Prokopius

Kayseryalı Prokopius
Kayseryalı Prokopius
Doğum	MS 500; Kayserya, Filistin, Doğu Roma İmparatorluğu
Ölüm	MS 565
Meslek	Tarihçi
Önemli eser	Gizli Tarih, Justinianus Döneminde Yapılar, Justinianus'un Savaşları

Prokopius (Grekçe: Προκόπιος ὁ Καισαρεύς; Latince: Procopius Caesarensis; y. MS 500, Kayserya - y. MS 565), Filistin kökenli Bizanslı tarihçi. İmparator I. Justinianus döneminde yapılan savaşlarda General Belisarius'a eşlik etmiş ve 6. yüzyılın en önemli tarihçisi olmuştur. Justinianus'un Savaşları, I. Justinianus'un Binaları ve Gizli Tarih isimli kitapları yazmıştır. Antik dünyanın son büyük tarihçisi olarak anılır.

Erken hayatı

Prokopius'un yaşamına dair en önemli bilgiler, kendi yazdıklarının yanı sıra, 975 yılından sonra derlenmiş bir Bizans Yunan ansiklopedisi olan Suda'da yer alır.^[1] Prokopius, Palaestina Prima eyaletindeki Kayserya’da doğmuştur.^[2] Yunan klasikleri ve retorik üzerine üst sınıf bir eğitim aldığı,^[3] olasılıkla ünlü Gazze okulunda (Gazze retorik okulu) eğitim gördüğü düşünülmektedir.^[4] Ayrıca, Berytus (günümüzde Beyrut) veya Konstantinopolis’te (bugünkü İstanbul)^[5] bir hukuk okuluna gitmiş ve ardından hukukçu (rhetor) olarak görev yapmış olabilir.^[1] Hukuk eğitimi almış biri olarak Latince bildiği açıktır; zira, savaşları ele aldığı eserde Latince kelimeler kullanmış ve çevirmiştir.^[6]

Yazmaları

Prokopius'un yazmaları, İmparator I. Justinianus'un hükümdarlığının ana bilgi kaynaklarıdır. Procopius, I. Justinianus'un yaptığı savaşları anlatan methiye şeklinde sekiz tarih kitabı ve Justinianus'un İmparatorluk'ta yaptıklarını anlattığı Gizli Tarih (Yunanca: Anekdota) isimli bir kitabı vardır. Bu kitapta Procopius, yazdığı "resmi tarih"e dâhil edemediği skandalları anlatır.

Justinianus'un savaşları

Prokopius'un Justinianus'un Savaşları (Grekçe: Ὑπέρ τῶν πολέμων λόγοι, Latince: De Bellis, "Savaşlar hakkında"), Gizli Tarih kadar bilinmese de, O'nun açıkçası en önemli çalışmasıdır. Tek cilt olarak basılan ilk yedi kitabın çok büyük kısmı 545 yılında tamamlanmış ama basımdan önce yüzyılın ortasında erken 551 yılına ait son olaylarla güncellenmiştir.

İlk iki kitap (sıklıkla Pers Savaşı, Latince De Bello Persico olarak bilinir), Romalılarla ile Sasani İmparatorluğu arasında Mezopotamya, Suriye, Ermenistan, Lazika ve yaklaşık olarak bugüngü Gürcistan'da geçen savaşları anlatır. Sasani Şahı I. Kavad'e yapılan sefer, 532 yılındaki İstanbul'daki Nika Ayaklanması, Kavad'ın halefi I. Hüsrev ile yapılan savaş ve onun Antakya'yı talan edip, orada yaşayanları Mezopotamya'ya götürmesi, 542 yılında İstanbul'da görülen veba salgını hakkında detaylar bu kitaplarda mevcuttur. Ayrıca, Prokopius'un hamisi, Romalı general Belisarius'un kariyerinin erken dönemi hakkında bazı detaylar verir. Sonraki iki kitap (sıklıkla Vandal Savaşı, Latince De Bello Vandalico olarak bilinir), Belisarius'un, Afrika vilayetinde bulunan Vandal Krallığında karşı yürüttüğü savaşı anlatır. Kalan bir kitap (sıklıkla Got Savaşı, Latince De Bello Gothico olarak bilinir), Belisarius ve diğerlerinin, Ostrogotların egemenliği altındaki İtalya'nın yenin fethini anlatır. Napoli ve Roma kuşatmaları hakkında da bilgiler mevcuttur.

