Tayvan'ın siyasi durumu

Tarihi olarak çatışmaların yer aldığı Quemoy (Kinmen) ve Matsu Adaları'nı gösteren Tayvan Boğazı haritası.

Tayvan'ın siyasal durumu, Çin İç Savaşı’nın sonucu olarak Çin Halk Cumhuriyeti ile Çin Cumhuriyeti arasında ortaya çıkan çatışma ile ilgilidir.^[1] Bu çatışma Tayvan adası, Tayvan’a ait olan adalar (ör. Penghu Adaları, Yeşil Ada, Orkide Adası) ve tarihi olarak Fujian (Kinmen, Matsu Adaları), Guangdong (Pratas Adaları) ve Hainan (Taiping Adası) eyaletlerine ait olan adaların statüsü hakkındadır.^[2]

Çin Halk Cumhuriyeti Tayvan’ı anakaradan ayrılmış bir il olarak görürken, Tayvan’ı de facto olarak yöneten Çin Cumhuriyeti, Çin Halk Cumhuriyeti’nin 1949’daki kuruluşuyla Çin anakarasını kendisinden “ayrıldığı”nı varsayar ve kendini egemen devlet olarak görmektedir.^[3]

Her iki devlet, tüm Çin’in uluslararası alandaki tek temsilcilik hakkı üzerine talepte bulunmaktadır (bkz: Tek Çin politikası). 1950 yıllarında her iki taraf birbiriyle askeri çatışmada bulunurken, 1980'li yıllardan beri başlıca ekonomik çıkarlara dayalı kademeli bir yakınlaşma süreci yer almıştır.^[4] 2008’de Tayvan devlet başkanı Ma Ying-jeou’nun göreve gelmesinden beri her iki taraf arasındaki ilişkiler, özellikle 2010’da Ekonomik İşbirliği Çerçeve Anlaşması (EFCA)’nın imzalanmasıyla daha da iyileşmiştir.^[5] Ancak 2016’da Tayvan’ın kendi bağımsızlığını resmi olarak ilan etme fikrini savunan Tsai Ing-wen’in devlet başkanı olarak seçilip göreve gelmesi, her iki taraf arasındaki ilişkilerin iyileşme potansiyeline gölge düşürmüştür.

Çin Cumhuriyeti’nin uluslararası alandaki izolasyonu

1970’li yıllarının başına kadar Çin, uluslararası alanda Çin Cumhuriyeti tarafından temsil edildi. Ancak ABD’nin Çin Halk Cumhuriyeti ile yakınlaşması çerçevesinde Tayvan, uluslararası konumunu gittikçe kaybediyordu. 25 Ekim 1971 tarihinde, Çin’in Birleşmiş Milletler’deki temsil edilmesi hakkındaki 2758 nolu Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Kararı, Pekin’in müttefiği olan Arnavutluk tarafından Birleşmiş Milletler’de oya sunuldu. Bu kararın sonucu Çin’in Çin Halk Cumhuriyeti tarafından temsil edilmesi ve böylece Çin Cumhuriyeti'nin BM’den “ihraç” edilmesiydi. Bu karar diplomatik bir depreme sebep oldu, zira bu Çin Halk Cumhuriyeti'nin tek temsilcilik hakkı üzerindeki talebini meşrulaştırdı ve neticede Çin Halk Cumhuriyeti'yle diplomatik ilişkilerin kurulması, Çin Cumhuriyeti'yle ilişkilerin kesilmesi anlamına geldi. Buna rağmen Tayvan yine büyük ekonomik başarılar ve gittikçe artan ihracatlar kayda geçirebilmiştir, zira Tayvan diğer ülkelerle sahip olduğu iki yönlü bağlantıları muhafaza edebilmiş ve bunları devlet tanıması olmadan ekonomik, konsolosluk, kültürel ve bilimsel/teknik alanlarda daha fazla genişletebilmiştir.

