Saab 37 Viggen
| Saab 37 Viggen | |
|---|---|
.jpg) İsveç Hava Kuvvetleri'ne ait bir SK 37 Viggen | |
| Türü | Çok maksatlı savaş uçağı |
| Ulusal köken |  İsveç |
| Üretici | Saab |
| İlk uçuş | 8 Şubat 1967 |
| Hizmete giriş | 21 Haziran 1971 |
| Hizmetten çıkış | 26 Haziran 2007 |
| Durumu | Hizmet dışı |
| Ana kullanıcı | İsveç Hava Kuvvetleri |
| Üretim aralığı | 1970-1990 |
| Üretim sayısı | 329 |
| Program maliyeti | ~2,5 milyar $ (tahmini) |
| Birim maliyeti | 10-12 milyon $ (tahmini) |
| Değişimleri | AJ 37, SF/SH 37, JA 37, SK 37 |
Saab 37 Viggen (İsveççe telaffuz: /ˈvɪ̂ɡːɛn/),[1] İsveçli havacılık ve uzay şirketi Saab tarafından tasarlanan ve üretilen tek motorlu ve tek koltuklu bir çok maksatlı savaş uçağıdır. Seri üretime giren ilk ördek kanatlı uçak olmasının yanı sıra, entegre devreye sahip dijital merkezi bilgisayarıyla donatılan dünyadaki ilk savaş uçağıdır ve bu özelliğiyle hizmete girdiği dönemde Avrupa'nın en gelişmiş savaş uçağı kabul edildi. Uçağın dijital merkezi bilgisayarı, daha önce yardımcı pilot ya da seyrüsefer subayı tarafından yürütülen görevleri otomatikleştirerek pilotun iş yükünü azalttı, yüksek hız ve kısa karar sürelerinin saldırıların başarısında belirleyici olduğu taktik durumlarda önemli avantaj sağladı. Bu sistem, 1981'de Panavia Tornado'nun hizmete girmesine kadar aşılamadı.
1950'lerin başlarında, Saab 32 Lansen'in taarruz görevindeki ve Saab 35 Draken'in avcı rolündeki yerini alacak yeni bir uçak geliştirme çalışmalarına başlandı. Saab'ın tasarım ekibi, görece radikal sayılabilecek delta kanat tasarımını tercih etti ve uçağı İsveç'in ulusal elektronik hava savunma ağı STRIL-60 ile bütünleşik bir silah sistemi olarak kullanılabilecek şekilde tasarladı. Uçak ayrıca 500 metre uzunluğundaki pistlerden kalkış ve iniş yapabilecek şekilde geliştirildi. Tasarım ve üretim sürecini hızlandırmak amacıyla İsveç'in gelişmiş Amerikan havacılık teknolojisine erişimini sağlayan “37-ek” düzenlemesi bu çalışmalara önemli katkı sundu.[2] Uçağın aerodinamik tasarımı 1963'te tamamlandı ve prototip uçak, ilk uçuşunu 8 Şubat 1967'de gerçekleştirdi. Ertesi yıl İsveç hükûmeti 175 adetlik ilk siparişi verdi; bu uçaklardan ilki 21 Haziran 1971'de İsveç Hava Kuvvetleri'nde hizmete girdi.
İlk AJ 37 modeli hizmete girerken Saab, Viggen'in diğer varyantları üzerinde çalışıyordu. Uçağın avcı bombardıman/taarruz (AJ 37), keşif (SF 37), deniz devriyesi/deniz hedeflerine taarruz (SH 37) ve çift kişilik eğitim (Sk 37) görevleri için çeşitli versiyonları üretildi. 1970'lerin sonlarında ise her hava koşulunda görev yapabilen önleme/taarruz uçağı JA 37 hizmete girdi. Viggen'in farklı ülkelere ihracı için girişimlerde bulunulsa da bu çabalar sonuçsuz kaldı. Uçağın tek kullanıcısı olan İsveç Hava Kuvvetleri, Kasım 2005'te uçakları hizmetten çekti ve uçakları Saab JAS 39 Gripen ile değiştirdi.