Sonradan, Prokopius sekizinci bir kitap (sıklıkla Savaşlar VIII ya da Got Savaşları IV olarak bilinir) eklemiştir, bu kitap ile tarihi Roma ordusunun Narses komutasında Ostrogot Krallığı'nı yok ettiği 552/553 yılına getirmiştir. Bu sekizinci kitap, İtalya ve doğu cephesindeki yeni seferleri anlatır.

Justinianus'un Savaşları, daha sonra yazılmış Bizans tarih yazmalarında etkili olmuştur.^[7] Prokopius'un çalışmalarının devamı, ölümünden sonra, şair ve tarihçi Mirinalı Agathias tarafından devam ettirilmiştir.

Gizli Tarih

Meşhur Gizli Tarih (Latince Historia Arcana), yüzyıllar sonra Vatikan kütüphanesinde bulunmuş ve Lyon'da Niccolò Alamanni tarafından 1623 yılında basılmıştır. Varlığı "Suda" (ya da Souda (Yunanca: Σοῦδα)) olarak adlandırılan 10. yüzyıl Antik Akdeniz'in Bizans Ansiklopedisi'nden bilinmekteydi. Bu ansiklopedide Anekdota (Yunanca: Ἀνέκδοτα, Latince Anecdota, "yayınlanmamış yazmalar") olarak geçmekteydi. Gizli Tarih, Justinianus'un Savaşları isimli yedi kitabın ilkiyle aynı yılları kapsamakla beraber, bu kitaplar basıldıktan sonra yazıldığı düşünülmektedir. Son görüşler, yazım tarihini 550 ya da 558'e götürür ya da belki 562 gibi daha sonraya.

Gizli Tarih, önceki komutanı ve hamisi Belisarius, Belisarius'un karısı Antonina ile beraber İmparator I. Justinianus, karısı İmparatoriçe Theodora hakkında yaşadığı derin hayal kırıklıklarını açığa vurur. Anekdotlar, İmparator, karısı ve çevrelerinin özel yaşamları kadar halka açık hareketlerindeki gizli ruhu açığa çıkardığı iddia eder. Justinianus, zalim, rüşvet alan, müsrif ve yetersiz şekilde değerlendirilmiştir. Theodora'nın ise, okuyucu, daha detaylı ele alındığını görür, şirretlikle birleşmiş müstehcen ve doymak bilmez şehvetle resmedilmiştir.

Justinianus'un binaları

Prokopius'un Justinianus'un binaları (Grekçe: Περί Κτισμάτων, Latince: De Aedificiis, "Binalar Üzerine"), imparatorluktaki Justinianus'un binaları üzerine yazdığı methiyedir.

Kaynakça

^ ^a ^b Suda pi.2479. See under 'Procopius' on Suda On Line 6 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ Procopius, Wars of Justinian I.1.1; Suda pi.2479. See under 'Procopius' on Suda On Line 6 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ Cameron, Averil: Procopius and the Sixth Century, London: Duckworth, 1985, p.7.
^ Evans, James A. S.: Procopius. New York: Twayne Publishers, 1972, p. 31.
^ Cameron, Procopius and the Sixth Century, p. 6.
^ Bununla birlikte, Börm, Prokopios’un Vergilius ve Sallust’un eserlerine de aşina olabileceğini öne sürmüştür. Börm, Henning (2007) Prokop und die Perser, p.46. Franz Steiner Verlag, Stuttgart. 978-3-515-09052-0
^ Cresci, Lia Raffaella. "Procopio al confine tra due tradizioni storiografiche". Rivista di Filologia e di Istruzione Classica 129.1 (2001) 61–77.

