Vehhabîlerin Necef baskınları

Vehhabîlerin Necef baskınları
	; Necef'te İmam Ali Türbesi, 1914
Tarih	1801–1811
Bölge	Necef ve bir sefer de El-Hille; 32°00′00″K 44°20′00″D / 32.00000°K 44.33333°D
Sonuç	Irak zaferi Vehhabî baskınlarının başarısızlığı;
Taraflar
Diriye Emirliği	Osmanlı İmparatorluğu Irak Memlûkleri; ; El-Muntafik Necef Dini otoritesi; Kaçar Devleti; ;
Komutanlar ve liderler
I. Abdülaziz X; Abdullah (WIA); I. Suud (AWOL)	El-Damad Paşa; Câfer Kaşif el-Gıta; Cevad el-Hüseynî ; Muzaffer el-Kaabi ; Muteyr bin Fadel ; Halef bin Hüdeyr ; Canb Reşid
Güçler
1801; 12.000–15.000 asker 1803; 10.000–15.000 asker 1806; Bilinmiyor	1801; 200 1803 ; 200 1806 ; 200 asker

Vehhabîlerin Necef baskınları (Arapça:غارات وهابية على النجف, romanize: al-Ghārāt al-Wahhābiyyah ʿalā al-Najaf), Şiilik şehri Necef’e yönelik bir dizi saldırıdır. Amaç, Diriye Emirliği’ni genişletmek ve Vehhabîlik doktrinini yaymaktı. Seferler Şiilere karşı düşmanca olup türbeleri yok etmeyi hedefliyordu. Vehhabî seferleri 19. yüzyılın başlarında başladı.^[1]^[2]

Arka Plan

Osmanlı İmparatorluğu her geçen gün zayıflarken, Vehhâbîler Arap Yarımadası’nda yağmalara girişiyor ve topraklarını genişletiyordu.^[3] Bu genişleme hareketlerinden biri de Irak’a yönelikti; burada amaçları Şiî imamların türbelerini yıkmaktı. Bu kapsamda gerçekleştirdikleri seferlerden biri, 1801 ile 1806 yılları arasında Vehhâbî imamları Abdülaziz bin Muhammed ve oğlu Suud bin Abdülaziz döneminde meydana gelen Necef baskınlarıydı. Ancak Vehhâbîlerin Irak’a yönelik en ünlü saldırısı, Kerbelâ’nın yağmalanmasıydı; bu olayda 2.000^[4]^[5] ila 5.000^[6] kişi Vehhâbîlerin elinde hayatını kaybetti.

Ayrıca bazı kaynaklara göre o sıralarda Bağdat’ta bir veba salgını yaşanıyordu; bu durumdan yararlanan Suud bin Abdülaziz komutasındaki Vehhâbîler, 1800 ile 1801 yılları arasında bir tarihte Necef’e yönelik ilk seferlerini başlattılar. Ancak Basra halkıyla çatışmaya girdiler ve bilinmeyen sayıda kayıp verdikten sonra Diriye Emirliği’ndeki üsleri Necid’e geri döndüler.^[7]

Birinci Kuşatma (1801)

1802 yılında Vehhâbî ordusu Kerbelâ’ya saldırdığında,^[8] Suud bin Abdülaziz bir sonraki seferini Necef üzerine yöneltti; hedefi İmam Ali Türbesi’ni yağmalamak, tıpkı Kerbelâ’da yaptığı gibi orayı da soymaktı. O dönemde Gadir Hum Bayramı^[a] kutlanmaktaydı, bu nedenle birçok kişi İmam Ali Türbesi’nin yağmalanacağından korkarak Necef’te bulunuyordu.^[9]

Osmanlı İmparatorluğu’nun imam türbelerine destek vermediğini bilen halk, Necef’teki İmam Ali Türbesi’nden mücevherleri ve diğer değerli eşyaları çalınmasını önlemek için Bağdat’a taşıdı. Şiî dinî lideri Şeyh Ca‘fer Kaşf el-Gıta‘, Necef’te bir seferberlik örgütleyerek halkın silahlanmasını ve şehrin girişlerinin büyük taşlarla kapatılarak tahkim edilmesini sağladı.^[10]

Kaynaklara göre, Vehhâbî ordusu Necef’e ulaştığındakuşattı.^[11] 12.000 ila 15.000 askerle şehri kuşattı.^[11]^[12] Suud şehre top atışları başlatarak o gece 5 kişiyi öldürdü.^[7] Vehhâbîler ertesi geceye kadar surların dışında kaldılar, ardından geri çekildiler. Bu çatışmada Necef’ten 10 kişi^[13] ve Vehhâbî ordusundan 700 asker öldü.^[11]

İkinci Kuşatma (1803)

İlk saldırıdan dört yıl sonra, Şeyh Ca‘fer Kaşf el-Gıta‘, Sadrazam Muhammed Hüseyin Han’ın^[b] yardımıyla Necef çevresinde bir sur, derin bir hendek, kuleler, gözetleme kuleleri ve nöbetçi karakollarının inşasını denetledi. Bu tahkimatlar, üst kısımlarında toplar ve tüfekler için yerleştirme açıklıkları içeren yapılar barındırıyor; böylece şehir, girilmesi güç askerî bir bölgeye dönüştürülüyordu.

