Vecîhüddin Mes‘ûd
| Vecîhüddin Mes‘ûd | |
|---|---|
| Emir | |
| Hüküm süresi | 1338-1343 |
| Önce gelen | Abdürrezzâk bin Fazlullah |
| Sonra gelen | Muhammed Aytimur |
| Ölüm | 1344 |
| Hanedan | Serbedârîler |
| Babası | Fazlullah Beştini |
| Dini | Şiilik |
Vecîhüddin Mes‘ûd (ö. 1344) 1338-1343 yılları arasında ölümüne kadar Sebzevar Serbedârîlerin lideridir. Saltanatında Serbadar devleti hem laik hem de radikal bir Şii devleti olarak karakteristik ikili yapısını geliştirmiştir.
Erken Saltanatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Mes‘ûd, Fadlullah Beştini'nin oğlu ve Abdürrezzâk'ın kardeşiydi ve Abdürrezzâk'ın Sebzuvar şehrini ele geçirmesi sırasında onun destekçilerinden biriydi. Ancak kardeşiyle anlaşmazlığa düşen Mes'ud, onu bıçaklayarak öldürdü ve Serbedarların başına geçti.
Mes‘ûd, Abdürrezzâk'ın aksine kurnaz bir diplomat ve politikacıydı. Kardeşinin Horasan'ın efendisi İlhanlı tahtındaki Togay Teymur'a karşı açıkça düşmanca tutumunu sürdüremeyeceğini anlayan Timur, Togay Teymur'un Horasanlı taraftarlarıyla barış yaptı ve onun adına sikke bastırmayı kabul etti. Mes‘ûd bu sayede Sabzewar'ı kendisinden daha güçlü komşularının tacizine uğramadan elinde tutabildi. Bu barış zamanında süvarilerden ve köle askerlerden oluşan düzenli bir ordu kurdu.
Çoğunluğu Şii olan Sabzewariler ve komşu bölgelerdeki halk arasında daha fazla destek kazanmak için Mes‘ûd, radikal bir Şii din adamı olan Şeyh Hasan Cüri ile işbirliği yapmaya karar verdi. Şeyh'in Sebzewar'da önemli bir takipçi kitlesi vardı ve bu durum Mes‘ûd'a önemli bir siyasi avantaj sağlayacaktı. Ne yazık ki Hasan, komşu Câunî Kurban kabilesinin reisi ve Togay Teymur taraftarı olan Argun Şah tarafından hapse atılmıştı. Argun Şah ise kuvvetlerinin büyük bir kısmını Togay Teymur'un Çobanoğulları'na karşı düzenlediği sefere destek olmak için göndermişti ve bu durum Mes‘ûd'a Cevni Kurbanı topraklarından geçerek Hasan'ı kurtarma fırsatı vermişti. Mes‘ûd ve Hasan Sebzewar'a döndüklerinde, Mes‘ûd onu eş yönetici yaptı ve resmi dualarda kendi isminin önüne onun ismini ekledi.[1] Mes‘ûd'un stratejisi başarılı oldu; Hasan'ın taraftarları kısa sürede şeyhe destek verdiler. Bunlar hızla Fütüvvet tarzında bir askeri güce dönüştürüldüler.[1]
Togay Teymur ile Çatışma
[değiştir | kaynağı değiştir]1340 yılında Mes‘ûd ve Hasan, Argunşah'ın Câunî Kurbanı'na karşı harekete geçtiler. Her ne kadar askeri açıdan normalden çok daha güçlü olsalar da, Jauni Kurban güçlerinin çoğu Çobaniler'e karşı düzenlenen sefere gitmişti (ki bu sefer kısa süre sonra başarısızlıkla sonuçlanacaktı). Bunun üzerine çıkan savaşta Cevni Kurbanları yenildi ve Sarbadarların işgal ettiği Nişabur'u boşaltmak zorunda kaldılar. Mes‘ûd, Togay Teymur'un vasalı olarak vergi göndererek ve sikkelerde hanın adını bulundurarak statüsünü koruduğu sürece, hanın Argun Şah'a karşı bu saldırıyı görmezden geleceğine inanıyordu. 1341 veya 1342'de ise Togay Teymur'un kardeşi 'Ali Ke'un komutasında bir ordu Serbedarları cezalandırmak üzere gönderildi. Çıkan çatışmadaTogay Teymur'un kuvvetleri bozguna uğradı ve Ali Ke'un öldürüldü. Mâzenderan yönüne doğru kaçan ordunun kalıntıları, Serbadarlar tarafından takip edildi ve Togay Teymur'un birçok görevlisi öldürüldü. Daha sonra Cacerm, Damğan, Simnan ve Gürgan işgal edildi ve Togay Teymur ve maiyeti Mâzenderan'a kaçtı.
