Sakarya Meydan Muharebesi

Sakarya Meydan Muharebesi
Kurtuluş Savaşı Batı Cephesi
Türk komuta kademesi Duatepe'de savaşı yönetirken. Mustafa Fevzi (Çakmak), Köprülü Kâzım (Özalp), Mustafa Kemal (Atatürk), İsmet (İnönü) ve Hayrullah (Fişek)
Tarih 22 Ağustos - 13 Eylül 1921 (3 hafta ve 1 gün) Bölge Sakarya Nehri'nin doğusu, Ankara Sonuç Türk zaferi Yunan taarruzunun durdurulması Yunan ordusunun Sakarya'nın batısına atılması
Taraflar
Yunan Krallığı	Ankara Hükûmeti
Komutanlar ve liderler
I. Konstantin Anastasios Papulas	Mustafa Kemal Paşa Fevzi Paşa İsmet Paşa
Güçler
120.000 er, 3.780 subay, 57.000 tüfek, 2.768 makinalı tüfek, 386 top, 1.350 kılıç, 3.800 hayvan, 600 adet 3 tonluk kamyon, 240 adet 1 tonluk kamyon, 18 uçak	96.326 er, 5.401 subay, 54.572 tüfek, 825 makinalı tüfek, 196 top, 1.309 kılıç, 32.137 hayvan, 1.284 at/katır arabası, 2 uçak
Kayıplar
3.758 ölü, 18.955 yaralı, 354 kayıp Başka kaynaklara göre: 15.000 ölü, 25.000 yaralı	14.342 ölü, 18.480 yaralı, 828 esir

Sakarya Meydan Muharebesi, Türk Kurtuluş Savaşı'nın önemli bir muharebesi.

Sakarya Meydan Muharebesi, Kurtuluş Savaşı'nın dönüm noktası sayılır. İsmail Habip Sevük, Sakarya Meydan Muharebesi'nin önemini, "13 Eylül 1683 günü Viyana'da başlayan çekilme, 238 sene sonra Sakarya'da durdurulmuştur." sözüyle ifade etmiştir.

Sakarya Nehri

Arka plan

Sakarya Meydan Muharebesi, Anadolu Türk tarihinin en önemli savaşlarından biridir. Yunan General Papulas tarafından Yunan ordularına Ankara'ya harekât emri verilmişti. Savaşı Yunan tarafı kazansaydı TBMM, Sevr Antlaşması'nı kabul etmek durumunda kalabilirdi.

General Anastasios Papulas başlangıçta bu harekâta şiddetle karşı çıktı. Papulas'a göre Yunan ordusunu ıssız ve yolsuz Anadolu topraklarının derinine sürüklemek sonuçları ağır olabilecek bir maceraydı. Öte yandan savaş karşıtı örgütlerin ordu içine sızdırdığı broşürler Yunan askerinin savaşa olan inancını önemli ölçüde kırmıştı. Ancak Papulas kamuoyundan gelen yoğun baskılara ve "Ankara Fatihi" olmanın cazibesine karşı koyamayarak ordusuna taarruz emri vermiştir.

Muharebe

TBMM ordusu, Kütahya-Eskişehir Muharebeleri'ndeki yenilgisinden sonra cephe kritik bir duruma düşmüştü. Cepheye gelerek durumu yerinde gören ve komutayı eline alan TBMM Başkanı ve Başkomutan Mustafa Kemal Paşa ile İcra Vekilleri Heyeti Başkanı Fevzi Paşa, Batı Cephesi birliklerinin Yunan ordusuyla arada büyük bir mesafe bırakılarak Sakarya Nehri'nin doğusuna çekilmesine ve savunmayı bu hatta devam ettirmesine karar verdiler.

