Stereotip
Stereotip (Yunanca: στερεός stereos, "devamlı"; τύπος typos, "tip"), sosyal psikolojide belirli birey türleri veya belli davranış biçimleri hakkında yaygın olarak benimsenen herhangi bir düşüncedir.[1] Psikoloji içerisinde ve diğer dallara yayılmış olarak, kendi genişletilmiş tanımlamalarını sağlayan farklı kavramsallaştırmalar ve stereotip kuramları bulunmaktadır. Bu tanımlardan bazıları ortak noktaları paylaşır, ancak her biri diğerleriyle çelişebilecek benzersiz yönleri de barındırabilir.
Açık Stereotipler
[değiştir | kaynağı değiştir]Açık bir stereotip, bir kişinin farkında olduğu ve insanları yargılarken bilinçli olarak kullandığı stereotipleri (önyargıları) ifade eder. A kişisi, G grubundan belirli bir B kişisi hakkında yargılarda bulunuyorsa ve A kişisi G grubuna yönelik açık bir stereotipe sahipse, bu durumda önyargılar bilinçli yaklaşılarak kısmen hafifletilebilir. Ancak, bir stereotipin bilincinde olmanın getirdiği önyargıyı dengeleme çabaları, çoğu zaman stereotipin oluşturduğu önyargıyı doğru bir şekilde değerlendirememek, yani ya küçümsemek ya da abartmak nedeniyle gerçek anlamda tarafsız olmayı zorlaştırır.
Örtülü Stereotipler
[değiştir | kaynağı değiştir]Örtülü stereotipler, bireylerin bilinçaltında yer alan ve bilinçli veya farkındalık sahibi olmadıkları stereotiplerdir.[2] "Örtülü stereotipler, anlamsal (bilgi) bellekteki çağrışım ağları ve otomatik aktivasyon kavramlarına dayanarak inşa edilir."[3] Örtülü stereotipler, bir sosyal grup ile bir alan veya özellik arasında insanların otomatik ve istemsiz olarak kurduğu bağlantılardır. Örneğin, kadınların ve erkeklerin başarılı bir elektrikçi olma konusunda eşit derecede yetenekli olduğuna inanılabilir, ancak aynı zamanda birçok kişi elektrikçileri erkeklerle daha fazla ilişkilendirebilir.[3]
Sosyal psikolojide, bir stereotip, belirli türde bireyler veya belirli davranış şekilleri hakkında yaygın olarak benimsenen herhangi bir düşüncedir ve bu bireylerin veya davranışların tamamını bir bütün olarak temsil etmeyi amaçlar. Bu düşünceler veya inançlar gerçeği yansıtabilir ya da yansıtmayabilir.[4] Psikoloji ve diğer disiplinlerde, stereotip kavramı üzerine farklı kavramsallaştırmalar ve teoriler vardır; zaman zaman ortak noktalar paylaşsa da, çelişkili unsurlar da içerebilir. Sosyal bilimlerde ve psikolojinin bazı alt disiplinlerinde bile, bazen diğer kültürler hakkında varsayımlar içeren teorilerde stereotipler yeniden üretilmekte ve tanımlanabilmektedir.[5]"
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Stereotip terimi, Fransızca séréotype sıfatından gelir ve Yunanca στερεός (stereos), "devamlı" ve τύπος (typos), "tip", dolayısıyla bir veya daha fazla fikir üzerinde sağlam izlenim sözcüklerinden türemiştir. Terim ilk kez 1798 yılında matbaacılık sektöründe Firmin Didot tarafından herhangi bir tipografiyi kopyalayan baskı plakasını tanımlamak için kullanıldı. Kopya baskı plakası veya stereotip, baskı için orijinalin yerine kullanılır. Basım dışında, stereotipe İngilizce'de ilk atıf 1850'de "değişmeden devam eden görüntü" anlamına gelen bir isim olarak yapıldı. Ancak stereotipin modern psikolojik anlamda ilk kez Amerikalı gazeteci Walter Lippmann tarafından Public Opinion (Türkçe: Kamuoyu) adlı eserinde kullanılması 1922 yılına kadar gerçekleşmedi.[6]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ McGarty, Craig; Yzerbyt, Vincent Y.; Spears, Russel (2002). "Social, cultural and cognitive factors in stereotype formation" (PDF). Stereotypes as explanations: The formation of meaningful beliefs about social groups. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 1–15. ISBN 978-0-521-80047-1.
- ^ ""Frequently Asked Questions"". Implicit.Harvard.edu. 25 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2024.
- ^ a b Hinton, Perry (1 Eylül 2017). ""Implicit stereotypes and the predictive brain: Cognition and culture in "biased" person perception"". Palgrave Communications. 1 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2024.
- ^ Judd, Charles M.; Park, Bernadette (1993). "Definition and assessment of accuracy in social stereotypes"". Psychological Review.
- ^ Chakkarath, Pradeep (Mart 2010). ""Stereotypes in social psychology: The 'West-East' differentiation as a reflection of Western traditions of thought"". Psychological Studies. s. 18–25. 12 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2024.
- ^ Hate, Prejudice and Racism (İngilizce). State University of New York Press. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2024.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Interview 28 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. with social psychologists Susan Fiske and Mike North about the stereotyping of older people
 | Sosyoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