Mes‘ûd ve Hasan Batı Horasan'ın büyük bölümünü ele geçirmişlerdi, ancak aralarındaki ilişki giderek gerginleşiyordu. Hükümetin doğasına ilişkin görüşleri oldukça farklıydı. Mes‘ûd, Hasan'ın, kendi rızası olsun veya olmasın, radikal bir Şii teokrasisi kurma niyetinde olduğundan endişe ediyordu. Ayrıca, Sabzewar büyük ölçüde Şii olmasına rağmen, yeni fethedilen topraklarda nüfusun çoğunluğu Sünni olduğundan Hasan'ın oradaki etkisi asgari düzeydeydi. Hasan, Sünnilerin zorla Şiiliğe geçirilmesini savunuyordu; ancak iktidar tabanı ılımlı Şiiler ve Sünnilerden oluşan Mes‘ûd buna karşı çıkıyordu. Mes‘ûd da Togay Teymur'un hakimiyetini elinden almış, fakat artık aynı sınırı paylaştıkları için Çobanoğulları'nı tanımaya karar vermişti. Çobanoğulları'nın kukla hanı Süleyman Han adına sikkeler bastırıldı. Hem Çobanoğulları hem de Süleyman Sünni oldukları için Hasan bu düzenlemeden nefret ediyordu.
Mes‘ûd ile Hasan arasında bir çatışma kaçınılmaz gibi görünse de, ikisi de Togay Teymur'un sözde vasalı olan Herat'taki Kertîler'e karşı bir sefer düzenlemeyi kabul ettiler. Serbedârîler 1342 yılında Herat üzerine yürüdüler; Zava'da Kertî meliki Muizzüddin Hüseyin'le karşılaştılar ve iki taraf savaşmaya başladı. Savaş ilk başlarda Sarbadarlar için iyi gidiyor gibi görünüyordu, ancak daha sonra Hasan Cüri bir suikastçı tarafından öldürüldü ve takipçileri Mes‘ûd'dan şüphelenerek[2][3] derhal savaş alanını terk ettiler. Malik Hüseyin daha sonra karşı saldırıya geçerek Mes'ud'u yenmeyi başardı. Serbadarların artık seferi iptal etmekten başka çareleri kalmamıştı.
Tek Liderliği ve Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Mes‘ûd, Hasan'ın derviş örgütünü kalıcı bir şekilde yabancılaştırmasına rağmen, Serbadarlar üzerinde tek başına kontrolü yeniden ele geçirmeyi başarmıştı. Dervişlerin Mes‘ûd'a ve taraftarlarına olan düşmanlığı, sonunda Mes‘ûd'un halefleri için ölümcül olacak ve devletin laik ve dindar kesimleri arasında onlarca yıl sürecek düşmanlığın temelini atacaktı. Mes‘ûd'un kendisi ise Hasan'ın taraftarlarının tepkisinden kurtulmayı başarmış görünüyor. Bunun yerine Togay Timur'u bir daha asla göremeyeceği şekilde ortadan kaldırmaya odaklandı. Han henüz Mâzenderan'la sınırlı olduğundan, Mes'ud, Togay Timur'a karşı yerel yöneticilerin desteğini aramaya başladı. Bazıları ona destek sözü verdiyse de, Bâvendîler ve Bâduspânîler han'a olan bağlılıklarını terk etmeyi reddettiler.
Mes‘ûd, 1344 yılında kendisine karşı müttefik olan birkaç küçük hanedanla birlikte Mâzenderan'ı işgal etti. Serbadarlar Amul'a doğru ilerlediğinde, Taberistan hükümdarı Bâvendî Hasan II şehri terk etmeye karar verdi. Daha sonra geri dönerek Sari'de Serbadar garnizonunu yendi ve Mes'ud'un geri çekilme hattını kesti. Buna rağmen Mes'ud yoluna devam etmeye karar verdi. Ancak, Bavendeliler arkadan saldırdığında ve Bâduspânî II. İskender de onu önünde karşıladığında, Mes'ud kuşatıldı. Serbedarlar yok edildi ve Mes'ud, Baduspaniler tarafından esir alındı. 1341/1342'de Serbedârîlerle savaşırken ölen Toğa Timur'un eski memurlarından birinin oğluna teslim edilerek idam edildi. Mes‘ûd'un sefere çıkmadan önce Sebzevâr'ın başına bıraktığı Muhammed Aytimur, Mes‘ûd'un ölümü üzerine Serbedar eyaletinin başına geçti.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b Roemer 1986, s. 24.
- ^ Roemer 1986, s. 25.
- ^ Smith, Jr. 1970, s. 118, not: Most of the historical sources blamed Mas'ud for Hasan's murder, and Mas'ud had a strong motive to have him killed..
- Genel
- Roemer, H. R. (1986). "The Jalayirids, Muzaffarids and Sarbadars". Jackson, Peter (Ed.). The Cambridge History of Iran Volume 6: The Timurid and Safavid Periods (İngilizce). New York: Cambridge University Press. ISBN 0-521-20094-6.
- Smith, Jr., John Masson (1970). The History of the Sarbadar Dynasty 1336-1381 A.D. and Its Sources (İngilizce). The Hague: Mouton. ISBN 90-279-1714-0.