Gazi Mustafa Kemal Paşa, "Hatt-ı müdafaa yoktur; sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaş kanıyla sulanmadıkça vatan terk olunamaz. Onun için küçük, büyük her cüzütamı (birlik), bulunduğu mevziden atılabilir. Fakat küçük, büyük her cüzütam ilk durabildiği noktada, tekrar düşmana karşı cephe teşkil edip muharebeye devam eder. Yanındaki cüzütamın çekilmeye mecbur olduğunu gören cüzütamlar, ona tabi olamaz. Bulunduğu mevzide nihayete kadar sebat ve mukavemete mecburdur." emrini vererek muharebeyi geniş bir alana yaydı. Böylece Yunan kuvvetleri de karargâhlarından uzaklaşıp bölünmüş olacaktı.

TBMM, 3 Ağustos 1921'de Genelkurmay Başkanı İsmet Paşa'yı azlederek, aynı zamanda Başvekil ve Millî Müdafaa Vekili de olan Fevzi Paşa'yı bu makama da atadı.

22 Temmuz 1921'de Sakarya Nehri doğusuna çekilmeye başlayan Türk ordusu, güneyden kuzeye 5. Süvari Kolordusu (Çal Dağı güneyinde), 12, 1, 2, 3 ve 4. gruplar ile Mürettep Kolordu birinci hatta olacak şekilde tertiplendi. Çekilişin hızlı bir şekilde tamamlanmasından sonra Yunan birlikleri taarruz pozisyonu için tam dokuz gün Türk birlikleri ile karşılaşmadan yürüdü. Bu yürüyüşün hangi yöne doğru olduğu Türk keşif birlikleri tarafından tespit edilerek cephe komutanlığına bildirildi. Bu savaşın kaderini belirleyecek stratejik hatalardan biri oldu. Yunan taarruzu baskın olma özelliğini kaybetti. Ancak 14 Ağustos'ta ileri harekâta geçen Yunan ordusu, 23 Ağustos'tan itibaren 3. Kolordu ile Sakarya Nehri doğusundaki Türk kuvvetlerini tespit, 1. Kolordu ile Haymana istikametinde, 2. Kolordu ile Mangal Dağı güneydoğusunda kuşatıcı taarruza başladı. Fakat bu taarruzlarında başarısız oldular.

Kuşatma taarruzunda başarı sağlayamayan Yunan kuvvetleri, sıklet merkezini ortaya kaydırarak savunma mevzilerini Haymana istikametinde yarmak istedi. 2 Eylül'de Yunan birlikleri, Ankara'ya kadar en stratejik dağ olan Çal Dağı'nın tamamını ele geçirdi. Fakat Türk birlikleri Ankara'ya kadar geri çekilmeyerek alan savunması yapmaya başladı. Yunan birlikleri Ankara'ya 50 km kalacak derecede bazı ilerlemeler sağlasa da Türk birliklerinin yıpratıcı savunmasından kurtulamadı. Ayrıca 5. Türk Süvari Kolordusu tarafından cephe ikmal hatlarına yapılan taarruzlar Yunan taarruzunun hızının kırılmasında önemli etkenlerden biri oldu. Yunan ordusu 9 Eylül'e kadar süren yarma teşebbüsünde de başarılı olamayınca, bulunduğu hatlarda kalarak savunmaya karar verdi.

Türk Ordusu'nun 10 Eylül'de başlattığı, bizzat Mustafa Kemal Paşa'nın komuta ettiği, genel karşı taarruzla Yunan kuvvetlerinin savunma için tertiplenmesine mani olundu. Aynı gün Türk birlikleri stratejik bir nokta olan Çal Dağı'nı geri aldı. 13 Eylül'e kadar süren Türk taarruzu sonucunda Yunan ordusu, Eskişehir-Afyon'un hattının doğusuna kadar çekilerek bu bölgede savunma için tertiplenmeye başladı. Bu çekilme sonucu 20 Eylül'de Sivrihisar, 22 Eylül'de Aziziye ve 24 Eylül'de Bolvadin ve Çay düşman işgalinden kurtulmuştur.