İsimlendirme
[değiştir | kaynağı değiştir]Viggen, İsveççe iki anlama sahip vigg kelimesinin belirtme halidir. Saab'a göre uçağın adı her iki anlamı da içeriyor.
İlk anlam, İsveç'te yaygın küçük bir dalıcı ördek olan püsküllü ördeğin İsveççe adıdır. Bu anlamda ayrıca uçağın kanart konfigürasyonuna bir referans görevi de görür; çünkü "kanart", Fransızca ördek anlamına gelir.
Vigg, aynı zamanda åskvigg, "yıldırım" (gök gürültüsü kaması), anlamına gelir. Bu ismin etimolojisi, İskandinav folklorunda "åskviggar" olarak adlandırılan gök taşlarından gelir. Ayrıca, İskandinav tanrısı Thor'un savaş çekici Mjölnir ile devleri avlarken yaptığı yıldırım çarpmalarından geldiği de söylenir.[3]
Geliştirilme Aşaması
[değiştir | kaynağı değiştir]Uçağın Temelleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Viggen, başlangıçta taarruz rolünde Saab 32 Lansen'in yerine geçecek şekilde geliştirildi. Fakat ilerleyen süreçte, avcı uçağı Saab 35 Draken'in yerine geçecek şekilde değiştirildi.[4][5] 1955 yılında, dünyanın aerodinamik açıdan en gelişmiş savaş uçağı Draken ilk uçuşunu gerçekleştirdiği sırada, İsveç Hava Kuvvetleri zaten yeni nesil savaş uçaklarına ihtiyaç duymaya başlamıştı. Oluşturulan ihtiyaç listesinin zorlayıcı gereksinimlerinden dolayı, uzun bir geliştirme süresi öngörülüyordu.[6][7] 1952 ile 1957 yılları arasında, çalışmalarda Fin uçak mühendisi Aarne Lakomaa da yer almıştır, Viggen'in nasıl olması gerektiğine dair ilk çalışmalara başlandı. Bu çalışmalarda; tek ya da çift motorlu, geleneksel ya da kanatlar dahil olmak üzere delta kanatlı 100'den fazla farklı konfigürasyon incelendi. Ayrı kalkış motorlarına sahip VTOL tasarımları bile düşünüldü, ancak mütabık olmayacağı belirlendi.[4][7][8]
Başlangıçtan beri Viggen, İsveç'in yerli elektronik hava savunma sisteminin en yeni revizyonu STRIL-60 ile birlikte çalıştırılacak entegre bir silah sistemi olarak planlanmıştır. Uçak, bir süre boyunca ülkenin standart platformu olarak kullanıldı. Aynı zamanda tüm taktik görev rollerini etkili bir şekilde yerine getirecek şekilde adapte edilebiliyordu.[6] Diğer gereksinimler arasında alçak irtifalarda süpersonik uçabilme kapasitesi, yüksek irtifada Mach 2 performansı ve düşük hücum açılarında kısa iniş yapma yeteneği (eğreti pistlere zarar vermekten kaçınmak için) yer alıyordu. Uçak, en başından beri çok eğitim almamış personel için onarımı ve servisi kolay olacak şekilde de tasarlandı.[9][10]
Uçağın gereksinimlerinden biri de yalnızca 500 metre uzunluğundaki nispeten kısa pistlerde kullanılabilmesiydi. Bu gereksinim, 1950'lerin sonlarında İsveç Hava Kuvvetleri tarafından tanıtılan Bas 60 sisteminin bir parçasıydı. Kısmen tahrip edilmiş pistlerin kullanılması, STOL kabiliyetini gerekli kılan başka bir faktördü. Bas 60 sistemi, 1970 ve 1980'lerde Bas 90'a evrildi. Bu program ise, 800 metre uzunluğundaki nispeten kısa pistleri içeriyordu.[11] Bu tür operasyonların mümkün kılınması; mütevazi bir iniş hızı, iniş sonrası hızlı yavaşlama, buzlu yüzeylerde ve yan rüzgarlı koşullarda doğru yönlendirilebilme ve kalkışta yüksek ivme olmak üzere birçok gerekliliği beraberinde getirdi.[6]
