Ubıhlar
Твахы | |
|---|---|
 Ubıhlar tarafından da kullanılan Çerkes bayrağındaki yıldızlardan biri Ubıh bölgesini temsil eder | |
 Ubıhları yöneten Berzeg ailesinin tamgası | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
| Diller | |
| Din | |
Ubıhlar (Ubıhça: Твахы, Twaxı; Çerkesçe: Убыххэр, Wubıxxer; Rusça: Убы́хи, Ubıhi) ya da Vubıhlar, Çerkes boylarından birisidir. Dilleri Ubıhça, bu dili konuşan son kişinin 1992 yılında ölmesiyle yok olmuştur.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Ubıhlar, Kuzey Kafkasya'nın batı ucunda yerleşik bir Çerkes halkıydı. Soçi Procopius, De Bello Gotico'da (Gotik Savaşı) βροῦχοι (Brouçoi) olarak adlandırdığı halkın Ubıhların ataları olduğu sanılır.
Ubıhlar hakkında ilk yazılı kaynak, 6. yüzyılda yaşamış Bizanslı tarihçi Prokopius'dan gelmektedir. Prokopius, Kafkasya'da Abazgi bölgesinin ötesinde Bruh (Ubıh) halkının yaşadığını ve topraklarının Abazgiler ve Alanlar arasında olduğunu yazmıştır.
Ubıhlar yarı göçebe olarak yaşıyorlardı ve geçimlerini genelde yağmacılık ve korsancılık yaparak sürdürüyorlardı. Verimli toprakları olup çeşitli meyvelerin yanı sıra yetiştirdikleri üzümlerle yüksek miktarda kaliteli şarap üreticiliği yaparlardı.[1]
Rus-Çerkes Savaşı'nda Rusların doğrudan Ubıhlarla yaptığı savaşlar 1830'lu yıllarda başladı. Ubıhlar Çerkes direnişinin ana unsurlarından biri oldular. Çerkes Soykırımı sırasında Ubıh köyleri Rus birlikleri tarafından imha edildi. Şubat 1864'te her yönden kuşatılan Ubıhlar 6 Mart tarihinde teslim oldular.[2] Ya Osmanlı'ya ya da Kuban ötesindeki bataklık ve verimsiz topraklara sürülmek üzere verilen iki seçenekten Ubıh liderleri Osmanlı'ya sürülmeyi seçtiler ve Ubıh nüfusunun tamamı Osmanlı'ya göç etti. Ubıhya'da kalan yaklaşık 40 Ubıh zamanla diğer Çerkeslere karıştı.[3] A.P. Berger'e göre 74.567 Ubıh Osmanlı'ya sürüldü.[4] Ubıhlar diğer Çerkes gruplarına karıştılar ve Osmanlı'da Ubıh nüfusunun önemli bir bölümü de yapılan savaşlarda öldüğü için asimile süreçleri hızlandı.[2]
Bugünkü Soçi civarında Rus birliklerine yenilerek 1864 yılında bütün bir nüfus olarak Osmanlı topraklarına göç ettiler. Çoğunluğu Türkiye’de, Sakarya'nın Sapanca yöresine ve Balıkesir ilinin Manyas ilçesine yerleşti. Bu nüfusun önemli bölümü, aynı tarihlerde göçle gelen diğer Çerkes boyları ile karışmıştır.
İlk göç eden Ubıhların çocuklarından biri Abdülmecid'in eşi ve II. Abdülhamid'in manevi annesi olan Rahime Piristû Valide Sultan'dır. Göç eden Ubıhların bir sonraki nesil çocuklarından birisi de II. Abdülhamid'in eşlerinden Ayşe Dest-i Zer Müşfika (Kayıhan) Kadın Efendi'dir.
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzey Kafkasya’nın batı ucunda yerleşik olan Ubıhlar, komşuları Abhaz ve diğer Çerkesler gibi paganik bir halktı. Bölge erken dönem Hristiyanlıkla tanışmıştır. 1798’de bölgeyi gezen Jan Potocki, Ubıh halkının Çerkes ve Abhazların aksine hala pagan olduğunu yazmıştır.[1] Baron Tornau'nun 1839'daki raporuna göre Ubıh soyluları Müslümandı ancak halkın bir bölümü Hristiyan kalmıştı.[1] Rus-Çerkes Savaşı'nda Çerkeslerin Hristiyanlığı düşman dini görülmesiyle, özellikle 1830'lu yıllarda Hristiyan kültürü kitleler halinde terk edildi ve İslam'a geçildi.[5]
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Ubıhça, Kafkas dillerinin Kuzeybatı Kafkas dilleri öbeğine bağlı, Çerkesce ile akraba bir dildir. Ubıhların göçüyle birlikte, Kafkasya’da bu dili konuşan hiç kimse kalmadı. Türkiye’ye yerleşen Ubıhlar da, yazılı olmayan bu dili zamanla unuttular. Tevfik Esenç adlı kişi Ubıhçayı konuşan son kişiydi ve Ubıhçanın grameri ve sözlüğü çalışmalarında ünlü Fransız bilim insanı Georges Dumézil ile birlikte çalıştı. Tevfik Esenç’in (1904 – 7 Ekim 1992) ölümüyle Ubıhça ölü dillerden biri hâline geldi.
