Yıldız mahkemesi
Yıldız Mahkemesi, 27 Haziran- 29 Haziran 1881 tarihleri arasında Yıldız Sarayı'nın bahçesinde kurulan bir çadırda yapılan, Osmanlı padişahı Abdülaziz'i öldürmekle suçlanan sanıkların yargılandığı özel amaçlı bir mahkemeydi.
Mahkemenin gerekçeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
30 Mayıs 1876 tarihinde Osmanlı padişahı Abdülaziz tahttan indirilerek Feriye Sarayı'nda hapsedilmişti. Ancak 4 gün sonra tahttan indirilmiş olan padişah bilekleri kesilmiş olarak ölü bulundu. Çok sayıda yerli ve yabancı doktorların Abdülaziz'in naaşını muayenesi sonucu ölüm nedeni ihtihar olarak kabul edildi. Ancak bu olaydan tam 5 yıl sonra padişah II. Abdülhamit'in emriyle ve yeni görgü tanıklarının ortaya çıkmış olduğu gerekçesiyle eski padişahın ölümünden suçlu görülen kişilerin yargılanmasına karar verildi.[1]
Sanıkların en başında ünlü Osmanlı devlet adamı ve eski sadrazam Mithat Paşa yer alıyordu. Ayrıca Abdülaziz'in tahttan indirilmesine karışmış olan Damat Mahmud Celaleddin Paşa ve Damat Nuri Paşa ile Abdülaziz'in tahttan indirilmesine fetva vermiş olan şeyhülislam Hasan Hayrullah Efendi de sanıklar arasında yer alıyordu. En önemli tanıklar ise Abdülaziz'in çocuk yaştaki cariyelerinden Pervin Felek Hanım ile cinayeti işlediğini itiraf eden Pehlivan Mustafa Çavuş idi. Mahkeme kurulunun başkanı Ali Sururî Efendi ve ikinci başkanı ise Rum asıllı Hristo Forides Efendi idi. Sanıkların mahkeme öncesinde sorgulanmalarında ve mahkeme kararının gözden geçirilerek onaylanmasında Plevne Savunması kahramanı Gazi Osman Paşa ve zamanın Adliye Nazırı olan Mecelle ve Tarih-i Cevdet kitaplarının yazarı Ahmet Cevdet Paşa[2] da rol oynamıştı. Mahkeme normal bir mahkeme salonu yerine Yıldız Sarayı'nın bahçesindeki bir avluda yapıldı. Mahkemenin yerli ve yabancı gözlemcilere açık olarak yapıldığı ilan edildiyse de mahkemeyi izlemek isteyen birçok kişiye izin verilmediği ileri sürülmüştür.[3]
Mahkemenin yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]Yıldız Mahkemesinin önemli sanıkları şunlardı:[4]
- Mithat Paşa, eski sadrazam
- Hüseyin Avni Paşa, eski sadrazam (5 yıl önce öldürülmüştü)
- Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa, eski sadrazam
- Hasan Hayrullah Efendi, eski Şeyhülislâm
- Damat Mahmud Celaleddin Paşa, Abdülmecit'in damadı
- Damat Nuri Paşa, Abdülmecit'in damadı
- Sakızlı Ahmed Esad Paşa, Bahriye Nazırı
- V. Murat, eski padişah
- Şevkefza Sultan, V. Murat'ın annesi
- Süleyman Hüsnü Paşa, eski Askeriye Nazırı (mahkeme sırasında Bağdat'ta sürgünde)
- Ali Bey, Namık Kemal'in kardeşi
- Mehmed Raşid Paşa, Hariciye Nazırı
- Fahri Bey,
- Seyyid Bey,
- Albay İzzet Bey,
- Binbaşı Namık Paşazade Ali Bey,
- Binbaşı Gürcü Necip Bey,
- Pehlivan Mustafa Çavuş,
- Pehlivan Cezayirli Mustafa,
- Pehlivan Hacı Mehmed
Mahkeme kurulu üyeleri ise şunlardı:[5]
- Ali Sururî Efendi (Başkan)
- Hristo Forides Efendi (İkinci Başkan)
- Hüseyin Hamit Bey
- Mehmet Emin Bey
- Hacı Emin Bey
- Gadban Efendi
- Emrullah Efendilerin
- Abdüllâtif Bey (Savcı)
- Mehmet Raşit Bey (Savcı Yardımcısı)
- Mustantık Fıkdıklılı Mehmet Nazmi Efendi
- Hüseyin Sıtkı Efendi
- Hüseyin Şükrü Efendi
Mithat Paşa 1876 yılında II. Abdülhamit tarafından sadrazamlıktan indirilip sürgüne gönderilmişti. Hakkında tutuklama kararı çıktığında Aydın Valisi olarak İzmir'de bulunuyordu. Midhat Paşa önce Fransız Konsolosluğu'na sığındı ama Fransa'yla Osmanlı Devleti arasında yapılan pazarlık sonucu Osmanlı Devleti'ne teslim edildi. Hüseyin Avni Paşa mahkeme başladığında zaten ölmüş bulunuyordu. Eski padişah V. Murat ve annesi Şevkefza Hanım zaten hapis halinde oldukları için duruşmaya hiç getirilmediler. Süleyman Hüsnü Paşa ise Bağdat'ta sürgünde bulunuyorlardı.
Karar ve temyiz
[değiştir | kaynağı değiştir]Savcı, sanıklar ve tanıklar dinlendikten sonra 29 Haziran 1881 günü mahkeme kurulu başkanı Ali Sürûri Efendi kararı açıkladı. Abdülaziz'in öldüğü sırada hapis halinde bulunduğu Feriye Sarayı'nın görevlilerinden Pehlivan Mustafa, Cezayirli Pehlivan Mustafa ve Boyabatlı Pehlivan Hacı Mehmed ile Mâbeynci Fahri Bey, Ali Bey, Necib Bey, Midhat Paşa, Damat Mahmud Celaleddin Paşa ve Damat Nuri Paşa idama, Seyyid Bey ve Albay İzzet Bey de 10 yıl hapse mahkûm edildi.
Bu karar 9 Temmuz 1881 günü toplanan 25 kişilik bir temyiz kurulu tarafından tekrar gözden geçirildi. Bu kurulun üyeleri arasında Gazi Osman Paşa ve Ahmet Cevdet Paşa da vardı. 25 kişi arasından 15 kişi mahkemenin kararının aynen uygulanması, 10 kişi ise cezaların hafifletilmesi yönünde oy kullandı. Böylece onaylanmış olan idam cezalarını II. Abdülhamit Taif'te çekilmek üzere müebbet hapse çevirdi. Taif'te zor koşullar altında hapis hayatı yaşayan Mithat Paşa ve Damat Mahmud Celaleddin Paşa 8 Mayıs 1884 gecesi muhafızları tarafından boğularak öldürüldüler. Eski şeyhülislam Hasan Hayrullah Efendi de 1898'de gene Taif'te öldü.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ http://www.bibilgi.com/YILDIZ-MAHKEMES%C4%B0[ölü/kırık bağlantı]
- ^ http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=230301 25 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Mithat Paşa mı Cevdet Paşa mı?
- ^ Midhat Paşanın Hayat-i siyasiyesi, hidematı, Ali Haydar Midhat Bey, Matbaa-yi İçtihad, İstanbul, 1906.
- ^ http://www.medyagunebakis.com/haber_detay.asp?id=1583&menuid=64 24 Şubat 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. [yalın URL]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2009.