama (birçok birimde sobanın üstünde bir uyuma bölmesi bulunur) yer alır.[3] Bu tür sobalar geleneksel Rusyan, Ukraynalı, Romen ve Belaruslu hanelerde bulunabilir.[3] Bu sobalar yalnızca odun yakar.[3][4]
Tasarım
[değiştir | kaynağı değiştir]Rus sobası, ısıyı uzun süre muhafaza edecek şekilde tasarlanmıştır. Bu, yanma sonucu ortaya çıkan duman ve sıcak havanın, sobanın inşa edildiği tuğlaları ısıtan karmaşık bir geçit labirenti boyunca yönlendirilmesiyle sağlanır.[3][4]
Tavan arasındaki bir tuğla baca (Rusça: боров), bazen yemek tütsüleme odasıyla birlikte, sobanın soğumasını yavaşlatmak için gereklidir.[3]
Rus sobası genellikle ahşap kulübenin (Izba) merkezinde yer alır. Rus sobalarını inşa edenlere pechniki, yani "sobacı" denir. İyi sobacılar her zaman toplum arasında yüksek bir statüye sahipti. Kötü inşa edilmiş bir Rus sobası tamir edilmesi çok zor olabilir, düzensiz pişirebilir, duman yapabilir veya ısıyı zayıf tutabilir.[3][5][6]
Rus sobası için birçok tasarım vardır. Örneğin, iki ocaklı bir varyant bulunur (ocaklardan biri genellikle hızlı pişirme için, diğeri ise kışın ısıtma için kullanılır).[3][5] Erken Rus kültüründe ayrıca fayanslı duvar sobası da kullanılırdı.
Kullanımlar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yemek Pişirme
[değiştir | kaynağı değiştir]
Soba, yemek pişirmek için kullanılırdı ve hala kullanılmaktadır; Rus mutfağının lezzeti üzerinde güçlü bir etkisi olmuştur.[7] Sobada pişirilen yemekler arasında krep veya börek bulunur. Bu sobada hazırlanan yulaf lapası veya krepler, modern bir ocak veya fırında hazırlanan aynı yemeklerden tat olarak farklılık gösterebilir. Rus sobasında yemek pişirme süreci "languor" olarak adlandırılabilir – yemeklerin sabit bir sıcaklıkta uzun süre tutulması. Rus sobasında hazırlandığında kendine özgü bir karakter kazandığı düşünülen yiyecekler arasında pişmiş süt, pastila şekerlemeleri, ekşi krema ile pişirilmiş mantarlar veya basit bir patates bulunur.[3] Ekmek, uzun saplı özel bir ahşap kürek kullanılarak sobaya konur ve çıkarılır. Özel şekilli dökme demir kaplar, yani chugun, fırında ukhvat, yani uzun ahşap saplı iki uçlu metal "tutucu" ile kullanılır.[3][8]
Banyo Yapma
[değiştir | kaynağı değiştir]
Isıtma ve yemek pişirmenin yanı sıra, Rus sobaları banyo yapmak için de kullanılırdı. Soba yeterince ısındığında, yanan odunlar çıkarılır ve dökme demir kaplar sobaya yerleştirilip suyla doldurulurdu. Bu, insanların sobanın içinde banyo yapmasına olanak tanırdı.[9] Yetişkin bir erkek kolayca içeri sığabilir ve II. Dünya Savaşı sırasında bazı insanlar Nazilerden kaçmak için sobaların içinde saklanmıştır.[3][4][8][10]
Isıtılmış Uyuma Alanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ev içi ısıtma için kullanılmasının yanı sıra, kışın insanlar sıcak kalmak için sobanın üstünde uyuyabilir: büyük termal kütle (uygun bir Rus sobası yaklaşık iki ton ağırlığındadır) ve katmanlı tasarım (birçok varyantta sıcak baca, dış tuğla kabuğundan kum veya çakıl tabakasıyla ayrılır) sobanın dış yüzeyinin dokunulması güvenli olmasını sağlar.[3] Eskiden soba, hasta bir kişiyi içinde ısıtarak kış hastalıklarını tedavi etmek için kullanılırdı.[3][4][8][10]
Rus Kültüründe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Sert kışlar nedeniyle, Rus sobası Rus yaşamının önemli bir unsuru olmuş ve bu nedenle sıklıkla halk hikayelerinde, özellikle Rus masallarında yer almıştır.
Bogatyr Ilya Muromets, iki yolcu tarafından mucizevi bir şekilde iyileşene kadar 33 yıl boyunca sadece Rus sobasının üstünde yatabilmiştir.[11]
"At the Pike's Behest" masalındaki Emelya, sobadan ayrılmaya o kadar isteksizdi ki sadece onun üstünde yolculuk yaptı.[12][13][14] Masallardaki Baba Yaga, kaybolan çocukları sobasında pişirirdi. Masallarda soba insan özellikleri kazanabilir. Örneğin, "The Magic Swan Geese" masalında bir kız bir Rus sobasıyla karşılaşır ve ondan yol tarifi ister. Soba kıza çavdar çörekleri sunar ve daha sonra kızın dönüşünde onu kaz kuğularından saklar.[15][16]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Ayrıca "Rus fırını" olarak da adlandırılır
- ^ А. Е. Школьник (А. Е. Shkolnik) (7 Ocak 1988). "Русская печь XX века" [20. yüzyıldaki Rus sobası]. Наука и жизнь ('Bilim ve yaşam') No. 1 (1988). Наука и техника ('Bilim ve teknoloji'). 8 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi19 Aralık 2021..
- ^ a b c d e f g h i j k l Федотов, ГЯ (2007), Русская печь — Эксмо (Rusça), ISBN 978-5-699-23171-3
- ^ a b c d "Русская печь" (Rusça). pechka.su. 13 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2008.
- ^ a b "Русские печи". www.mukhin.ru. 8 Ekim 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2025.
- ^ "Русская печь. Устройство русской печи". bibliotekar.ru. 27 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2025.
- ^ RBTH, özel (5 Aralık 2016). "Geleneksel Rus yemek pişirmedeki üç faktör" (İngilizce). 28 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2018.
- ^ a b c "Этнодвор "Музей Русской Печи"". Этномир. 24 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2015.
- ^ "Rus Sobası ve Kökeni". 25 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2025.
- ^ a b "Glenrich". RU. 21 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi..
- ^ "Илья Муромец". Entsiklopediheskiy slovar Brokgauza i Yefrona (Rusça). 1906.
- ^ Fedina, Olga (2013). Her Rus’un bildiği (ve senin bilmediğin) şeyler. Londra. ISBN 978-1901990126. OCLC 844873080.
- ^ C. J. T., (Ed.) (1889–1890). "Halk hikayeleri ve efsaneler: Rus ve Polonya". Londra: W. W. Gibbings. Erişim tarihi: 18 Aralık 2021.
- ^ "Turna balığının emriyle". cqham.qrz.ru. 26 Mart 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2008.
- ^ Г. Н. Губанова. Altın masallar kitabı. Tula: «Rodnichok», 2001, s. 241. 5-89624-013-9
- ^ Kaz Kuğuları. Donetsk: Prof-press, 1999.