Prokopius'un eserleri

Procopius. Procopii Caesariensis Opera Omnia. Haz. J. Haury, G. Wirth. Üç cilt. Leipzig: Teubner, 1976-64. (Yunanca metin.)
Procopius. History of Wars, The Anecdota or Secret History, On Buildings. Hazırlayan ve çeviren: H. B. Dewing. 7 cilt. Loeb Classical Library. Cambridge, Mass.: Harvard University Press and London, Hutchinson, 1914-40. (Yunanca metin ve İngilizce çeviri.)

Türkçeye Çevrilen Eserleri

Prokopius (Çeviren: Orhan Duru) (2009, yeni baskı 2011), Bizans'ın Gizli Tarihi., İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. ISBN 9944884549
Prokopius (Çeviren: Erendiz Özbayoğlu), (2004), İstanbul'da Iustinianus Döneminde Yapılar, Birinci Kitap. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2004.
Prokopius (Çeviren: Adil Calap), (2002), İstanbul'da İsyan ve Veba. İstanbul: Lir Yayınevi, ISBN 9789758654086

Üzerine yapılan incelemeler (Türkçe)

Akkaya, Emine. "Prokopios’un Savaşlar Tarihi ve Gizli Tarih Eserlerinde İmparator Iustınıanus’un Portresi" 8 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Uluslararası Prof. Dr. Halil İnalcık Tarih ve Tarihçilik Sempozyumu, Bildiriler, C. I, haz. A. Bedir, B. Soykan, U. C. D. İmamoğlu, Ankara, TTK, 2022, s. 183-194.
Düzgüner, Fırat. Iustinianus Dönemi'nde İstanbul'da Yapılar: Procopius'un Birinci Kitabının Analizi, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2004.
Ersoy, Tolga. "Bizans-Sâsâni Savaşları Bağlamında Prokopios’un Akhunları Tasviri", XVII. Türk Tarih Kongresi, Ankara: 15-17 Eylül 2014, Kongreye Sunulan Bildiriler, II. Cilt - I. Kısım: Orta Asya Ve Kafkasya Tarihi, Ankara: TTK, 2018, s. 88-106.
Ersoy, Tolga. Prokopios'un Yapıtlarında Perslerin Temsili 19 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2009.
Menzilcioğlu, Çiğdem. Latince sanat terimleri üzerine karşılaştırmalı bir inceleme: Procopius "de Aedificiis" 19 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1994.
Taştekin, Dilan. Procopius'un Tarihçiliği, M.S. 6. Yüzyılda Doğu Akdeniz ve Anadolu Tarihine Katkısı 19 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2020.
Zehiroğlu, A. Mican. "Prokopius'un Trabzon Seyahati", Tarih ve Toplum, Sayı: 200, Ağustos, 2000.

Dış bağlantılar

Vikikaynak'ta Procopius tarafından ya da onun hakkında yazılmış çalışmalar

Prokopius'un metinleri

Complete Works 18 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Greek text (Migne Patrologia Graeca) with analytical indexes
The Secret History 11 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., English translation (Atwater, 1927) at the Internet Medieval Sourcebook
The Secret History, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius
The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius
The Buildings, Book IV Greek text with commentaries, index nominum, etc. at Sorin Olteanu's LTDM Project
Prokopius çalışmaları – Gutenberg Projesi
Internet Archive'daki Prokopius tarafından oluşturulan ya da hakkındaki eserler
Procopius on LibriVox
H. B. Dewing's Loeb edition of the works of Procopius: vols. I–VI at the Internet Archive (History of the Wars, Secret History)
Palestine Pilgrims' Text Society (1888): Of the buildings of Justinian by Procopius, (ca 560 A.D)
Complete Works 1, Greek ed. by K. W. Dindorf, Latin trans. by Claude Maltret in Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae Pars II Vol. 1, 1833. (Persian Wars I–II, Vandal Wars I–II)
Complete Works 2, Greek ed. by K. W. Dindorf, Latin trans. by Claude Maltret in Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae Pars II Vol. 2, 1833. (Gothic Wars I–IV)
Complete Works 3 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Greek ed. by K. W. Dindorf, Latin trans. by Claude Maltret in Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae Pars II Vol. 3, 1838. (Secret History, Buildings of Justinian)

