Türk Devletleri Parlamenter Asamblesi
| Türk Devletleri Parlamenter Asamblesi | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | TÜRKPA |
| Kuruluş | 21 Kasım 2008 |
| Tür | Parlamenter Asamble |
| Merkez | Bakü, Azerbaycan (Genel Sekreterlik) |
| Üyeler |
|
| Resmî diller | Azerice Kazakça Kırgızca Türkçe Macarca İngilizce |
| Dönem Başkanlığı | Kazakistan Cumhuriyeti Parlamentosu |
| Dönem Başkanı |  Yerlan Koşanov |
| Genel Sekreter |  Ramil Hasan |
| Resmî site | turkpa.org |
| Eski adı | Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi |
Türk Devletleri Parlamenter Asamblesi veya eski adıyla Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi (TÜRKPA) (İngilizce: Parliamentary Assembly of Turkic States), 21 Kasım 2008 tarihinde kurulan ve temeli Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi'ne dair anlaşmaya (21 Kasım 2008 İstanbul Anlaşması) dayanan parlamentolar arası iş birliğidir.
TÜRKPA kurucu anlaşması olan İstanbul Anlaşması Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye arasında imzalanmıştır. Anlaşma, Dolmabahçe Sarayı'nda yapılmıştır. Bu yüzden bu anlaşmaya İstanbul Anlaşması denilmektedir. Anlaşma, TBMM adına Köksal Toptan, Azerbaycan Cumhuriyeti Millî Meclisi adına Oktay Asadov, Kazakistan Cumhuriyeti Parlamentosu adına Senato Başkan Yardımcısı Muhammet Kopeyev ve Kırgız Cumhuriyeti Jogorku Keneşi adına Meclis Başkanı Aytibay Tagayev tarafından imzaladı.[1]
29 Eylül 2009 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti başkenti Bakü`de, Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi'nin (TÜRKPA) 1. Genel Kurul Toplantısı gerçekleştirilmiştir. Toplantıda TÜRKPA'nın İçtüzüğü, Sekretaryası ve Bakü Beyannamesi kabul edilmiştir. Aynı zamanda TÜRKPA Sekretaryası'nın sürekli Bakü şehrinde yerleşik olması karara bağlanmıştır.
TÜRKPA başkanlığı rotasyon usulüne göre İngiliz alfabesi esas alınarak, her yıl bir üye ülke tarafından yürütülmektedir.
2021 yılında Türkiye'de gerçekleşen Türk Devletleri Teşkilatı zirvesi sonrasında Türk Devletleri Parlamenter Asamblesi adını almıştır.[2]
28 Nisan 2023 tarihinde Türkiye'nin başkenti Ankara'da gerçekleştirilen 12. Genel Kurul toplantısında[3], Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti gözlemci statüsünde asambleye dahil edilmiştir.[4]
Amaçları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Parlamentolar arası işbirliğinin kalite yönünden parlamento diplomasisi araçlarının yardımıyla devletler arasında politik diyalogun daha da geliştirilmesine katkıda bulunmak;
- Tarih, kültür ve dil ortaklığına dayanarak ulusal yasamaların yakınlaştırılması ve parlamentolar arası işbirliğine ilişkin diğer konularda karşılıklı faaliyetin daha da yoğunlaştırılması.
- Türk dili konuşan ülkeler ve diğer bölge ülkeleri arasında karşılıklı faydalı ve eşit düzeyli işbirliğinin geliştirilmesine katkıda bulunmak;
- Üye ülkelerin yasamalarının, aynı zamanda kültürel mirasın ve tarih, sanat, edebiyat ve diğer alanlarda Türk dili konuşan ülkeler için ortak önem taşıyan değerlerin korunması ve gelecek nesillere devredilmesine yönelmiş yasamaların yakınlaştırılması üzere tavsiyeler vermek;
- Taraflar arasında politik, sosyo-ekonomik, kültürel, insani, hukuki ve diğer alanlarda ilişkilerin geliştirilmesine yardım göstermek yönünde faaliyetleri devam ettirmektir.
Türk Dili Konuşan Ülkerler Parlamenter Asamblesi faaliyetlerini; bağımsızlık, egemenlik, toprak bütünlüğü ve devlet sınırlarının ihlal edilmezliği, eşitlik, birbirinin iç işlerine karışmama ilkelerine saygı duyulması, zor kullanmaktan ve zor kullanılması ile tehdit, ekonomik ve başka baskı yöntemlerinden imtina temelinde, devletlerin siyasi ve ekonomik güvenliğinin güçlendirilmesi, doğal kaynakları tam ve verimli kullanmak yoluyla halkların refahının yükseltilmesi, ulusal ekonomilerin dinamik geliştirilmesi, parlamento diplomasisi alanında yeni başarılara imza atılması, bölge ve diğer uluslararası camianın üyesi olan ülkelerin parlamentoları ve diğer uluslararası örgütler ile yeni ilişkilerin kurulması ve mevcut ilişkilerin geliştirilmesi esasında yürütmektedir.
