Susuz

Başlığın diğer anlamları için Susuz (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Susuz
İlçe
Türkiye'de bulunduğu yer
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Kars
Coğrafi bölge	Doğu Anadolu Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Onur Yılmazer
• Belediye başkanı	Oğuz Yantemur (CHP)
Yüzölçümü
• Toplam	645 km²
Rakım	1750 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	10.497
• Kır	7,855
• Şehir	2.069
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	474
İl plaka kodu	36

Susuz, Kars ilinin bir ilçesidir.

Tarihçe

Burada kurulan Cilavuz Köy Enstitüsü ile adını duyurmuştur. O dönemde ilin ve komşu ilçelerin eğitim ve kültür merkezi olmuştur. Kendisi de Cilavuz (Susuz) Köy Enstitüsü mezunu olan Ümit Kaftancıoğlu, "Dönemeç" isimli öykü kitabında Cilavuz Köy Enstitüsü'ndeki yaşanmışlıkları anlatır.

Cumhuriyetin ilânından sonra Kars ilinin merkez ilçesine bağlı bir bucak olan Susuz, 1959'da ilçe konumuna getirilmiştir. İlçenin ilk nahiye müdürlerinden birisi, yazar Server Tanilli'nin babasıdır.

Aslında ilçenin tam merkezinden geçen bir akarsu ve çeşmeler de yer almaktadır. İlçe halkı Kafkasya'dan geldiğinde ilçenin su olmayan mezarlık üstündeki Harabeler bölgesine yerleşmiş, suyu ise ilçe merkezinden almak zorunda kalmıştır. Bu nedenle ilçenin adı Susuz olarak değişmiştir. Halk Malakanlar (Beyaz Ruslar) göç edince ilçe merkezine yerleşmiştir. Susuz ilçesi, ismine tezat yeşili ve sulak çayırlarıyla meşhurdur.

Cılavuzdere yöresinde yapılan araştırmalarda Alt Paleolitik Çağ'a ait olduğu sanılan kalıntılara rastlanmıştır. Bu da yörenin çok eski bir yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. Tarihi Kars ile aynıdır. Kars yöresi, MÖ 9. yüzyılda Urartu egemenliğine girmiştir. Urartu Kralı II. Sarduri, MÖ 8. yüzyılda Sevan Gölü'nün batısındaki toprakları ele geçirmiş, daha sonra Kimmerler ve İskitler yöreyi istila etmiş, Medler de MÖ 560'ta Urartu egemenliğine son vermiştir. Bazı tarihlerde MÖ 6. yüzyıldan başlayan Armeniai Krallığının ve Prensliklerinin burada hakim olduğundan söz etmektedirler. Pers yönetimi altında Satraplık görevini üstlenen bu prensliklerin başlıcaları Orontes (MÖ 400-200), Artaksiad (MÖ 200) hanedanlarıydı.

Romalılar, Artaksias hanedanından II. Tigran'ı yenerek bölgeyi ele geçirmişlerdir. Roma'nın Araxes eyaleti olan yöre, Romalılar ile Partlar arasında sürekli el değiştirmiştir. Bu yöre daha sonra Sasaniler ile Bizanslılar arasında da çekişmeye neden olmuştur. 7. yüzyılda Arap akınları buraya kadar ulaşmış ve 9. yüzyıla kadar da Araplar buraya egemen olmuştur. Arapların denetiminde kurulan Ermeni yönetimlerinden Bagratlı Hanedanı'nın bir kolu Ani ve Kars'ta hüküm sürmüştür. Bizanslılar 1045'te yöreyi ele geçirmiştir. 11. yüzyılın ortalarında Selçuklu akınları başlamıştır. Selçuklu hükümdarı Alp Arslan 1064'te yöreye hakim olmuş, merkezi Ani olmak üzere Selçuklulara bağlı Ani-Şeddadlılar Hükûmeti kurulmuştur. 1064 yılında Sultan Alparslan tarafından fethedilmesinin ardından Kars ve çevresi, Selçuklular'a bağlı beylikler tarafından idare edilmeye başlanmıştır. 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi'nden sonra Alp Arslan; Erzurum, Erzincan, Tercan ve Pasinler ile birlikte Kars'ı da kumandanlarından Kasım Bey'e vermiştir.