Çekilen Yunan ordusunu takip amacıyla harekâta 13 Eylül 1921 itibarıyla süvari tümenleri ve bazı piyade tümenleri ile devam edildi. Fakat teçhizat ve istihkâm yetersizliği gibi sebeplerle taarruzlar durduruldu. Aynı gün Batı Cephesi'ne bağlı birliklerin komuta yapısı değiştirildi. 1 ve 2. Ordu kuruldu. Grup Komutanlıkları lağvedilerek yerine 1, 2, 3, 4 ve 5. Kolordular ile kolordu seviyesinde Kocaeli Grup Komutanlığı kuruldu.

Savaş, 22 gün ve gece sürerek 100 km uzunluğunda bir alanda cereyan etti. Yunan ordusu, Ankara'nın 50 km kadar yakınından geri çekildi.

Yunan ordusu geri çekilirken Türklerin kullanabileceği hiçbir şey bırakmamak için özen gösterdi. Demir yollarını ve köprüleri havaya uçurdu ve birçok köyü yaktı.

• 
  Yaralı Yunan askerleri sedyelere konuluyor
• 
  Türk esirler
• 
  Yunan piyadeleri taarruz emri bekliyor
• 
  Yunan piyadeleri Ankara - Polatlı'ya ilerliyor
• 
  Yunan Evzonların hücumu
• 
  Muharebeden sonra Yunan askerlerinin cesetleri

Muharebe sonrası

Sakarya Meydan Muharebesi'ni betimleyen bir Yunan taş basması resim.

Sakarya Meydan Muharebesi sonunda Türk ordusunun zayiatı; 5713 ölü, 18.480 yaralı, 828 esir ve 14.268 kayıp olmak üzere toplam 39.289'dur. Yunan ordusunun zayiatı ise 3758 ölü, 18.955 yaralı, 354 kayıp olmak üzere toplam 23.007'dir. Sakarya Meydan Muharebesi'nde çok fazla subay kaybı olduğu için bu Muharebeye "Subay Muharebesi" adı da verilmiştir. Mustafa Kemal Atatürk bu muharebe için "Sakarya Melhame-i Kübrası" yani kan gölü, kan deryası demiştir.

Yunanlar için geri çekilmek haricinde başka bir seçenek kalmadı. Geri çekilirken Türk sivil halkına karşı yaptığı tecavüzler, kundaklamalar ve yağmacılık sonucunda 1 milyonun üzerinde sivil Türk evsiz kaldı.

Mayıs 1922'de Yunan Ordusu Başkomutanı General Anastasios Papoulas ve kurmay heyeti istifa etti. Yerine General Georgios Hatzianestis atandı.

Mustafa Kemal Atatürk, ünlü "Hatt-ı müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır. Bu satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaş kanıyla sulanmadıkça vatan terk olunamaz." sözünü bu savaşa atfen TBMM'de söylemiştir. Muharebenin ardından Miralay Fahrettin Bey, Miralay Kâzım Bey, Miralay Selahattin Adil Bey ve Miralay Rüştü Bey, mirliva rütbesine terfi etti ve paşa oldu. Mustafa Kemal Paşa TBMM tarafından müşir rütbesine terfi ettirildi ve kendisine gazi unvanı verildi.

Atatürk, Sakarya Meydan Muharebesi'ne kadar bir askeri rütbesi olmadığını, Osmanlı Devleti tarafından verilmiş olan rütbelerin yine Osmanlı Devleti tarafından alınmış olduğunu belirtir. Nutuk'ta şu ifadeleri kullanır: "Sakarya muharebesi neticesine kadar, bir rütbe-i askeriyeye haiz değildim. Ondan sonra, Büyük Millet Meclisince Müşir (Mareşal) rütbesi ile Gazi unvanı tevcih edildi. Osmanlı Devleti'nin rütbesinin, yine o devlet tarafından alınmış olduğu malûmdur."