Genel kurul toplantıları
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1. Genel Kurul: 29 Eylül 2009'da Azerbaycan-Bakü'de yapılmıştır.[5]
- 2. Genel Kurul: 28 Nisan 2011'de Kazakistan-Astana'da yapılmıştır.[6]
- 3. Genel Kurul: 15 Haziran 2012'de Kırgızistan-Bişkek'te yapılmıştır.[7]
- 4. Genel Kurul: 12 Haziran 2013'te Türkiye-Ankara'da yapılmıştır.[8]
- 5. Genel Kurul: 13 Haziran 2014'te Azerbaycan-Bakü'de yapılmıştır.[9]
- 6. Genel Kurul: 6 Aralık 2015'te Kazakistan-Astana'da yapılmıştır.[10]
- 7. Genel Kurul: 8 Aralık 2017'de Kırgızistan-Bişkek'te yapılmıştır.[11]
- 8. Genel Kurul: 20 Kasım 2018'de Türkiye-İzmir'de yapılmıştır.[12]
- 9. Genel Kurul: 18 Aralık 2019'da Azerbaycan-Bakü'de yapılmıştır.[13]
- 10. Genel Kurul: 28 Eylül 2021'de Kazakistan-Türkistan'da yapılmıştır.[14]
- 11. Genel Kurul: 24 Haziran 2022'de Kırgızistan-Çolpon-Ata'da yapılmıştır.[15]
- 12. Genel Kurul: 28 Nisan 2023'te Türkiye-Ankara'da yapılmıştır.[3]
- 13. Genel Kurul: 6 Haziran 2024'te Azerbaycan-Bakü'de yapılmıştır. [16]
- 14. Genel Kurul: 12 Haziran 2025'te Kazakistan-Astana'da yapılmıştır.[17]
Daimi komisyonlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Çevre ve Doğal Kaynaklar Daimi Komisyonu[18]
- Eğitim, Kültür, Sosyal ve İnsani Meseleler Komisyonu[19]
- Ekonomik İş Birliği Daimi Komisyonu[20]
- Hukuk İşleri ve Uluslararası İlişkiler Daimi Komisyonu[21]
Üye ülkeler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Ülke | Meclis | Nüfus (2024) | Alan (km²) | GSYİH (nominal) (2024) | Kişi başına GSYİH (nominal) (2024) |
GSYİH büyümesi (yıllık %) (2024) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Azerbaycan
|
Azerbaycan Cumhuriyeti Millî Meclisi | 10,202,850 | 86,600 | $74.32 milyar | $7,283.8 | %4.1 |
| Kazakistan
|
Kazakistan Cumhuriyeti Parlamentosu | 20,592,571 | 2,724,900 | $288.41 milyar | $14,005.3 | %4.8 |
 Kırgızistan
|
Cogorku Keneş | 7,224,614 | 199,900 | $17.48 milyar | $2,419.3 | %9.0 |
 Türkiye
|
Türkiye Büyük Millet Meclisi | 85,518,661 | 783,562 | $1.32 trilyon | $15,473.3 | %3.2 |
 Türk Devletleri Teşkilatı
|
123,538,696 | 3,794,962 | $1,7 Triyon | $9,795 |
Gözlemci ülkeler
[değiştir | kaynağı değiştir]![[icon]](/wiki/Dosya:Wiki_letter_w_cropped.svg){kind=small} | Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
| Ülke | Nüfus | Alan (km²) | GSYİH (nominal) | Kişi başına GSYİH (nominal) |
|---|---|---|---|---|
 Macaristan |
9.769.526 (2020) | |||
 Kuzey Kıbrıs
|
326.000 (2017) | |||
| Toplam |
Olası gelecek üye ülkeler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Ülke | Nüfus (2018) | Alan (km²) | GSYİH (nominal) (2018) |
Kişi başına GSYİH (nominal) (2018) |
|---|---|---|---|---|
 Özbekistan |
32,653,900 | 447,400 | $71,824 milyar | $2,238 |
 Türkmenistan |
5,851,466 | 488,100 | $42,355 milyar | $7,645 |
| Toplam | 38,840,821 | 938,855 | $114,582 milyar | $8,330 |
TÜRKPA Yayınları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Türk Cumhuriyetleri Parlamento İçtüzükleri
- Türk Cumhuriyetleri Anayasaları Kitabı
- Türk Dili Konuşan Ülkelerin Anayasaları
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "TÜRKPA - GENEL BİLGİLER". TBMM. 4 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2018.
- ^ "Türk dünyası entegrasyona yelken açtı". www.aa.com.tr. 24 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022.
- ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;twelfth-plenaryisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "KKTC, TÜRKPA gözlemci üyesi oldu". Habertürk. 28 Nisan 2023. 28 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2023.
- ^ "TÜRKPA 1. Genel Kurulu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ "TÜRKPA 2. Genel Kurulu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ "TÜRKPA 3. Genel Kurulu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ "TÜRKPA 4. Genel Kurulu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ "TÜRKPA 5. Genel Kurulu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ "TÜRKPA 6. Genel Kurulu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ "TÜRKPA 7. Genel Kurulu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ "TÜRKPA 8. Genel Kurulu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ "TÜRKPA 9. Genel Kurulu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ "TÜRKPA 10. Genel Kurulu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ "TÜRKPA 11. Genel Kurulu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ "TÜRKPA On Üçüncü Genel Kurulu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 31 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2025.
- ^ "TÜRKPA On Dördüncü Genel Kurulu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. Erişim tarihi: 2 Ekim 2025.
- ^ "Çevre, Doğal Kaynaklar ve Sağlığın Korunması Komisyonu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ "Eğitim, Kültür, Sosyal ve İnsani Meseleler Komisyonu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ "Ekonomik İşbirliği Komisyonu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ "Hukuk İşleri ve Uluslararası İlişkiler Komisyonu - TURKPA". Parliamentary Assembly of Turkic States. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]| Üyeler | .svg) | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Gözlemciler | |||||
| Tarih |
| ||||
| Siyaset | |||||
| Kuruluş | |||||
| Kültür | |||||
| Ekonomi | |||||
| Simgeler | |||||
| Ödüller | |||||