Selçuklu yönetiminden sonra Kars ve Ani, Gürcülerin eline geçmiş, 1230'da Moğollar buraya hakim olmuş ve şehirleri yıkmışlardır. Moğol egemenliği yörede 1356'ya kadar sürmüş, onu Altın Orda ve Karakoyunlu yönetimleri izlemiştir. Timur'un 1387'deki istilasından sonra yöre yine Karakoyunluların egemenliğine girmiştir. Akkoyunlu ve Safevilerin yönetiminden sonra Kars, Kanuni Sultan Süleyman tarafından 1534'te Osmanlı topraklarına katılmıştır.

19. yüzyıl boyunca sürekli Rusların saldırı ve kuşatmalarına uğramış, 1876'da Ruslar tarafından işgal edilmiştir. Kars ve yöresi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan sonra Ruslar tarafından Kars, Ardahan, Oltu ve Kağızman Sancaklarından oluşan bir Askeri Valilik kurulmuştur. Ayastefanos Antlaşması (1878) ile Ruslara bırakılmıştır. Osmanlıların I. Dünya Savaşı'na girmesi ile birlikte Rus Çarlığı 1 Kasım 1914'te Doğu Anadolu'ya doğru saldırıya geçmiş, 6 Kasım'da başlayan ve altı gün süren Köprüköy muharebeleri'nde Ruslar yenilmiştir.

1915 yılında Enver Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, Kars'ı kurtarmak için Sarıkamış Harekâtı'na başlamış, Allahuekber Dağları'nda dış şartlar-tabiat ile olan mücadelesinde yenik düşmesine rağmen bir kısım asker kısa bir süre de olsa Kars'a girmeyi başarmıştır. Ancak Ruslar yeniden duruma hakim olmuşlardır. Rusya'da Çarlık rejimini sona erdiren devrim hareketinden sonra 3 Mart 1918'da yapılan Brest-Litovsk Antlaşması ile Kars bölgesini terk etmişlerdir. Daha sonra Ermeni ve Gürcüler yöreye bir süre egemen olmuşlar, 30 Ekim 1920'de General Kâzım Karabekir buradaki Ermeni kuvvetlerini yenmiş, 3 Kasım 1920'de Binbaşı Halit Bey tarafından işgalden kurtarılmıştır.

Coğrafya

İlçede yer alan Aygır Gölü (Haziran 2020)

Susuz, Kuzeydoğu Anadolu'nun en yüksek yaylalarının eteğinde vadi tabanına kurulmuştur. İlçenin kuzeydoğu ve doğusu Arpaçay, kuzeyi Höçvan Hasköy, batısı Göle ilçesi, güneyi ise Kars il sınırı ile çevrilidir. İlçenin yüzölçümü 578 km²’dir.

Kars'ın 23 km kuzeyinde yer almış olan Susuz bir vadi tabanına yerleşmiştir. Doğu-Batı yönünde uzanan çayırları boldur. İlçe alanının %43'ü çayır ve meralarla kaplıdır.

Batı ve kuzeyi 3192 metrelik Kısır Dağı ile çevrilidir. Susuz Deresi, batı-doğu doğrultusunda derin bir vadi şeklinde yarılmıştır. Bu vadi, Susuz'un 5 km batısında çok sarp kayalık olduğu halde doğuya doğru dikliğini kaybederek vadi tabanında birleşmektedir. Daha doğuda koruluğun ve en geniş çayırların yayıldığı görülür. Susuz vadisinde güneye doğru geniş düzlükler hakimdir. Bu düzlük, güneyde Kars Çayı ile sınırlandığı halde doğuda Arpaçay ve Akyaka düzlüğüne kavuşur.

Rusya ile Türkiye arasında sınır çizen Arpaçay'a kadar devam eden bu ova şehrin sınırını da belirler.

Susuz Şelalesi

Ekonomi

Halkın

• %20'si tarım,
• %60'ı besicilik ve hayvancılık,
• %10'u ticaret,
• %10'u ise hizmet sektöründe çalışır.

İlçenin başlıca ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yetiştirilen başlıca tarımsal ürünler: buğday, arpa, patates, fasulye ve nohuttur. İlçenin ekime elverişli toprakları kısıtlı olduğundan hayvancılık ön plandadır. Sığır ve koyun yetiştirilir. İlçede son yıllarda arıcılıkta da önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Yapılan tespitlere göre;

• Büyükbaş hayvan mevcudu: 23.693
• Küçükbaş hayvan sayısı: 14.030
• Kümes hayvanı sayısı: 16.963

Ayrıca, 1427 adet "Kafkas Arı" ırkı fenni arı kovanının olduğu tespit edilmiştir. Tarım ikinci sırayı teşkil etmektedir. Buğday, arpa, patates ve yem bitkileri ekimi yapılmaktadır.