1960 yılında, Başkan Eisenhower liderliğindeki ABD Ulusal Güvenlik Konseyi, İsveç için güvenlik garantisi ve İsveç'e bir Sovyet saldırısı durumunda asker yardımı sözü verdi. Bununla beraber, askeri teknoloji paylaşımı anlaşması imzalandı. "37-ek " olarak bilinen bu anlaşmada, İsveç'in Viggen'i planlanandan daha hızlı ve ucuz bir şekilde üretmesini mümkün kılan ABD havacılık teknolojisi erişimine izin verildi.[12] İsveç Ulusal Savunma Koleji'nde çalışan Nils Bruzelius'un araştırmasına göre, resmi olarak açıklanmayan bu ABD desteğinin nedeni, İsveç'in doğu kıyısının hemen dışında konuşlandırılan ABD Polaris denizaltılarını Sovyet denizaltı karşıtı uçak tehdidine karşı korumaktı.[12] Ancak Bruzelius'un bu teorisi Simon Moores ve Jerker Widén tarafından çürütüldü.[13] Bu araştırma, zamansal nedenlerden ötürü de şüphelidir. (Viggen'in saldırı versiyonu 1971'de, avcı versiyonu ise 1978'de faaliyete geçti. O sırada Polaris zaten emekliye ayrılmıştı.)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Nilsson, Axel (13 Ocak 2012). "JAS 39 Gripen − Milestones". Projects. Swedish Defence Materiel Administration. 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2014.
Swedish naming of aircraft
- ^ "Hemliga atomubåtar gav Sverige säkerhetsgaranti" [Secret nuclear submarines gave Sweden security guarantee] (PDF), Framsyn (İsveççe), SE: The Swedish Defence Research Agency (1), 2005 [ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Saab history, Saab 37 Viggen". history.saab.com. 13 Ekim 2020. 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2020.
- ^ a b Saab 37 Viggen – utvecklingen av ett Nytt Enhetsflygplan för det Svenska Flygvapnet 1952–1971: Sett ur en Aerodynamikers Perspektiv [Saab 37 Viggen – Development of a New Unitary aircraft for the Swedish Air Force 1952–1971: From an Aerodynamicist's View], Småskrift (İsveççe) (2), Stockholm: Svenska mekanisters riksfören, 2002, ISBN 91-631-2395-9, ISSN 1652-3563 Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım);
|ad=ve|soyadı=eksik (yardım) - ^ "1960s." 29 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Company History, Saab.
- ^ a b c Gunston and Gilchrist 1993, p. 243.
- ^ a b Field 1974, p. 707.
- ^ Warwick 1980, p. 1260.
- ^ Ekedahl, Sten, Viggen walkaround, Aircraft resource center, 20 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi23 Nisan 2007 Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım);
|ad=ve|soyadı=eksik (yardım) - ^ Bitzinger 1991, p. 18.
- ^ Rystedt, Jörgen (20 Nisan 2009). "Flygbassystem 90" (PDF). FHT. NU. 14 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b "Hemliga atomubåtar gav Sverige säkerhetsgaranti" [Secret nuclear submarines gave Sweden security guarantee] (PDF), Framsyn (İsveççe), SE: The Swedish Defence Research Agency (1), 2005 [ölü/kırık bağlantı]
- ^ "En djärv tes utan empiriskt stöd" [A bold claim without empirical support] (PDF), KKrVAHT (İsveççe), SE (4), 2007, 21 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi
 | Askerî uçaklar ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