Ubıhlar Çerkes Sürgünü'ne dek Ubıhça'nın yanı sıra Abhazca'yı akıcı olarak konuşup Çerkes dilleri'nin Şapsığ lehçesi'ni de biliyorlardı.[1]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Rusya’da 1897 yılında yapılan ilk genel nüfus sayımından iki yıl önce "Rus İmparatorluğu’nda Yaşayan Halkların Alfabetik Listesi" başlığıyla bir ön çalışma yapılmış. 1895 yılında Petersburg'ta yayınlanan bu listede Rusya halklarının değişik yayınlarda yer alan ve farklı yıllara ait nüfus bilgileri derlenerek dilleri, dini inançları ve yaşadıkları bölgeyle ilgili kısa bilgiler verilmiştir. Buna göre Ubıhların (Убыхи) 1867 yılındaki nüfusu 25.000 kişidir.[6] General Rayevski'nin 1840 yılındaki raporunda Ubıh nüfusu 13.000 haneden oluşuyordu.[1]
Kafkasya'dan göç eden Ubıhların sayısı tam olarak bilinmemektedir. Türkiye'ye göç edip yerleşen Ubıhların kısa zamanda Abhazlar ve diğer Çerkeslere karışmaları nedeniyle de sayılarını tahmin etmek mümkün olmamıştır. Günümüzde Manyas ilçesinin köylerinde ve Kahramanmaraş'ın Göksun ilçesi Büyükçamurlu köyünde, İzmit'in Maşukiye köyünde, Sakarya'nın Sapanca ilçesi Kırkpınar ve Yanık köylerinde, Arifiye ilçesinin Boğazköy köyünde, Andırın ilçesi Akifiye köyünde, Samsun'un Kavak ilçesinin Karapınar, Germiyan, Doruk, Kapuhayat, Karlı, Sıralı ve Bükceğiz köylerinde ve Terme ilçesinde yaşayan Ubıhların dışında Ürdün'de de az sayıda Ubıh yaşamaktadır. Balıkesir Merkez'e bağlı Boğazköy de Ubıhlar tarafından kurulmuştur. Balıkesir'in Gönen ilçesinin çınarlı köyünde ve Samsun ili Vezirköprü, Alaçam, Kavak ilçesinde Kapuhayat, Doruk köylerinde ve Asarcık ilçelerinde de Ubıhlar yaşamaktadır. Ordu ili Ünye ilçesinin Döşemedibi mahallesi Cevizdere köyü Ubıhlar tarafından kurulmuş ve göç almış yerleşkelerdir. Günümüzde dillerini unutmayanlar Abhazca ve Çerkesçe konuşmaktadırlar.
Genetik
[değiştir | kaynağı değiştir]Ubıhlar arasında Y kromozomu haplogrubu olarak en yaygın olanı G2'dir ve %75 oranında görülmektedir. İkinci sırada ise R1a-M198(xM458) haplogrubu yer almaktadır ve %19,44 oranındadır. J1 ve J2 haplogruplarının her biri ise nüfusun %2,78'ine karşılık gelmektedir.[7]
Aile İsimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
|
|
Bagrat Şinkuba'nın Son Ubıh [1] adlı romanı ve İsmet Arasan'ın Son Sesler adlı belgesel filmi [2], Ubıhları konu alır.
| Makale serilerinden |
| Çerkesler |
|---|
 |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e Ажиба, Р. А.; Кармов, Р. К.; Пшеноков, В. А. (2017). АБАЗА В КАБАРДЕ (PDF) (Rusça). 20 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025.
- ^ a b KÜÇÜK, Serhat. "Vubıhlar ve Vubıhça" (PDF), 2.
- ^ Sysoeva, Maria. "Потомки убыхов в Турции". 8 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi22 Mayıs 2025.
- ^ "ВЫСЕЛЕНИЕ ГОРЦЕВ С КАВКАЗА". www.vostlit.info. 3 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025.
- ^ Jaimoukha, Amjad (2001). The Circassians: A Handbook (İngilizce). Curzon. s. 149-150. ISBN 978-0-7007-0644-0. 22 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2025.
- ^ “Алфавитный список народов, обитающих в Российской Империи” 21 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Демоскоп Weekly, № 187 - 188, 24 января - 6 февраля 2005 ve buradan alınma olarak: Papşu, Murat. Rusya İmparatorluğu’nda Yaşayan Halkların Alfabetik Listesinde Kafkasyalılar 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Генофонд убыхов – народа, ушедшего в историю".