Yıllık;

• 10.000 ton arpa ve buğday,
• 4.000 ton patates,
• 150.000 ton yem bitkisi üretilmektedir.

İlçe sınırları içinde 184.172 dekar elverişli arazi, 57.600 dekar ise elverişsiz arazi olmak üzere toplam 141.772 dekar arazi mevcuttur. İlçenin rakımının yüksek olması, ikliminin sert oluşu ve arazinin sulanmaması nedeniyle hububat ekimi düşüktür. Sulanabilir arazide lahana, havuç gibi sebzeler yetiştirilmektedir. Arazinin büyük bir kısmı ise işlenmediğinden çayır ve mera olarak kullanılmaktadır. İlkel usullerle yapılan tarım günümüzde niteliğini kaybetmiştir. Gübre kullanımı artmış, motorize tarım sevindirici olarak tarlalara yayılmıştır. Ailelerin bölünmesi ile toprağın küçük parçalara ayrılması sonucunda yetersiz topraklar oluşmakta olup bu da çiftçilerimize engel teşkil etmektedir.

Devletin artan destek kredileri ve halkımızın kültürel hayvan ırkının faydasını anlamış olması hayvancılık sahalarında gelişmelere neden teşkil etmiştir. Çevreye hakim olan kırmızı hayvan ırkı terk edilerek yörede verim ve faydası görülen montofon, zavot ırkı hayvanlarla ithal edilen kültür ırkı hayvanlara rağbet artmıştır. Küçükbaş hayvanlardan çevrede halen "Karaman" ırkı hakimdir. Devlet desteği ile temin edilen merinos ırkı gayet azdır.

İlçe halkının en önemli geçim kaynağı hayvancılık olmakla birlikte hayvancılıktan elde edilen ürünleri işleyecek tarımsal sanayi tesisleri yoktur. Dolayısıyla tarımsal ürünlerden sağlanan gelir düzeyi düşüktür. Özellikle hayvansal ürünler, bal, yağ, yumurta, et, süt, beyaz peynir, kaşar peynir ve yapağı yün olarak değerlendirilmektedir.

Eğitim ve öğretim

İlçenin %93'ü okuryazardır. Atatürk'ün 100. yıl doğumu münasebetiyle tüm köylerde okuma-yazma kursları açılmıştır. 2841 sayılı Kanun hükümleri gereği, halk eğitimi çalışmalarına büyük bir hız verilmiş ve okuma-yazma bilmeyen vatandaşlar kurstan geçirilmiştir. Ulusal Eğitime Destek Kampanyası çerçevesinde yeni okuma-yazma kursları açılmış olup halen devam etmektedir.

İlçe merkezinde 1 ilköğretim okulu, 1 PİO, 1 yatılı anadolu öğretmen lisesi, 1 klasik lise mevcut olup ilçeye bağlı İncesu Köyü'nde 1 YİBO ve 27 köyde ise ilköğretim okulu mevcuttur.

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1960	25.336	2.701	22.635
1965	24.730	3.004	21.726
1970	23.419	3.433	19.986
1975	25.956	5.006	20.950
1980	23.087	3.137	19.950
1985	23.048	3.213	19.835
1990	19.025	2.937	16.088
2000	14.885	3.797	11.088
2007	13.114	2.856	10.258
2008	13.160	2.699	10.461
2009	12.767	2.486	10.281
2010	12.452	2.448	10.004
2011	12.235	2.419	9.816
2012	12.008	2.456	9.552
2013	11.820	2.567	9.253
2014	11.302	2.432	8.870
2015	11.046	2.473	8.573
2016	10.850	2.498	8.352
2017	10.532	2.332	8.200
2018	10.497	2.393	8.104
2019	10.044	2.096	7.948
2020	9.924	2.069	7.855

Kaynakça

• YerelNET 13 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Cılavuz.net
• Birikim.com.tr

Dış bağlantılar

• YerelNET 27 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Susuz Kaymakamlığı 18 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.