İkincil malzemeler

Bu madde şu anda kamu malı olan yayından metin içerir: Herbermann, Charles, (Ed.) (1913). "Procopius of Caesarea". Katolik Ansiklopedi (İngilizce). New York: Robert Appleton Company.
Prokopius için giriş Suda'dan.

[Suda_On_Line-1] Suda pi.2479. See under 'Procopius' on Suda On Line 6 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[2] Procopius, Wars of Justinian I.1.1; Suda pi.2479. See under 'Procopius' on Suda On Line 6 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[3] Cameron, Averil: Procopius and the Sixth Century, London: Duckworth, 1985, p.7.

[4] Evans, James A. S.: Procopius. New York: Twayne Publishers, 1972, p. 31.

[5] Cameron, Procopius and the Sixth Century, p. 6.

[6] Bununla birlikte, Börm, Prokopios’un Vergilius ve Sallust’un eserlerine de aşina olabileceğini öne sürmüştür. Börm, Henning (2007) Prokop und die Perser, p.46. Franz Steiner Verlag, Stuttgart. 978-3-515-09052-0

[7] Cresci, Lia Raffaella. "Procopio al confine tra due tradizioni storiografiche". Rivista di Filologia e di Istruzione Classica 129.1 (2001) 61–77.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

g t d Bizanslı tarihçiler
5. yüzyıl	İskenderiyeli Annianus Sardesli Eunapius İoannes Rufus Malhus Thebesli Olimpiodorus İskenderiyeli Panodorus Philostorgius Priskos Heraclealı Sabinus Sokrates Skolastikos Sozomenos Kirroslu Theodoretus
6. yüzyıl	Agathias Evagrius Skolastikos Miletuslu Hesychius Efesli İoannes Epifanyalı İoannes Jordanes İoannis Malalas Kartacalı Liberatus Marcellinus Comes Menander Protektor Nonnosus Patrisyen Petrus Prokopius Theodorus Lector Theophanes Bizantiumlu Zaharias Retor Zosimus
7. yüzyıl	Chronicon Paschale Antakyalı İoannis Trajan Patrisiyen Teofilakt Simokata
8. yüzyıl	Tebli Hippolitus
9. yüzyıl	Günah Çıkartıcı Theofanis Georgios Sinkellos I. Nikiforos (patrik) Georgios Amartolos
10. yüzyıl	Konstantinos Porfirogennetos İosif Genesios İoannis Kaminiatis Diyakoz Leon Simeon Metafrastis Simeon Logothetis Oi meta Theofanin
11. yüzyıl	Mihail Attaleiates Georgios Kedrenos Mihail Psellos İoannis Skilicis İoannis Ksifilinus Antakyalı Yahya
12. yüzyıl	Nikiforos Briennios Nikitas Honiatis Selanikli Eustatius Mihael Glikas Anna Komnini İoannis Kinnamos Konstantinos Manasses İoannis Zonaras
13. yüzyıl	Georgios Akropolitis
14. yüzyıl	Nikiforos Grigoras Nikiforos Kallistos Ksantopulos Yeoryos Pahimeris Mihail Panaretos
15. yüzyıl	İoannis Anagnostis İoannis Kananos Laonikos Halkokondilis Mihail Kritobolos Dukas Georgios Francis