1. Sakarya Savaşı'nın kazanılmasıyla, Türk milletinin savaşın kazanılacağına olan inancı yerine gelmiştir. İstanbul'da, tüm camilerde Sakarya'da hayatını kaybeden askerler için mevlitler okunmuştur. O ana kadar, Ankara'ya mesafeli duran İstanbul basınında dahi bir sevinç duygusu oluşmuştur.
2. Uluslararası toplumun (özellikle İngiltere'nin) TBMM güçlerine bakışı değişmiş ve Yunanistan, arkasındaki İngiltere desteğini kaybetmiştir.
3. 13 Eylül 1683 tarihinde II. Viyana Kuşatması ile başlayan Türk geri çekilmesi yine bir 13 Eylül günü bu savaş ile durmuş, yeniden ilerleme başlamıştır. Bu yönden bu savaşın sembolik önemi de Türk Tarihi açısından çok fazladır.

Üst kademe komutanları

• TBMM Başkanı ve Türk Orduları Başkomutanı: Mustafa Kemal Atatürk
• Başvekil ve Genelkurmay Başkanı: Birinci Ferik Mustafa Fevzi Çakmak
• Millî Müdafaa Vekili: Mirliva Refet Paşa
• Batı Cephesi: Komutanı Mirliva Mustafa İsmet İnönü
  • 1. Grup: Komutanı Albay İzzettin Çalışlar
    • 24. Tümen: Komutanı Yarbay Ahmet Fuat Bulca
    • 23. Tümen: Komutanı Yarbay Ömer Halis Bıyıktay
  • 2. Grup: Komutanı Albay Mehmet Selahattin Adil
    • 4. Tümen: Komutanı Albay Mehmet Sabri Erçetin
    • 5. Tümen: Komutanı Yarbay Mehmet Kenan Dalbaşar
    • 9. Tümen: Komutanı Albay Sıtkı Üke
  • 3. Grup: Komutanı Mirliva Yusuf İzzet Met
    • 7. Tümen: Komutanı Yarbay Ahmet Derviş
    • 8. Tümen: Komutanı Albay Kazım Sevüktekin
    • 15. Tümen: Komutanı Albay Şükrü Naili Gökberk
  • 4. Grup: Komutanı Albay Kemalettin Sami Gökçen
    • 5. Kafkas Tümeni: Komutanı Yarbay Cemil Cahit Toydemir
    • 61. Tümen: Komutanı Albay Mehmet Rüştü Sakarya
  • 5. Grup: Komutanı Albay Fahrettin Altay
    • 14. Süvari Tümeni: Komutanı Yarbay Mehmet Suphi Kula
    • 4. Süvari Tugayı: Komutanı Yarbay Hacı Mehmet Arif Örgüç
  • 12. Grup: Komutanı Albay Halit Karsıalan
    • 11. Tümen: Komutanı Albay Abdülrezzak sonra Yarbay Saffet
  • Mürettep Kolordu: Komutanı Albay Kazım Fikri Özalp
    • 1. Tümen: Komutanı Yarbay Abdurrahman Nafiz Gürman
    • 17. Tümen: Komutanı Albay Hüseyin Nurettin Özsu
    • 41. Tümen: Komutanı Yarbay Şerif Yaçağaz
    • 1. Süvari Tümeni: Komutanı Yarbay Osman Zati Korol
  • Batı Cephesine Doğrudan Bağlı Birlikler
    • 2. Süvari Tümeni: Komutanı Yarbay Ethem Servet Boral
    • 3. Süvari Tümeni: Komutanı Yarbay İbrahim Çolak
    • Mürettep Tümen: Komutanı Yarbay Ahmet Zeki Soydemir
    • 3. Kafkas Tümeni: Komutanı Yarbay Halit Akmansü
    • 6. Tümen: Komutanı Yarbay Hüseyin Nazmi Solok
    • 57. Tümen: Komutanı Yarbay Hasan Mümtaz Çeçen

Ayrıca bakınız

• Mehmetçik Anıtı
• Sakarya Meydan Muharebesi Tarihî Millî Parkı
• Türk Kurtuluş Savaşı

Dış bağlantılar

• Genelkurmay Başkanlığı'nın Sakarya Meydan Muharebesi konulu sayfası.4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.