Hacı Bektaş Vilâyetâmesi

Hacı Bektaş Vilâyetnâmesi, (Osmanlı alfabesiyle: ولايت نامه حاجى بكتاش ولى ) ya da Vilâyetnâme-î Hacı Bektaş-ı Velî veya Manâkıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî, 15. yüzyılda yazılmış, Hacı Bektaş-ı Veli'nin hayatı hakkındaki menkıbe ve rivayetlerin derlendiği bir Türkçe bir menâkıbnâmedir.

Velâyetnâmenin içeriği

Ölümünden birkaç yüzyıl sonra bir Bektaşî dervişi tarafından yazılmış olduğu tahmin edilmektedir. Hacı Bektaş hakkında bilinen her türlü bilgi ve rivayetten oluşur, asırlar boyunca ağızdan ağza tekrarlanan tarihî olaylarla, Hacı Bektaş-ı Veli'nin mucizeleri yan yanadır. Velâyet-nâme'de yazan olayların doğruluğu her Bektaşî tarafından kabul edilir. Osmanlı döneminde her tekkede bir kopyası bulunduğu için günümüze Türkiye'de, Türkiye dışındaki bazı önemli kütüphanelerde Anadolu'dan Balkanlara kadar Bektaşîliğin yayıldığı alanlarda ve şahısların ellerinde birçok nüshası bulunmaktadır. Ancak bunların içinde yazarının kaleminden çıkmış veya yazıldığı döneme ait bir nüshaya henüz rastlanmamıştır. Hacı Bektâş-ı Velî Dergâhı'nın kütüphanesinde mevcut 16. yüzyılda kaleme alındığı tahmin edilen Velâyetnâme nüshaların hemen hepsi 17. yüzyıl ve sonrasına aittir. Bu nüshalar, Bektaşî dervişleri tarafından yazıya geçirilmiştir. Eserin mensur, manzum ve karışık olmak üzere üç tip nüshası vardır.

Yazıldığı dönem

Velâyet-nâme, 1927'de Eric Gross tarafından Almancaya çevrilmiştir. Velâyet-nâme 1958'de Sufilik tarihçisi Abdülbaki Gölpınarlı tarafından yayımlanmıştır. Suluca Karahöyük köyünde (günümüzde Hacıbektaş şehri) Bektaşî tekkesinde bulunan bir el yazmasına dayanan bir çeviridir. Bu el yazması halen Ankara'da Milli Kütüphane'de bulunmaktadır. Velâyet-nâme'nin ne zaman ilk yazıldığı hâlâ tartışılmakla beraber, Abdülbaki Gölpınarlı kendi kullandığı kaynağın Osmanlı yazar Firdevsî-i Rûmî olduğunu öne sürmüştür.

Velâyet-nâme'de 13. yüzyılda ve 14. yüzyıl başlarında yaşamış Âhi Evren, Fatma Bacı (Kadıncık Ana), Ahmed Yesevî, Baba İlyas (Resul Baba), Muhlis Paşa, Barak Baba, Mevlânâ Celâleddin Rûmî, Yunus Emre, Şems-i Tebrizi, Sarı Saltuk, Seyyid Mahmud Hayrâni, Hacım Sultan ve Taptuk Emre gibi şahıslardan bahsedilmesinden anlaşılacağı üzere, eser 14. yüzyılın ikinci yarısında yazılmıştır. Buna karşın, Bektaşîliği etkilemiş olan Hurufilik hakkında bir şey olmaması, Velâyet-nâme'de bahsi geçen olayların, 1394'te idam edilen Hurûfi Fazlullah Ester-Abâdî'nin müridlerinin gelmesinden evvele rastladığına işaret eder. Ayrıca, metinde Balım Sultan'dan bahsedilmediği için, Balım Sultan'ın 1501'de Hacı Bektaş tekkesinin başına geçmesinden evvel yazılmış olması gerektiği düşünülmektedir. Buna karşın, Velâyet-nâme'nin sonunda Hacı Bektaş Türbesi'ni II. Murat'ın yaptırdığı, II. Bayezit'in de kubbeyi kurşunla örttürdüğü rivayetine bakılırsa, eser II. Bayezit devrinde (1481-1512) kaleme alınmıştır. Abdülbaki Gölpınarlı, Velâyet-nâme'nin yazarının o dönemde pek çok eser yazmış olan Firdevsî-i Rûmî olduğunu savunmaktadır.

Velâyet-nâme'nin sonlarında Hacı Bektaş-ı Veli'nin Osman Gazi'yi tekkeye nasıl aldığına dair bir bölüm vardır. Buna karşın tarihçi Aşıkpaşazâde, Osman Gazi ve onun soyundan kimsenin Hacı Bektaş-ı Veli ile ilişkisi olmadığını belirtir. Hacı Bektaş-ı Veli'nin Babai ayaklanması sırasında Anadolu'ya gelmiş olması ve Osman Gazi'den önceki kuşaktan kişilerle olan yakınlığı, onun Osman Gazi ile görüşmesi hikâyesini şüpheli kılmaktadır. Hacı Bektaş-ı Veli'nin 1271'deki ölümünden sonra Velâyet-nâme'ye zaman içinde yeni malzemelerin eklendiği ve Osman Gazi ile ilgili bölümün sonradan, Osmanlı Hanedanı'nın Bektaşîliği kabul etmesinden sonraya rastladığı düşünülmektedir.