Bu inşadan birkaç ay sonra, Suud el-Kebîr 10.000 ila 15.000 kadar Vehhâbî askerle^[7] Necef üzerine bir sefer başlattı. Bu seferin nedenlerinden biri, bir Şii tarafından öldürülen babasının intikamını almak isteğiydi.^[14] Söz konusu kişi Molla Osman adında biri olup bazı kaynaklara göre Afgan, bazılarına göre Kürt, bazılarına göre ise Kerbelâlı bir Iraklıydı. Ancak sefer büyük bir başarısızlıkla sonuçlandı.

Üçüncü Kuşatma (1806)

Önceki kuşatmadan üç yıl sonra, Vehhâbîler yaklaşık olarak önceki seferlerle aynı sayıda askerle Necef’e yeni bir kuşatma başlattılar. Bu kez şehir halkının çoğu, Kerbelâ’da yaşananların tekrarlanacağından korkarak kaçtı. Ancak bazıları—özellikle o dönemde Necef’in Şii dinî otoritesi olan Şeyh Ca‘fer Kaşf el-Gıta‘—şehirde kaldı.

O dönemde Necef’te yalnızca yaklaşık 200 asker bulunuyordu.^[15] Kaşf el-Gıta‘ ile birlikte Şeyh Cevad el-Hüseynî de bulunuyordu; o sırada Miftah el-Kerame adlı eserinin beşinci cildini yazmaktaydı. Şöyle kaydetmiştir:

“Bu cilt, 1221 Hicrî yılının Rebiülevvel ayının başında tamamlandı; Necef topraklarında bulunan o lânetli yabancıdan bize gelen felaket sebebiyle huzursuzluk ve zihinsel meşguliyet içinde. O, dinde bidatlar çıkardı, Müslümanların kanını helâl saydı ve masum imamların türbelerini yıktı... 1221 Hicrî yılında, Safer ayının dokuzuncu gecesi, şafaktan bir saat önce, Necefü’l-Eşref’e saldırdı; biz ise hazırlıksızdık — öyle ki adamlarından bazıları surlara tırmanıp şehri neredeyse ele geçiriyorlardı. O anda Müminlerin Emiri’nden (Allah selamet versin) apaçık mucizeler ve büyük bereketler zuhur etti, askerlerinin çoğu öldürüldü ve o yenilgiyle geri çekildi. Her hâlükârda O’na hamdolsun.”

^[16]

Böylece Necef halkı, Vehhâbî kuvvetlerine karşı üçüncü kez üst üste zafer kazandı. Bu saldırı başarıya ulaşsaydı bile, Vehhâbîler daha önce Hicaz’a girmiş ve Bakî İmamlarının türbelerini—Hasan bin Ali, Ali es-Seccad, Muhammed el-Bâkır ve Ca‘fer es-Sâdık’ınkileri—yıkmışlardı. Bu imamlar, Şiî Müslümanların tüm kolları tarafından saygıyla anılır.

Sonuç

Necef ve Kerbela’daki saldırılar büyük yankı uyandırdı. Bir kişi Diriye’ye giderek Abdülaziz bin Muhammed El Suud’u öldürdü. Baskınlar 1811 yılına kadar sürdü.^[17]

Ayrıca bakınız

Notlar

^ Şiîlerin üçüncü büyük bayramıdır; Gadîr-i Hum gününde Ali’nin halife olarak tayin edilmesini anmak için kutlanır.
^ Feth Ali Şah’ın veziri

