Asparagales
| Asparagales | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||
| |||||||||
| Tip tür | |||||||||
| Asparagus | |||||||||
Asparagales, Angiosperm Phylogeny Group (APG) ve Angiosperm Phylogeny Web gibi modern sınıflandırma sistemlerine göre bir bitki takımıdır. Takım, adını Asparagaceae familyasından alır ve Angiosperms ile Monocots kladlarına bağlıdır. Takım, yakın bir tarihte sınıflandırma sistemlerine dahil edilmiştir. İlk olarak 1977'de Herbert Huber tarafından ortaya atılmış ve daha sonra 1985'te Dahlgren sistemine, ardından 1998, 2003 ve 2009'da APG'ye alınmıştır. Bu düzenlemeden önce bu takıma bağlı familyalar Liliales takımına bağlıydı. Günümüzde Liliales takımı Lilales, Asparagales ve Dioscoreales olmak üzere üç takıma bölünmüştür. APG'ye göre, Asparagales takımına bağlı 14 familya, 1.122 cins ve yaklaşık 36.000 tür bulunmakta olup, bu bakımdan en kalabalık monokot takımıdır.
Takıma bağlı türlerinin önemli bir bölümü otsu çok yıllıktır, ancak bazı türler tırmanıcı, bazıları da ağaç formuna sahiptir. Takıma aynı zamanda birçok geofit (rizom, soğanlar ve çeşitli yumrular) içerir.
Neredeyse tüm türlerin yaprakları, bitkinin tabanında veya sapın ucunda, bazen de sap boyunca sıkı bir rozet oluşturur. Çiçekler, altı tepal ve altıya kadar erkek organ bulundurur.
İktisadi değeri açısından Asparagales takımı, monokotlar içinde Poales (otları ve tahılları içeren takım) takımından hemen sonra gelmektedir. Takıma bağlı çok sayıda tür gıda ve tatlandırıcı (örn. Soğan, sarımsak, pırasa, kuşkonmaz, vanilya ), hediyelik bitki (örn. Frezya, glayöl, Iris, orkide ) ve bahçe süsleri (örn. Hemerocallis, Convallaria, Agapanthus) olarak kullanılmaktadır.
Özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bağlı türlerin büyük bölümünün otsu olmasına ve bazılarının da en fazla 15 cm yüksekliğinde olmasına rağmen, nadiren de olsa tırmanıcı (örneğin, bazı Kuşkonmaz türleri) ve ağaç formlu (ör. Agave, Cordyline, Yucca, Dracaena, Aloe) türler de mevcuttur. Aloe gibi cinsler aynı zamanda sukulent sınıfındadır.
Hemen hemen tüm türlerin yaprakları rozet formunda ve sıkı bir küme halindedir. Bazı durumlarda ise, yapraklar gövde üzerinde görülür. Çiçekler genellikle çiçekli gövdenin ucunda kümelenir.
Taksonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Asparagales Link, Handbuch 1: 272. (1829).
- Amaryllidaceae J.St.-Hil. (Agapanthaceae F.Voigt ve Alliaceae Borkh. dahil)[notes 1]
- Asparagaceae Juss. (Agavaceae Dumort. [bu da Anemarrhenaceae, Anthericaceae, Behniaceae ve Herreriaceae ailelerini içine alır], Aphyllanthaceae Burnett, Hesperocallidaceae Traub, Hyacinthaceae Batsch ex Borkh., Laxmanniaceae Bubani, Rusçaceae M.Roem. [Convallariaceae dahil] ve Themidaceae Salisb. aileleri dahil)
- Asphodelaceae Juss. (Hemerocallidaceae R.Br. ve Xanthorrhoeaceae Dumort ailelerini içine alır)[notes 2]
- Asteliaceae Dumort.
- Blandfordiaceae R. Dahlgren & Clifford
- Boryaceae M.W. Chase, Rudall & Conran
- Doryanthaceae R. Dahlgren & Clifford
- Hypoxidaceae R.Br.
- Iridaceae Juss.
- Ixioliriaceae Nakai
- Lanariaceae R. Dahlgren & A.E.van Wyk
- Orchidaceae Juss.
- Tecophilaeaceae Leyb.
- Xeronemataceae M.W. Chase, Rudall & M.F.Fay[3]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Alliaceae adı, Alliaceae sensu stricto olarak Amaryllidaceae ve Agapanthaceae ailelerini de kapsayacak biçimde kullanılır. 'Amaryllidaceae' APG III sisteminde korunan ad olarak kullanılır.
- ^ Xanthorrhoeaceae önceliğe sahip isimdir fakat APG IV sisteminde Asphodelaceae isminin korunması önerilmiştir.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Asparagales ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Vikitür'de Asparagales ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Handbuch 1: 272. 1829.
- ^ Sp. Pl. 1: 313–314. 1753.
- ^ "WikiSpecies". 13 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2020.
