Sophene
Sophene (Ermenice: Ծոփք, Tsopk veya Sopk; Grekçe: Σωφηνή, Sōphēnē; Urartuca: Tsupa), Antik Çağ'da Ermenistan Krallığı'nın ve Roma İmparatorluğu'nun bir eyaletiydi. Tarihi Ermenistan'ın güneybatısinda yer alıyordu. Bölge, günümüzde Türkiye'nin güneydoğusundaki büyük oranda Elazığ ve Diyarbakır'ın tamamını kapsayan alanda yer almaktadır. Strabon'a göre Sophene'nin başkenti Karkathiokerta'ydı.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Sophene adını alacak bölge, MÖ 8. ve 7. yüzyıllarda Urartu Krallığı'nın bir parçasıydı. MÖ 8. yüzyılın başlarında bölgeyi kendi krallığıyla birleştiren Urartu Kralı I. Argişti, bölge sakinlerinin çoğunu yeni inşa ettiği Erebuni şehrine (günümüzdeki Ermenistan başkenti Erivan) yerleştirdi.
MÖ 600 civarında Sophene, yeni kurulan bir Antik Ermeni hanedanı olan Orontid Krallığı'nın bir parçası oldu. Bu hanedan, önce Med İmparatorluğu, daha sonra Ahameniş İmparatorluğu döneminde Pers satrapları olarak görev yaptı.
Büyük İskender'in MÖ 330'lardaki seferleri ve ardından Ahameniş İmparatorluğu'nun çöküşünün ardından Sophene, Ermenistan Krallığı'nın bir parçası olarak kaldı.
MÖ 3. yüzyılın başlarında, Ermeni krallığını zayıflatmaya çalışan Seleukos İmparatorluğu'nun kışkırtmasıyla Sophene, Büyük Ermenistan'dan ayrılarak Sophene Krallığı'nı kurdu. Krallık, Orontidler Ermeni kraliyet hanedanının bir kolu tarafından yönetiliyordu. Sophene daha sonra Sophene-Kommagene krallığından da ayrılarak bağımsız bir krallık kurdu. Kommagene o dönemde Sophene'nin bir parçasıydı.
MÖ 200 civarında, Ermenistan'ı nihayet boyunduruk altına alma girişiminde bulunan Seleukos kralı III. Antiochus, hem Büyük Ermenistan'ı hem de Sophene'yi fethederek Ermeni generaller I. Artaxias (Artaşes) ve Zariadres'i (Zareh) krallığının valileri-strategoi olarak atadı. Antiochus'un MÖ 190'da Magnesia Muharebesi'nde Romalılar tarafından yenilgiye uğratılmasının ardından, hem Zariadres hem de Artaxias kendilerini bağımsız kral ilan ettiler. Zariadres ve soyundan gelenler, MÖ 80'lerde Büyük Tigranes tarafından Büyük Ermenistan ile yeniden birleştirilene kadar Sophene Krallığı'nı yönettiler. Orontid Hanedanlığı'nın kolları, Sophene'nin Büyük Ermenistan tarafından ilhak edilmesinin ardından da bazı bölgelerini yönetmeye devam ettiler.[1]
Cyril Toumanoff, Sophene'yi Ermenistan Krallığı'nın dört bdeshkh'ından birinin alanı olarak tanımlıyor. Bdeshkh'lar, Ermenistan Krallığı'nın sınırlarını savunmaktan sorumlu yüksek rütbeli soylulardı.
Sophene, Roma tarafından Büyük Ermenistan'dan birkaç kez koparıldı. Gnaeus Pompeius Magnus, babası Büyük Tigranes'i yendikten sonra MÖ 66'da Sophene'yi Genç Tigranes'e verdi ve ardından Kapadokya Kralı I. Ariobarzanes'e devretti.[2] MÖ 54 civarında Romalılar, Emesa'lı Sophene Kralı olarak Sophene'yi yönetti.[3] Bundan sonra Sophene Ermeni kontrolüne geri döndü, ancak 298'de kesin olarak tekrar Roma kontrolü altına girdi. Sophene sonunda Roma İmparatorluğu'nun bir eyaleti oldu. Başkenti Amida'ydı (modern Diyarbakır). 530'da Sophene, Dördüncü Ermenistan eyaletine dahil edildi.[4]
Sophene'nin kantonları
[değiştir | kaynağı değiştir]| İsim | Harita | Ek bilgiler |
|---|---|---|
| Hanzit | _5.jpg)
|
Kantonun idari merkezi, Kharberd şehrinin güneydoğusunda, günümüzdeki Til-Enzit köyünün bulunduğu bölgede bulunan Andzit kalesiydi; burada Orta Çağ kalıntıları görülebilir. Murat Suyu'nun (Aratsani) alt kesimlerinde yer alıyordu ve Harput ovasının büyük bir kısmını kaplıyordu.. Bölge ilk olarak Asur ve Babil yazıtlarında Enzitu olarak anılmıştır. Ermeniler ve Süryanilerden oluşan karışık bir nüfusa sahipti, ayrıca Hurriler'in kalıntıları olduğuna inanılan Urtalar da vardı. Pers kraliyet yolu bu bölgeden geçiyordu ve Hanzit, Harput ve Elegia kaleleri burada bulunuyordu. Ayrıca, M.S. 62 yılında Ermeni-Part ortak ordusunun Romalıları yendiği Hrandea Sarayı da burada bulunuyordu. Kantonda Andzteatsi kraliyet ailesi bulunuyordu. 387 yılında Ermenistan'ın bölünmesinin ardından Hanzit, Bizans yönetimine giren beş kantondan biri oldu ve Anzitene (Yunanca: Ἀνζιτηνή) adıyla tanındı. |
| Balahovit |
|
|
| Degik |
|
|
| Gavrek |
|
|
| Haştyank |
|
|
| Hordzyan |
|
|
| Aşağı Sophene |
|
|
| Paghnatun |
|
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Toumanoff, Cyril (1963). Studies in Christian Caucasian History. Georgetown University Press. ss. 166–167.
- ^ Richardson, Peter, Univ of South Carolina Press, 1996, p. 96.
- ^ Swain, Simon, Hellenism and Empire: Language, Classicism, and Power in the Greek World, Ad 50-250, Oxford University Press, 1996, p. 304.
- ^ Joshua, The Chronicle of Pseudo-Joshua the Stylite, Liverpool University Press, 2001, p. 54.