Günümüzde Tayvan'la halen resmi diplomatik ilişkilerde bulunan sadece 13 devlet vardır:

Belize (1989)
Esvatini (1968)
Guatemala (1960)
Haiti (1956)
Marshall Adaları (1998)
Nauru (1980–2002, 2005)
Palau (1999)

Paraguay (1957)
Saint Kitts ve Nevis (1983)
Saint Lucia (1984–1997, 2007)
Saint Vincent ve Grenadinler (1981)
Tuvalu (1979)
Vatikan (Kutsal Makam, 1942)

Aralarında ABD, Kanada, Rusya, Türkiye ve çoğu Avrupa Birliği devletinin olduğu 56 diğer devlette ise Tayvan “yarı resmi” olarak kültür bürolarıyla temsil edilmektedir.

Buna karşın 1999'da Çin Halk Cumhuriyeti, 161 devletle diplomatik ilişkide bulundu; bunların arasında Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi veto güçleri olan ABD, Birleşik Krallık, Fransa ve Rusya var. Çin Cumhuriyeti, karşılık olarak Tayvan'ın diplomatik seviyede tanınması amacıyla fakir ülkelere gelişme yardımı bağışında bulunarak (sözde “dolar diplomasisi”) kendi dış politik konumunu güçlendirmeye çalışmaktadır. Bu teşebbüsler sürekli Çin Halk Cumhuriyeti'yle tartışmalara sebep olmuştur ve bu yolla kazanılan partnerler, Tayvan'ın çıkarlarının uluslararası alanda temsil etme gücüne sahip değildir.

Kaynakça

^ Lew, Christopher R. (2013). Historical dictionary of the Chinese Civil War (2. bas.). Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-0810878730.
^ Sullivan, Lawrence R. (2018). Historical dictionary of Chinese foreign affairs. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1538111611.
^ Sullivan, Lawrence R. (2012). Historical dictionary of the Chinese Communist Party. Lanham, Md.: Scarecrow Press. ISBN 978-0810872257.
^ Pekkanen, Saadia M. (2014). Oxford handbook of the international relations of Asia. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199916245.
^ Copper, John Franklin (2015). Historical dictionary of Taiwan (Republic of China) (4. bas.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1442243064.

[ÇinİçSavaşı-1] Lew, Christopher R. (2013). Historical dictionary of the Chinese Civil War (2. bas.). Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-0810878730.

[ÇinDışİlişkileri-2] Sullivan, Lawrence R. (2018). Historical dictionary of Chinese foreign affairs. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1538111611.

[ÇinKomünistPartisi-3] Sullivan, Lawrence R. (2012). Historical dictionary of the Chinese Communist Party. Lanham, Md.: Scarecrow Press. ISBN 978-0810872257.

[UzakDoğuDışİlişkiler-4] Pekkanen, Saadia M. (2014). Oxford handbook of the international relations of Asia. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199916245.

[Tayvan-5] Copper, John Franklin (2015). Historical dictionary of Taiwan (Republic of China) (4. bas.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1442243064.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

g t d Tayvan'ın (Çin Cumhuriyeti) dış ilişkileri
Afrika	Burkina Faso Çad Esvatini Gambiya Güney Afrika Cumhuriyeti Malavi São Tomé ve Príncipe Somaliland
Amerika	Amerika Birleşik Devletleri Taiwan Relations Act Taiwan Travel Act TAIPEI Act Belize Brezilya Dominik Cumhuriyeti Haiti Kanada Meksika Paraguay Şili Venezuela
Asya	Bangladeş Çin Halk Cumhuriyeti Hong Kong Endonezya Filipinler Güney Kore Hindistan İsrail Japonya Kuzey Kore Malezya Moğolistan Myanmar Pakistan Singapur Suudi Arabistan Türkiye Vietnam
Avrupa	Almanya Birleşik Krallık Çek Cumhuriyeti Danimarka Finlandiya Fransa Hollanda İspanya İtalya Kutsal Makam Letonya Litvanya Norveç Polonya Rusya Sovyetler Birliği Ukrayna
Okyanusya	Avustralya Kiribati Nauru Palau Solomon Adaları
Çokyönlü ilişkiler	Avrupa Birliği
İlgili konular	Dışişleri Bakanlığı Taipei Ekonomi ve Kültür Temsilci Ofisi Tayvan'ın dış temsilcilikleri / Tayvan'daki diplomatik temsilcilikler listesi Tayvan pasaportu Tayvan'ın siyasi durumu Tayvan'ın vize politikası Tayvan vatandaşlarının tabi olduğu vize uygulamaları Çin Taipeisi