Kaynaklar

^ Bosworth. The New Islamic Dynasties [بوزورث، السلالات الاسلامية الجديدة، ص232] (Arapça). s. 232.
^ El-Hüseyni El-'Amili. Miftah el-Karama [لحسيني العاملي، مفتاح الكرامة، ج17، ص188] (Arapça). 17. s. 188.
^ Nakash. The Shi'is of Iraq. ss. 28-36.
^ Khatab, Sayed (2011). Understanding Islamic Fundamentalism: The Theological and Ideological Basis of Al-Qa'ida's Political Tactics. Oxford University Press. ISBN 9789774164996.
^ Vasilev, A. M. (2014). The History of Saudi Arabia. Saqi. ISBN 978-0-86356-779-7.
^ Litvak, Meir (2010). KARBALA.
^ ^a ^b ^c El-Mahbube. The Past and Present of Najaf [آل محبوبة، ماضي النجف وحاضرها، ج1، ص326] (Arapça). 1. s. 326.
^ El-Ta'mah, The Heritage of Karbala, s.116 [آل طعمة، تراث كربلاء، ص116] (Arapça).
^ El-Tai. The Wahhabis: Khawarij or Sunnis? [الطائي، الوهابيون خوارج أم سنة، ص245] (Arapça). s. 245.
^ El-Berkî. The Wahhabi Campaign on Najaf [البرقي، حملة وهابي ها به نجف، ص123] (Arapça). s. 123.
^ ^a ^b ^c Sabhar. Nüsah el-Tevârih [سبهر، ناسخ التواريخ، ج1، ص119] (Arapça). 1. s. 119.
^ Founders of Wahhabi Doctrines: The Wahhabi Attack on Najaf Ashraf [«بنیانگذاران عقائد وهابیت: حمله وهابیها به نجف اشرف»، ص50] (Arapça). s. 50.
^ The Wahhabi Campaign on Najaf [البرقي، حملة وهابي ها به نجف، ص124] (Arapça). s. 124.
^ Resul el-Kerküklü. Dawhat al-Wuzara [رسول الكركوكلي، دوحة الوزراء – بيروت، بدون تاريخ، ص227] (Arapça). Beyrut. s. 227.
^ Social Glimpses from the Modern History of Iraq [لمحات اجتماعية من تاريخ العراق الحديث 1-8 ج1] (Arapça). 1.
^ Ja‘far Mahbuba (1958). The Past and Present of Najaf – Najaf [جعفر محبوبة (ماضي النجف وحاضرها) - النجف ١٩٥٨ ج١ ص٣٢٧] (Arapça). 1. s. 327.
^ Yaphe, Joshua (2021). Saudi Arabia and Iraq as Friends and Enemies: Borders, Tribes and a History Shared (İngilizce). Liverpool University Press. ss. 133-134. ISBN 978-1-78284-766-3.

[9] Şiîlerin üçüncü büyük bayramıdır; Gadîr-i Hum gününde Ali’nin halife olarak tayin edilmesini anmak için kutlanır.

[15] Feth Ali Şah’ın veziri

[1] Bosworth. The New Islamic Dynasties [بوزورث، السلالات الاسلامية الجديدة، ص232] (Arapça). s. 232.

[2] El-Hüseyni El-'Amili. Miftah el-Karama [لحسيني العاملي، مفتاح الكرامة، ج17، ص188] (Arapça). 17. s. 188.

[3] Nakash. The Shi'is of Iraq. ss. 28-36.

[4] Khatab, Sayed (2011). Understanding Islamic Fundamentalism: The Theological and Ideological Basis of Al-Qa'ida's Political Tactics. Oxford University Press. ISBN 9789774164996.

[5] Vasilev, A. M. (2014). The History of Saudi Arabia. Saqi. ISBN 978-0-86356-779-7.

[6] Litvak, Meir (2010). KARBALA.

[mahbube-7] El-Mahbube. The Past and Present of Najaf [آل محبوبة، ماضي النجف وحاضرها، ج1، ص326] (Arapça). 1. s. 326.

[8] El-Ta'mah, The Heritage of Karbala, s.116 [آل طعمة، تراث كربلاء، ص116] (Arapça).

[10] El-Tai. The Wahhabis: Khawarij or Sunnis? [الطائي، الوهابيون خوارج أم سنة، ص245] (Arapça). s. 245.

[11] El-Berkî. The Wahhabi Campaign on Najaf [البرقي، حملة وهابي ها به نجف، ص123] (Arapça). s. 123.

[nusah-12] Sabhar. Nüsah el-Tevârih [سبهر، ناسخ التواريخ، ج1، ص119] (Arapça). 1. s. 119.

[13] Founders of Wahhabi Doctrines: The Wahhabi Attack on Najaf Ashraf [«بنیانگذاران عقائد وهابیت: حمله وهابیها به نجف اشرف»، ص50] (Arapça). s. 50.

[14] The Wahhabi Campaign on Najaf [البرقي، حملة وهابي ها به نجف، ص124] (Arapça). s. 124.

[16] Resul el-Kerküklü. Dawhat al-Wuzara [رسول الكركوكلي، دوحة الوزراء – بيروت، بدون تاريخ، ص227] (Arapça). Beyrut. s. 227.

[17] Social Glimpses from the Modern History of Iraq [لمحات اجتماعية من تاريخ العراق الحديث 1-8 ج1] (Arapça). 1.

[18] Ja‘far Mahbuba (1958). The Past and Present of Najaf – Najaf [جعفر محبوبة (ماضي النجف وحاضرها) - النجف ١٩٥٨ ج١ ص٣٢٧] (Arapça). 1. s. 327.

[19] Yaphe, Joshua (2021). Saudi Arabia and Iraq as Friends and Enemies: Borders, Tribes and a History Shared (İngilizce). Liverpool University Press. ss. 133-134. ISBN 978-1-78284-766-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[a]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[b]

[14]

[15]

[16]

[17]